Cele badania

Badanie odnosiło się do jednego z trzech elementów obowiązującego nadzoru pedagogicznego – ewaluacji prowadzonych w szkołach – zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych.

Chociaż cele i zadania stawiane przed nadzorem pedagogicznym odnoszą się do różnych pozio-mów systemu edukacji w Polsce, to badanie koncentrowało wyłącznie na poziomie placówki objętej nadzorem, a konkretnie szkoły – użyteczności ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej dla szkół. Intere-sujące z perspektywy badania jest więc to, co dzieje się w samej szkole po zakończeniu – czy to ewa-luacji zewnętrznej, czy wewnętrznej. Obiektem badania były szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne (licea ogólnokształcące, technika, zasadnicze szkoły zawodowe), ze względu na dużą różnorodność i specyfikę konieczne było wyłączenie z badania innych typów placówek. Badanie prowadzone było pod kątem jednego kryterium ewaluacyjnego – kryterium użytecz-ności (utility), mającego na celu określenie, jakie są efekty ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej w odniesieniu do potrzeb i problemów szkoły (reprezentowanej przez dyrektora, nauczycieli). Oce-na użyteczności ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej uwzględnia zarówno efekty odnoszące się do zasadniczego celu nadzoru, jakim jest umożliwienie pracy nad poprawą jakości pracy szkół, jak i efekty dodatkowe (planowane, nieplanowane).

GŁÓWNYM CELEM badania jest więc ewaluacja wybranych mechanizmów (ewaluacja ze-wnętrzna i weze-wnętrzna) stanowiących element obowiązującego systemu nadzoru pedago-gicznego, pod kątem kryterium użyteczności.

Cele szczegółowe badania dla większej przejrzystości przedstawione są wspólnie w odniesieniu do ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, natomiast badanie uwzględniało specyfikę każdego z tych procesów.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

1. Zidentyfikowanie i systematyzacja sposobów wykorzystania ewaluacji wewnętrznej i zewnętrz-nej w szkołach.

2. Wskazanie zmian, jakie mają miejsce w szkołach pod wpływem ewaluacji wewnętrznej i ze-wnętrznej (efektów ewaluacji).

3. Ocena użyteczności elementów ewaluacji (wewnętrznej i zewnętrznej).

4. Zidentyfikowanie czynników wspierających wykorzystywanie wyników ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, jak i barier osłabiających wykorzystywanie wyników.

5. Wskazanie działań pozwalających na wzmocnienie pozytywnych efektów ewaluacji wewnętrz-nej i zewnętrzwewnętrz-nej, modyfikacji w systemie, które powinny być wprowadzone.

W odniesieniu do wszystkich przedstawionych celów i pytań badawczych istotne jest również zróż-nicowanie procesów w przypadku szkół z różnych etapów edukacyjnych, szkół o wyższym i niższym

poziomie spełnienia wymagań z ewaluacji zewnętrznej, a także rodzaju miejscowości, w której znaj-duje się szkoła.

Tabela 1.

Cele badania i pytania badawcze

Cel badania Szczegółowe pytania badawcze

1. Zidentyfikowanie i systematyzacja sposobów wykorzystania ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej w szkołach

Jakie działania podejmowane są przez szkołę po uzyskaniu raportu/wyników ewaluacji? Jaki jest charakter tych działań?

W jaki sposób podejmowane są decyzje, co do dalszych działań? Jak wyglądają prace nad wdrażaniem wniosków z badań? Czy i w jaki sposób monitorowane jest wprowadzanie zmian?

Czy w szkołach pamięta się o wynikach ewaluacji po pewnym upływie czasu? Czy szkoły odnoszą się do nich np. w dokumentacji szkolnej?

2. Wskazanie zmian, jakie mają miejsce w szkołach pod wpływem ewaluacji wewnętrznej

i zewnętrznej

Jakie są efekty procesu ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej w szkole? (planowane/ nieplanowane, pozytywne/negatywne, aktualne/potencjalne)

Jakie są efekty działań podjętych przez szkołę w konsekwencji ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej? planowane/nieplanowane, pozytywne/negatywne, aktualne/potencjalne) Jakie zmiany nastąpiły w szkole na skutek ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej w głównych obszarach funkcjonowania szkoły? W szczególności w następujących sferach:

„ zarządzanie szkołą, rozwój koncepcji pracy szkoły „ procesy wychowawcze i dydaktyczne na poziomie szkoły „ procesy zachodzące na lekcjach

„ relacje i współpraca w szkole

„ relacje i współpraca szkoły z instytucjami z jej otoczenia „ efekty pracy szkoły

„ analiza wyników szkoły i ewaluacja działań szkoły

W jaki sposób proces i wyniki ewaluacji zewnętrznej wpływają na ewaluację wewnętrzną i na odwrót? Czy widać wpływ wcześniejszych ewaluacji wewnętrznych na kolejne?

3. Ocena użyteczności elementów ewaluacji (wewnętrznej i zewnętrznej)

Czy i w jaki sposób znane i odbierane są przez dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców raporty z ewaluacji/wyniki ewaluacji?

Czy ewaluacja dostarcza szkole nowych, potrzebnych informacji?

Które elementy i etapy procesów są najbardziej użyteczne, także dla poszczególnych grup odbiorców? Które spełniają ich oczekiwania?

Czy przeprowadzona ewaluacja odnosi się do obszarów problemowych z perspektywy szkoły, kluczowych dla szkoły?

Czy działania podejmowane przez szkoły po ewaluacji odnoszą się do wyników badań/ wniosków z raportu?

Jakie są relacje pomiędzy ewaluacją wewnętrzną i zewnętrzną a innymi metodami

umożliwiającymi analizę procesów i efektów pracy szkoły (np. efekt zastępowania, efekt synergii, efekt impulsu)?

4. Zidentyfikowanie czynników wspierających wykorzystywanie wyników ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, jak i barier osłabiających wykorzystywanie wyników

Jakie bariery utrudniają dyrektorom i nauczycielom wykorzystywanie ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej w pracy nad jakością pracy szkoły?

Jakie czynniki wspierają wykorzystywanie ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej?

5. Wskazanie działań pozwalających na wzmocnienie pozytywnych efektów ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, modyfikacji w systemie, które powinny być wprowadzone

W jaki sposób można wzmacniać pozytywne efekty ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej? Jakie modyfikacje w procedurach związanych z ewaluacją wewnętrzną i zewnętrzną warto zaproponować?

Cel badania Szczegółowe pytania badawcze Pytania badawcze niezwiązane bezpośrednio

z głównymi celami badania

Odpowiedź na pytania dotyczące efektów i użyteczności ewaluacji wewnętrznej ze względu na bardzo duże zróżnicowanie sposobów jej prowadzenia wymaga na wstępie zidentyfikowania sposobów prowadzenia ewaluacji wewnętrznej

W jaki sposób planowana jest ewaluacja wewnętrzna? Jakie są sposoby prowadzenia ewaluacji wewnętrznej?

Jakie podmioty zaangażowane są w ewaluację wewnętrzną w szkole?

Jakie są największe trudności, które szkoły napotykają przy prowadzeniu ewaluacji wewnętrznej/ jakie są mocne strony szkół w tym procesie?