Charakter współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-czeskim

trzy tematyczne osie priorytetowe: wzmacnianie dostępności komunikacyjnej, ochrona środowiska, profilaktyka zagrożeń (łącznie 32% alokacji), wspieranie rozwoju przedsiębiorczości i turystyki (36%) oraz wspieranie współpracy społeczności lokalnych (26%)³⁴. Zapisy te miały wpływ na zakres współpracy, ale nie zdeterminowały w zupełności jej charakteru. O specyfice pogranicza polsko-czeskiego świadczy obserwowany bardzo duży udział działań dotyczących turystyki, które stanowiły ponad 23% wszystkich projektów, w tym obejmowały zarówno przedsięwzięcia związane z infrastrukturą turystyczną (ok. 12% projektów) (np.

przygotowanie szlaków turystycznych), jak i projekty dotyczące wspólnych usług dla turystyki (ponad 8%), (np. wspólne działania promocyjne i marketingowe, wspólne usługi informacyjne) (Ryc. 26). Znaczny udział tego typu działań, wynikający w dużej mierze z uwarunkowań przyrodniczych oraz licznych walorów antropogenicznych, był korzystny z punktu widzenia rozwoju całego pogranicza polsko-czeskiego. Można bowiem założyć, iż współpraca polskich i czeskich instytucji w zakresie usług dla turystyki sprzyjać będzie wykorzystaniu potencjału obu stron pogranicza i generowaniu efektu synergii. W tym kontekście należy zauważyć, iż ważnym impulsem do rozwoju turystyki transgranicznej było przystąpienie Polski i Czech do Strefy Schengen w 2007 r., co ułatwiało m.in. ruch turystyczny oraz też organizację wspólnych inicjatyw.

Ponadto biorąc pod uwagę duży udział obszarów chronionych na pograniczu pozytywnym aspektem współpracy było to, iż tego przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska znalazły swoje znaczące i stosowne odzwierciedlenie w programie (ok.

8%).

Istotnym wyróżnikiem pogranicza był wysoki (prawie 12% projektów) udział imprez kulturalnych, których głównym celem było bezpośrednie zbliżenie do siebie społeczności lokalnych przy wykorzystaniu potencjału kulturowego. Sprzyjały temu m.in. liczne walory kulturowe pogranicza, bliskość geograficzna i relatywnie dobra dostępność transportowa (przy tym głównie samochodowa, funkcjonowanie transgranicznego transportu publicznego było bowiem bardzo ograniczone), brak bariery granicy i małe bariery kulturowe (w tym językowe), relatywnie wysoki wskaźnik urbanizacji (szczególnie po polskiej stronie) co przekładało się na większą liczbę potencjalnych uczestników imprez. Specyfiką pogranicza była duża aktywność współpracy bezpośrednio angażującej mieszkańców i turystów, gdyż oprócz imprez kulturalnych relatywnie sporo było również imprez edukacyjnych i wielotematycznych (turystycznych, sportowych itd.) oraz projektów promujących powstawanie partnerstw.

34 Pozostała alokacja przeznaczona była na pomoc techniczną.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 Energia

Poprawa dostępu do zatrudnienia Transport pozostały Dokumenty strategiczne Pozostałe imprezy tematyczne Adaptacyjność pracowników i firm Społeczeństwo informacyjne Poprawa jakości i dostępności do kształcenia Poprawa systemów kształcenia Imprezy wielotematyczne Imprezy edukacyjne Inne Promowanie partnerstw Dziedzictwo kulturowe Rewitalizacja Ścieżki rowerowe Infrastruktura ochrony zdrowia Pozostała infrastruktura społeczna Potencjał ludzki w zakresie B+R Infrastruktura oświatowa Badanie i rozwój firm Infrastruktura kulturalna Imprezy kulturalne Ochrona środowiska Infrastruktura bezpieczeństwa publicznego Drogi Wsparcie usług turystycznych

wszystkie programy program Czechy-Polska

Ryc. 26. Projekty realizowane na pograniczach Polski oraz w ramach programu Czechy-Polska 2007-2013 według kategorii interwencji, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

A

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 stowarzyszenia i związki jst

kościoły i zw. wyznaniowe euroregiony jst poziomu regionalnego stowarzyszenia i fundacje samorządowe jednostki organizacyjne jednostki finansowane z budżetu państwa jst poziomu lokalnego

beneficjenci polscy beneficjenci zagraniczni

B

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

edukacja (bez wyższej) gospodarka leśna opieka społeczna związki i stowarzyszenia jst działalność religijna firmy gospodarka komunalna służba zdrowia turystyka, sport inne parki narodowe administracja centralna euroregiony jst poziomu regionalnego otoczenie biznesu kultura nauka i badania jst poziomu lokalnego

beneficjenci polscy beneficjenci zagraniczni

Ryc. 27. Struktura beneficjentów programu Czechy - Polska 2007-2013 według kategorii formalno-prawnych (A) oraz przedmiotu działalności (B), stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.

Natomiast dużo mniej niż średnio w programach współpracy było projektów w zakresie infrastruktury społecznej (szczególnie oświatowej i ochrony zdrowia).

W strukturze tematycznej zaznaczał się duży udział projektów związanych z infrastrukturą drogową (ok. 11%) oraz bezpieczeństwa publicznego (niespełna 8%), był on przy tym podobny jak średnio w kraju, co wynikało z podobnych, jak na pozostałych granicach polski, potrzeb inwestycyjnych w tym zakresie.

Charakterystyczne było, iż projekty w niewielkim stopniu odnosiły się do obszarów przemysłowych odgrywających istotną rolę w przestrzeni pogranicza, co wskazuje na potencjał współpracy w tym zakresie (w wymiarze ekonomicznym, społecznym, środowiskowym, itd.).

Struktura rodzajowa beneficjentów po obu stronach granicy była relatywnie podobna (Ryc. 27). Zdecydowanie przeważały jednostki samorządu terytorialnego (ok.

60%), przy tym dominowały samorządy szczebla lokalnego, szczególnie po polskiej stronie, po czeskiej natomiast zaznaczyła się większa rola jednostek szczebla regionalnego (ok. 10%), co wynikało z braku powiatów w strukturze administracyjnej Czech. Wyraźna dominacja JST z jednej strony świadczyła o ich dużej aktywności we współpracy, z drugiej jednak była wyrazem słabości innego typu instytucji. Jednostki samorządu terytorialnego dysponowały większym potencjałem instytucjonalno–

organizacyjnym, który był w stanie sprostać wymogom formalnym programów UE.

Istotny był przy tym także fakt, iż samorządy na pograniczu polsko-czeskim z reguły posiadają instytucje partnerskie po drugiej stronie granicy, z którymi realnie współpracują od lat. Pod względem aktywności sektora pozarządowego, korzystniej kształtowała się sytuacja po stronie czeskiej, gdzie ich udział wyniósł aż ok. 17%, przy jedynie 8% wśród polskich beneficjentów.

Ze względu na przedmiot działalności w strukturze beneficjentów należy zauważyć aktywność instytucji naukowych oraz sfery kultury (tak polskich, jak i czeskich) (ok. 6-7,5%) oraz instytucji otoczenia biznesu (głównie po czeskiej stronie).

Aktywność pozostałych grup jednostek (m.in. parki narodowe, kościoły, szkoły) była bardzo niewielka. Obserwowana struktura beneficjentów wyraźnie wskazuje na dominację sfery administracji samorządowej we współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-czeskim.

W rozmieszczeniu przestrzennym beneficjentów współpracy widoczna była wyraźna koncentracja w pobliżu granicy państwowej (Ryc. 28). W pasie bezpośrednio przylegającym przy granicy (do 10 km) zlokalizowanych było aż 40% beneficjentów.

Istotnym czynnikiem wpływającym na intensyfikację współpracy była także lokalizacja w obszarach szczególnie atrakcyjnych turystycznie (np. Karkonosze, Góry Stołowe, Beskid Śląski). Ponadto ważnymi obszarami współpracy widocznymi w rozmieszczeniu instytucji zaangażowanych we wspólne działania były ośrodki miejskie, stanowiąc główne ogniwa transgranicznych relacji. Znaczna liczba beneficjentów skupiała się w największych miastach (np. Ołomuniec, Opole, Hradec Kralove, Ostrava, Jelenia Góra), Istotne znaczenie odgrywały także ośrodki mniejsze, ale o dużym znaczeniu administracyjnym i społeczno-gospodarczym dla pogranicza.

W szczególności dotyczyło to terenów zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości granicy, np. Cieszyn i Český Těšín, Liberec, Vrchlabí, rejon Gór Stołowych (Kudowa Zdrój, Radków, Lewin Kłodzki, Nachod, Broumov). Dominujące znaczenie miast wynikało z faktu, iż instytucje w nich zlokalizowane z reguły dysponowały większym

potencjałem instytucjonalno-kadrowym i finansowym oraz charakteryzowały się wyraźnie lepszą (w porównaniu do terenów wiejskich) dostępnością transportową.

Należy także zwrócić uwagę, na wyraźną koncentrację beneficjentów w rejonie Gór Stołowych po polskiej i po czeskiej stronie. Stanowiło to efekt połączonego oddziaływania kilku czynników: atrakcyjności turystycznej, obecności ośrodków miejskich (w tym uzdrowiskowych) i dobrej dostępności transportowej.

Ryc. 28. Rozmieszczenie instytucji według liczby projektów realizowanych w ramach programu współpracy transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.