n, w gleboznawstwie, poziom namułów miner. rozdzielających warstwy org.
na, w gleboznawstwie, poziom wzbogacony w sód wymienny, np. Bna.
na pniu, jeszcze niezebrany, rosnący (łan
ro-ślin uprawnych).
naddatek bilansowy składnika pokarmowe-go, różnica ilości składnika pobranego w mak-symalnym plonie i dawki tego składnika, jaką trzeba zastosować w nawozie miner. w celu uzyskania takiego plonu.
nadpasożytnictwo, pasożytniczy rozwój or-ganizmu cudzożywnego na innym pasożycie. nadpłodnienie, zapłodnienie podczas tej sa-mej rui większej liczby komórek jajowych nasieniem różnych samców. Ze względu na niemożność pewnej identyfikacji mioty takie są niepożądane przez hodowców.
nadspodaki, liście tytoniu obrywane po obe-rwaniu spodaków.
nagarniacz, motowidło – część robocza wią-załek, kombajnów zbożowych, kosiarek ładu-jących, silosokombajnów itp., służąca do nagi-nania ścinanych roślin na przyrząd tnący i układania ich na przenośniku.
nagniot, ograniczone powierzchniowe zapale-nie tworzywa kopytowego, powstałe wskutek urazu mech., najczęściej ucisku powodującego krwawe wylewy w tworzywie. Przyczyną n. może być niewłaściwie wykonana podkowa lub jej złe umocowanie, nieprawidłowa posta-wa kończyn, albo dostanie się ciała obcego
między podkowę a puszkę rogową. Zob. też podbicie.
nagrzbietnik, część łącząca uprzęży szorowej w postaci miękkiego pasa bądź usztywnionego siodełka. Zadaniem n. jest utrzymywanie pa-sów pociągowych we właściwym położeniu. nagwożdżenie, rana kłuta lub kłuto-miaż-dżona podeszwy, strzałki lub opuszki powstała na skutek nastąpienia kopytem lub racicą na ostry przedmiot, taki jak gwóźdź, drut czy szkło. Objawem n. jest wystąpienie kulawizny, która przy powierzchownych skaleczeniach jest nieznaczna, a przy głębokim wbiciu ostre-go przedmiotu jest kulawizną znaczneostre-go stop-nia. Uciskając podeszwę kleszczami kopyto-wymi można w przybliżeniu określić miejsce skaleczenia, ponieważ przy ucisku podeszwy w okolicy ranki, koń wskutek bólu gwałtownie cofa kończynę. Przy ropnym zapaleniu podno-si podno-się również ogólna ciepłota ciała. Pierwsza pomoc przy n. polega na rozkuciu kopyta, usunięciu ciała obcego oraz wymoczeniu ko-pyta w ciepłej wodzie z dodatkiem lizolu. Po oczyszczeniu w ten sposób kopyta, podeszwę w okolicy skaleczenia rozczyszcza się nożem kopytowym, ranę zalewa jodyną i nakłada opatrunek. Zob. też zagwożdżenie.
nalewanie ziarna, wzmożony dopływ asymi-latów z łodyg i liści do bielma ziarniaków zbóż.
namiot foliowy → tunel foliowy
namuliska, hydrogeniczne siedliska glebo-twórcze z dominującym oddziaływaniem pro-cesu sedymentacji przyniesionej przez wodę zawiesiny, przeważnie miner., z której powsta-ją namuły pochodzenia aluwialnego lub delu-wialnego.
namuł, drobne cząstki gleby niesione przez płynącą wodę i osadzające się na dnie cieku lub na terenach zalewanych wskutek zmniej-szania się prędkości wody.
napierśnik, część ciągnąca uprzęży szorowej w postaci skórzanego pasa otaczającego pierś konia.
napięcie powierzchniowe, siły zmierzające do zmniejszenia pow. cieczy, które działają wzdłuż pow. w każdym jej punkcie. Zjawisko
N
napięcie powierzchnioweto powoduje podnoszenie się cieczy zwilżają-cej ścianki kapilar.
napowietrzanie gnojowicy, nasycanie
sprę-żonym powietrzem zbiornika z g. w celu jej
wymieszania oraz przyspieszenia procesów mineralizacji i odwonienia. N.g. przeprowadza się za pomocą odpowiednich urządzeń mech. Zabieg ten hamuje biochem. procesy amonifi-kacji białka i mocznika oraz redukcji azotanów do wolnego azotu (denitryfikacja). Korzystnie natomiast ukierunkowuje proces nitryfikacji, co jest związane z metabolizmem bakterii tle-nowych. G. fermentowana bez dostatecznego dostępu powietrza, może zawierać toksyczne dla roślin i gleby subst. oraz jest bardziej uciążliwa dla środowiska przyr. niż napowie-trzana.
narów, zły nawyk zwierzęcia, np. łykawość konia, niechęć konia do ciągnięcia, zjadanie prosiąt przez świnie, zjadanie jaj przez ptaki. narzędzie uprawowe, narzędzie do wykony-wania zabiegów uprawowych, którego zespół roboczy działający na rolę jest bierny, a efekt jego pracy jest wynikiem ruchu postępowego. Uprawki wykonywane n.u. można podzielić na: 1) odwracające – pługi odkładnicowe i talerzowe, brona talerzowa; 2) spulchniające i wyrównujące rolę – włóki, brony, kultywato-ry; 3) ugniatające i wyrównujące rolę – wały. nasiennictwo, dział hodowli roślin dotyczący wytwarzania materiału siewnego i jego oceny. Zadaniem n. jest dostarczanie rolnictwu moż-liwie najlepszych odmian oraz prawidłowy ich dobór do warunków siedliska (rejonizacja odmian). Wyhodowanie nowej odmiany trwa 8–10 lat. Dobra odm. musi być genetycz- nie plenna, odporna na choroby i szkodniki oraz słabo reagująca na niekorzystne warunki klim.
nasienniki, wysadki – rośliny dwuletnie w drugim roku wegetacji wyrosłe z sadzonek uprawianych w celu uzyskania nasion. nasiona, różne organy roślin służące do roz- mnażania generatywnego, niezależnie od tego jaki jest ich charakter bot., np. ziarniaki zbóż, n. strączkowych, kłębki buraków, rozłupki marchwi, strąki esparcety. W obrocie roln. wyróżnia się n.: 1) kwalifikowane – materiał siewny odpowiadający ustalonym normom
jakości pochodzący z plantacji nasiennej; 2) niekwalifikowane – nasiona handlowe nie-znanej odmiany; 3) handlowe – materiał siew-ny odpowiadający ustalosiew-nym normom jakości. Zob. też materiał siewny.
nasiona taśmowane, w warzywnictwie i kwiaciarstwie, n. umieszczone w łatwo roz-kładającej się pod wpływem wilgoci taśmie. Ma to na celu zapewnienie równomiernego rozmieszczenia nasion w rzędzie i dobrych wschodów.
nasiona twarde, n. o twardej łupinie nasien-nej, utrudniającej przenikanie wody do ich wnętrza, a tym samym i kiełkowanie. Takie n. występują np. u łubinów i wyk.
nasionoznawstwo, nauka o morf., anat., fi-zjol., biochem. oraz gosp. właściwościach owoców i nasion roślin uprawnych, dzikich i chwastów.
następstwo roślin, kolejność roślin uprawia-nych na danym polu. Właściwe n., oparte na podstawach przyr. i agrot., tworzy płodo-zmian.
naszelnik, część wstrzymująca uprzęży w postaci skórzanego pasa zakładanego koniowi na szyję, połączonego z dyszlem. N. umożli-wia kierowanie pojazdem i hamowanie. natylnik, część wstrzymująca uprzęży obej-mująca zad konia. N. służy do hamowania, cofania – zapobiega też zsunięciu się uprzęży z konia.
nautochoria, rodzaj hydrochorii polegającej na tym, że diaspory pływają i w ten sposób mogą być przenoszone przez wodę.
nawadnianie, jeden z systemów melioracji wodnych polegający na dostarczaniu glebie wody w celu pokrycia jej niedoborów i zwięk-szenia jej produktywności. Źródłem wody mogą być zbiorniki wodne naturalne i sztucz-ne, wody powodziowe, rzeki, kanały, studnie i
ścieki. Budowa i eksploatacja urządzeń
na-wadniających jest kosztowna, dlatego opłacają się one tylko w produkcji intensywnej. Nie-kiedy z wodą wprowadza się również skł. pok. roślin, gdy wykorzystuje się ścieki lub dodaje nawóz do wody deszczowanej. Przy deszczo-waniu roślin następuje zmywanie licznych szkod-ników, takich jak mszyce, przędziorki, pchełki.
N
Stopień tego zmywania zależy od gatunku rośliny – najsilniejsze jest na bobiku, kapuście i burakach, znacznie słabsze na ziemniakach, lucernie i koniczynie. N. może mieć także skutki ujemne, jeżeli wykonuje się je zbyt często, zbyt intensywnie (niszczenie struktury gleby podczas deszczowania) lub dawki pole-wowe są zbyt duże. Ilość wody, która powinna być dostarczona w ciągu okresu wegetacyjne-go, zależy od potrzeb wodnych roślin, plano-wanego plonu, ilości opadów i stanu uwilgot-nienia gleby, a także od systemu nawadniania; wynosi ona od kilku do kilkunastu tys. m3/ha. Jednorazowe dostarczenie takiej ilości wody przekraczałoby maksymalną pojemność wod-ną czynnej warstwy gleby, dlatego normę dzieli się na dawki polewowe i dostarcza je w odpowiednich odstępach czasu, stosownie do potrzeb roślin. Nieodpowiednie n. może spo-wodować nadmierne uwilgotnienie gleby, a nawet doprowadzić do zabagnienia. Ujemną konsekwencją n. jest zubożenie naturalnych zbiorników wody, wymywania skł. pok. (ługowanie) i zagrożenie chorobami przeno-szonymi razem z wodą lub ściekami i skażenie gleb wodami niedostatecznie czystymi. W zależności od sposobu rozprowadzania wody rozróżnia się następujące rodzaje n.: 1) bruz-dowe – n. gruntów ornych, polegające na wprowadzaniu wody do specjalnie wykona-nych bruzd, z których przesiąka ona do gleby; ten sposób n. bywa stosowany przy utylizacji
ścieków miejskich; 2) deszczowniane
desz-czowanie; 3) grawitacyjne, przy którym woda napływa samoczynnie na nawadniane pole; 4) kroplowe, polegające na umiejscowieniu przy roślinach przewodów polietylenowych zaopa-trzonych w dozatory kroplowe, przez które kroplami, grawitacyjnie lub niskociśnieniowo, przecieka woda lub woda z rozpuszczonym nawozem miner.; n.k. stosowane jest w upra-wach szklarniowych i polowych oraz inten-sywnych sadach; przy stosowaniu n.k. jakość wody ma bardzo duże znaczenie – woda złej jakości powoduje pogorszenie wydatku wsku-tek częściowego lub całkowitego zablokowa-nia emiterów; 5) podsiąkowe – sposób n. użyt-ków zielonych polegający na spiętrzaniu wody w rowach odwadniających, wskutek czego woda przesiąka do gleby powodując jej pełne nawilżenie; 6) przesiąkowe (wgłębne) –
do-prowadzanie wody do głębszych warstw gleby za pomocą specjalnych rurociągów porowa-tych lub zaopatrzonych w otwory, a niekiedy za pomocą ciągów drenarskich lub drenów krecich; do takiego n. można stosować wodę czystą lub wody ściekowe; 7) stokowe – n. wodą spływającą cienką warstwą po pow. o określonym spadku, wsiąkającą po drodze w glebę; 8) zalewowe – zalewanie warstwą wody ok. 20 cm pola podzielonego grobelkami na kwatery; stagnująca woda w kwaterze wsiąka w glebę, a jej nadmiar zostaje odprowadzony do rowów odwadniających; ten sposób n. sto-suje się prawie wyłącznie na użytkach zielo-nych; 9) nawożące, zasilające glebę rozpusz-czonymi w wodzie nawadniającej nawozami miner. lub żyznymi namułami rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej; 10) ogrzewające – n. wodą cieplejszą niż gleba w celu jej ogrzania i przyspieszenia rozwoju mikroorganizmów glebowych oraz przedłużenia okresu wegetacji roślin; wykonuje się je wiosną lub jesienią używając ciepłych wód ściekowych z zakła-dów przemysłowych albo ciepłej wody wgłęb-nej; wiosenne deszczowanie sadu rozpyloną wodą chroni kwiaty i zawiązki owoców przed przymrozkami.
nawozy, subst. miner. lub org. zawierające skł. pok. dla roślin, stosowane w celu zwiększenia
żyzności gleby i plonów roślin. Wyróżnia się
n.: 1) organiczne, których podstawowym składnikiem jest subst. org.; do n.o. zalicza się obornik, gnojowicę, gnojówkę, n. zielone, kompost, torf, fekalia i in.; n.o. zawierają ma-kroelementy i mima-kroelementy; w glebie ulega-ją mineralizacji i przekształcaulega-ją się w związki próchniczne; 2) mineralne – subst. stosowane doglebowo, dolistnie lub donasien-nie, zawierające co najmniej jeden skł. pok. w formie dostępnej dla roślin; n.m. dzielą się na: 1) azotowe (saletrzak, saletra amonowa, mocznik, siarczan amonu); 2) fosforowe (superfosfaty, supertomasyna, fosforan amo-nowy); 3) potasowe (sole potasowe, kainity, siarczan potasowy, kalimagnezja); 4) magne-zowe (siarczan magnezowy, kizeryt, dolomit, kalimagnezja); 5) wapniowe (wapno tlenkowe, wapno węglanowe, wapno defekacyjne); 6) mikronawozy; n.m. mogą być: 1) fizjologicz-nie kwaśne – w postaci soli, z których rośliny pobierają gł. kationy, a pozostała reszta
N
nawozykwasowa zakwasza glebę przy udziale wydzie-lanych przez rośliny jonów H+, np. K2 SO4 – siarczan potasowy; 2) fizjologicznie zasadowe – w postaci soli, z których rośliny pobierają gł. część anionową, a pozostałe kationy alkalizują glebę przy udziale wydzielanych przez rośliny jonów OH–, np. NaNO3 – saletra sodowa; 3) fizjologicznie obojętne – nie powodujące zmian odczynu gleby, np. superfosfaty; 4) mieszane – wytwarzane przez mech. zmiesza-nie n. w celu równoczesnego stosowania dwu lub więcej składników (PK, NPK, NPKMg+mikroelementy); 5) wieloskładniko-we – zawierające dwa lub więcej skł. pok. otrzymywane w procesie produkcyjnym przez chem. ich wiązanie.
nawozy bakteryjne, szczepionki nawozowe – preparaty zawierające bakterie pożyteczne dla rozwoju roślin. N.b. stosuje się do zakażania nasion lub gleby. Należą tu nitragina, azoto-bakteryna i fosforoazoto-bakteryna.
nawozy zielone, świeża masa roślinna wpro-wadzona do gleby w celu podniesienia jej ży-zności. Do uprawy na n. z. najlepiej nadają się rośliny motylkowe (np. łubin żółty, seradela, peluszka), uprawiane w plonie gł. lub między-plonie, które wzbogacają glebę w subst. org. i azot, a także w in. składniki pokarmowe. Ich wartość nawozowa zależy od ilości i składu chem. przyoranej masy; najlepiej działają na glebach lekkich ubogich w próchnicę. Odpo-wiednio dobrana mieszanka międzyplonowa równoważy 0,75 wartości nawozowej pełnej dawki obornika.
nawożenie, wzbogacanie gleby w subst. org. i skł. pok., wywierające pozytywny wpływ na wzrost i rozwój roślin. Celem n. jest zwięk-szenie ilości i jakości plonów oraz podniesie-nie żyzności gleb. Wg terminu stosowania wyróżnia się n.: 1) donasienne – mieszanie materiału siewnego, gł. roślin strączkowych, z nawozami przed wysiewem; do tego celu używa się nawozów stałych lub płynnych o stężeniu, które nie obniża zdolności kiełkowa-nia nasion; 2) skomasowane (na zapas) – jed-norazowe wprowadzenie do gleby zwiększo-nych dawek nawozów fosforowych (gdyż fos-for nie jest wymywany z gleby), czasem także potasowych na glebach ciężkich pod rośliny zbożowe i ziemniaki, dla kilku kolejno
upra-wianych roślin; ważny jest dobór pierwszej rośliny, którą najczęściej są okopowe korze-niowe; nadmierna ilość np. fosforu i potasu w glebie powoduje retrogradację tych składni-ków; zbyt wysoki poziom nawożenia potaso-wego na glebach ubogich w wapń i magnez może prowadzić do żywienia luksusowego roślin i występowania u zwierząt tężyczki pa-stwiskowej – stosunek K:(Mg+Ca) w paszy nie powinien przekraczać 2; 3) przedsiewne – stosowanie nawozów (gł. fosforowych i pota-sowych) przed siewem lub przed sadzeniem roślin; 4) pogłówne (dokarmianie roślin) – n. roślin w czasie ich wegetacji; celem tego za-biegu jest dostarczenie roślinom dodatkowych, łatwo przyswajalnych skł. pok., gł. azotu; n. p. może być stosowane doglebowo lub dolistnie; 5) dolistne – opryskiwanie części nadziem-nych roślin wodnym roztworem nawozów mineralnych; n.d. stosowane jest jako n. uzu-pełniające za pomocą opryskiwaczy, samolo-tów lub deszczowni; szczególną właściwością n.d. jest to, że niektóre zawarte w nich skł. pok. występują w ilościach i formach toksycz-nych dla patogenów i szkodników, a nietok-sycznych dla roślin; nawozy dolistno- -ochronne, dostarczające skł. pok. roślinom, chronią je jednocześnie przed agrofagami, przyczyniając się do zmniejszenia zużycia pestycydów syntetycznych, a tym samym do ochr. środ. naturalnego i zdrowia człowieka; zaletą tych nawozów jest możliwość mieszania ich z syntetycznymi środkami ochrony roślin. Wg sposobu stosowania rozróżnia się n.: 1) rzędowe – n. w rzędach specjalnym siewni-kiem nawozowym lub zbożowo-nawozowym; celem n.rz. jest stworzenie roślinom, zwł. w początkowym okresie rozwoju, optymalnych warunków odżywiania; 2) rzutowe – wysiew nawozów za pomocą siewników z poziomymi tarczami wysiewającymi, np. wysiew wapna na ściernisko; 3) taśmowe – wysiew nawozów pasami w określonej odległości od rzędów wysianych nasion za pomocą specjalnych urządzeń montowanych na siewnikach lub kultywatorach; 4) pierścieniowe – n. stosowa-ne podczas wegetacji roślin, gł. w sadownic-twie, polegające na pierścieniowym umiesz-czeniu nawozów miner. poza obwodem koro-ny drzew i krzewów, ale w zasięgu systemu korzeniowego; 5) gniazdowe – w
sadow-N
nictwie i warzywnictwie, umieszczanie nawo-zów org. i miner. w gniazdach przed siewem lub sadzeniem roślin o dużej rozstawie rzę-dów; 6) jednostronne – n. jednym lub dwoma skł. pok., mimo że roślina do normalnego wzrostu i rozwoju potrzebuje ich wielu; 7) podstawowe – n. niezbędne do utrzymania
żyzności gleby i umożliwienia roślinom
wy-dania najwyższych plonów (po zastosowaniu n. uzupełniającego); do n.p. używane są nawo-zy org., jak obornik, gnojowica, nawóz zielo-ny; 8) uzupełniające – n. dodatkowe stosowa-ne oprócz n. podstawowego w celu zaspokoje-nia wymagań pokarmowych roślin; jest ono stosowane przedsiewnie, powschodowo lub pogłównie; 9) zrównoważone – stosowanie kilku skł. pok. w ilościach proporcjonalnych do potrzeb nawozowych roślin, np. stosunek N:P:K dla pszenicy powinien wynosić 1:0,8:1, a dla buraka cukrowego 1:0,7:1,3; ustalając ów stosunek należy uwzględnić zasobność gleby w skł. pok.; 10) żywieniowe – n. uwzględnia-jące potrzeby pokarmowe oczekiwanego plonu oraz niezbędny naddatek bilansowy, zapew-niający utrzymanie wysokiej zawartości w glebie stosowanego składnika.
nazwa handlowa pestycydu, nazwa nadawa-na przez producenta, pisanadawa-na wielką literą. nazwa zwyczajowa pestycydu, skrócona na-zwa chem. p., wskazująca podstawowe frag-menty budowy chem., pisana małą literą. nekroza, obumieranie tkanek wskutek stoso-wania środków ochrony roślin, uszkodzeń przez patogeny, nadmiaru lub niedoboru skł. pok. oraz niskich lub wysokich temp.
nematocydy, chem. środki nicieniobójcze. Większość n. to fumiganty niszczące jedno-cześnie inne szkodniki glebowe. Liczne n. cechuje wysoka fitotoksyczność, dlatego mu-szą być stosowane przed wysianiem lub wysa-dzeniem roślin. Stosowanie n. jest kosztowne. Dlatego zabieg ten przeprowadza się wyłącz-nie na wyłącz-niewielkich pow. uprawnych (szkółki, rozsadniki) oraz w pomieszczeniach zam-kniętych (szklarnie, tunele foliowe). Aktualnie używane n. stosowane są gł. do zwalczania niszczyka zjadliwego i śmietki cebulanki. nerka, 1. parzysty narząd wydalniczy doro-słych gadów, ptaków i ssaków, gł. składnik
układu moczowego. 2. lędźwie, np. konia (przy ocenie pokroju). N. słaba oznacza
wklę-śnięcie występujące przy słabo umięśnionych
lędźwiach.
neutralizator, środek chem. przeznaczony do neutralizacji resztek środków ochrony roślin i mycia aparatury do ochrony roślin po zabie-gach wykonanych w rolnictwie i leśnictwie. ni, w gleboznawstwie, torf niski, np. Otni. nicienie, drobne robaki z typu obleńców ata-kujące rośliny uprawne (np. węgorek niszczyk, mątwik burakowy, mątwik ziemniaczany) i zwierzęta hodowlane (glista końska, włosień kręty).
niedogony, opóźnione w rozwoju (nieproduk-tywne) rośliny lub ich poszczególne pędy, wytworzone później, które nie nadążają za rozwojem pędów starszych. N. nie wykształca-ją kłosów albo nasion. Wśród zbóż najwięcej n. wytwarza jęczmień (który silnie się krzewi), później żyto, pszenżyto i pszenica, a najmniej owies. N. stanowią krzewistość nieprodukcyj-ną.
niedojady, 1. pozostałości niewyjedzonej przez zwierzęta runi pastwiskowej. Pozosta-wienie n. utrudnia odrastanie roślin i kon-sumpcję następnego odrostu; wykaszanie zaś zwiększa nakłady na pielęgnację pastwiska. Wypas runi starszej, o wyższym plonie, utrud-nia jej pobieranie przez zwierzęta, co powodu-je pozostawienie dużej masy niedojadów. Wy-pas (dawkowany) przy plonie zielonki 6–7 t/ha zapewnia całkowitą konsumpcję runi, bez pozostawienia niedojadów. 2. niewyjedzo-ne resztki pasz pozostawioniewyjedzo-ne w żłobie lub korycie. N. powinny być wykaszane.
niekonwencjonalne źródła energii, odna-wialne nośniki energii – nośniki e., z których można otrzymać e. w sposób ciągły. Źródłem e. jest e. wiatrowa (elektrownie wiatrowe, pompownie, kompresownie), wodna (elek-trownie wodne), słoneczna (kolektory płaskie, ogniwa fotowoltaiczne), geotermalna (energia wnętrza Ziemi) oraz biogaz, biomasa i biopa-liwo. N.ź.e. są ogromnymi zasobami, stale odnawiającymi się, w większym lub mniej-szym stopniu opartymi na oddziaływaniu e. słonecznej. Ich użytkowanie nie powoduje zakłóceń w środowisku naturalnym, ponieważ
niekonwencjonalne źródła energii
nie pozostawiają popiołów i nie emitują szko-dliwych substancji. Mogą uzupełniać, a nawet zastępować, potrzeby energ. ze źródeł trady-cyjnych (węgiel, ropa, gaz). W rolnictwie jest znaczne zapotrzebowanie na ten rodzaj e. o stosunkowo szerokich możliwościach wyko-rzystania, m.in. do podgrzewania powietrza w suszarniach ziarna, nasion i zielonek, do ogrzewania podłoża oraz nawadniania roślin w szklarniach i upraw warzyw gruntowych, do podgrzewania i napowietrzania wody w zbior-nikach, gnojowicy i hodowli ryb, a także do ogrzewania pomieszczeń inwentarskich, bu-dynków mieszkalnych oraz produkcji energii elektr.
niepowtarzalność, procent samic nie powta-rzających rui po pierwszym unasiennieniu. U krów wyznacza się ten wskaźnik po upływie 60 dni po inseminacji. Jednak obarczony jest on dużym błędem (nawet do 20%). W dobrze prowadzonej oborze nie powinien być niższy niż 65–70%.
niesztowica, choroba zakaźna i zaraźliwa owiec wywołana przez wirus, objawiająca się zmianami na skórze i błonie śluzowej na noz-drzach, w okolicy racic oraz na wymieniu i wargach sromowych. Zakażenie n. następuje przez bezpośredni kontakt zwierząt zdrowych lub przez ich przebywanie w owczarniach, na pastwiskach i bazach eksportowych, gdzie uprzednio trzymane były zwierzęta chore na tę chorobę. Zapobieganie tej chorobie polega na unikaniu zakupu owiec ze stad, w których ona występuje, poddawaniu sztuk nowo nabytych kwarantannie i obserwacji, trzymaniu owiec na czystej, suchej ściółce, pielęgnacji racic i okre-sowych ich przeglądach oraz na odkażaniu owczarni. N. jest chorobą zwalczaną z urzędu. nieśność, zdolność drobiu do znoszenia jaj. Wyróżnia się n. 1) początkową, wyrażoną liczbą jaj zniesionych od pierwszego dnia nieś-ności przez okres 100 lub przynajmniej 60 dni;