Charakter współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-słowackim

Biorąc pod uwagę główny przedmiot realizowanych projektów transgranicznych, na pograniczu polsko-słowackim wyraźnie widoczna była dominacja trzech sfer – turystyki, ochrony środowiska i kultury (głównie w wymiarze infrastrukturalnym) (Ryc. 32). Przedsięwzięcia obejmujące infrastrukturę kulturalną (np. centra kultury) stanowiły przy tym ok. 14% projektów współpracy (udział ten był ponad dwukrotnie większy niż średnio w kraju). Towarzyszyły temu działania w zakresie dziedzictwa kulturowego (około 6%, również dwukrotnie większy udział niż na pozostałych pograniczach), skoncentrowane głównie na remontach obiektów zabytkowych. Bardzo ważną rolę pełniła współpraca w sferze wsparcia usług turystycznych (ok. 20%; wśród nich znaczną przewagę miały działania inwestycyjne, a projekty z zakresu wspólnych działań promocyjnych stanowiły zaledwie ok. 5%

ogólnej liczby projektów). Tak duży udział przedsięwzięć turystycznych warunkowany był istniejącym potencjałem turystycznym obszaru pogranicza. Jednocześnie jednak ograniczony był głównie do tworzenia materialnych podstaw jej rozwoju, co prawdopodobnie oddawało hierarchię potrzeb beneficjentów. Można przypuszczać, iż realizacja bardziej zaawansowanych działań dotyczących np. wspólnych usług marketingowych, czy wsparcia przedsiębiorczości nastąpi w kolejnym etapie intensyfikacji współpracy na pograniczu. Podobnie jak na pograniczu polsko-czeskim znaczenie turystyki determinowało specyfikę całego południowego pogranicza Polski.

Zastanawiające jest jednak, iż pomimo licznych walorów turystycznych i wielorakich możliwość rozwoju turystyki transgranicznej jej udział był tylko nieznacznie większy, niż przeciętnie w kraju (o ok. 3 pp). Tłumaczyć to można występującymi ograniczeniami determinowanymi czynnikami środowiskowymi, słabą dostępnością transportową oraz występowaniem obszarów chronionych. Istniejące walory przyrodnicze obszaru znalazły swoje przełożenie na duży udział projektów z zakresu ochrony środowiska (prawie 15%, znacznie więcej niż w skali kraju). Istotną rolę w przełamywaniu barier dostępności przestrzennej obszarów pogranicza odgrywały projekty zorientowane na rozbudowę systemu transportowego. Bardzo niewielkie znaczenie miały przedsięwzięcia nieinwestycyjne (np. imprezy edukacyjne, kulturalne ok. 2%), przy czym należy podkreślić, iż w większości przypadków towarzyszyły one także projektom inwestycyjnym (np. głównym działaniem projektu była budowa boiska sportowego, a towarzyszącym - organizacja zawodów sportowych). Spośród projektów niemajątkowych należy zwrócić uwagę na działania mające na celu promowanie partnerstw (ok. 4,5%) mających na celu zacieśnianie współpracy w euroregionach i rozwoju Europejskich Ugrupowań Współpracy Terytorialnej.

0 3 6 9 12 15 18 21 Energia

Poprawa dostępu do zatrudnienia Transport pozostały Dokumenty strategiczne Pozostałe imprezy tematyczne Adaptacyjność pracowników i firm Społeczeństwo informacyjne Poprawa jakości i dostępności do kształcenia Poprawa systemów kształcenia Imprezy wielotematyczne Imprezy edukacyjne Inne Promowanie partnerstw Dziedzictwo kulturowe Rewitalizacja Ścieżki rowerowe Infrastruktura ochrony zdrowia Pozostała infrastruktura społeczna Potencjał ludzki w zakresie B+R Infrastruktura oświatowa Badanie i rozwój firm Infrastruktura kulturalna Imprezy kulturalne Ochrona środowiska Infrastruktura bezpieczeństwa publicznego Drogi Wsparcie usług turystycznych

wszystkie programy Polska-Słowacja

Ryc. 32. Projekty realizowane na pograniczach Polski oraz w ramach programu Polska - Słowacja 2007-2013 według kategorii interwencji, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

A

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 stowarzyszenia i związki jst

jst poziomu regionalnego pozostałe jednostki finansów prywatnych kościoły i zw. wyznaniowe samorządowe jednostki organizacyjne jednostki finansowane z budżetu państwa euroregiony stowarzyszenia i fundacje jst poziomu lokalnego

beneficjenci polscy beneficjenci zagraniczni

B

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

opieka społeczna związki i stowarzyszenia jst administracja centralna turystyka, sport edukacja (bez wyższej) jst poziomu regionalnego ochrona środowiska inne gospodarka leśna nauka i badania działalność religijna kultura otoczenie biznesu euroregiony jst poziomu lokalnego

beneficjenci polscy beneficjenci zagraniczni

Ryc. 33. Struktura beneficjentów programu Polska - Słowacja 2007-2013 według kategorii formalno-prawnych (A) oraz przedmiotu działalności (B), stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju.

Struktura beneficjentów na pograniczu polsko-słowackim była zdominowana przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla lokalnego (Ryc. 33). W ich gronie zdecydowanie przeważały gminy (po słowackiej stronie występowały wyłącznie one z uwagi na brak powiatów w strukturze samorządu terytorialnego), które były także w ponad 60% projektach partnerem wiodącym. Wśród beneficjentów polskich nieco większą aktywnością cechowały się euroregiony (o 5pp), natomiast mniejszą - stowarzyszenie i fundacje. Po słowackiej stronie pogranicza istotniejszą rolę niż po polskiej odgrywały natomiast samorządy regionalne (realizujące m.in. znaczną liczbę inwestycji drogowych). Z punktu widzenia przedmiotu działalności beneficjentów, oprócz wskazanych niewielkich różnic, zauważalna była generalnie symetria po obu stronach granicy, przy ogólnej dominacji jednostek samorządu terytorialnego oraz niewielkiej aktywności pozostałych jednostek. Nieco wyższy po słowackiej stronie był udział instytucji otoczenia biznesu, głównie dzięki zaangażowaniu izb przemysłowo-handlowych i agencji rozwoju regionalnego. W relacji do pozostałej części kraju zauważalnie wyższa była aktywność instytucji religijnych/parafii (głównie obrządku grekokatolickiego). Jako względnie wysoki należy uznać także udział stowarzyszeń i fundacji (głównie wśród instytucji słowackich), najczęściej działających w zakresie wsparcia przedsiębiorczości i rozwoju lokalnego oraz parafii realizujących głównie projekty dotyczące zachowania dziedzictwa kulturowego.

0 20 40 60

Obszar wsparcia Granice państwowe Liczba projektów

według beneficjentów 8 1 16

km

Ryc. 34. Rozmieszczenie instytucji według liczby projektów realizowanych w ramach programu współpracy transgranicznej Polska – Słowacja 2007–2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MR.

Biorąc pod uwagę rozmieszczenie beneficjentów uwzględniające liczbę projektów, w których brali udział, można zauważyć szereg prawidłowości. (Ryc. 34).

Przede wszystkim najwyższą aktywnością po obu stronach granicy charakteryzowały się największe miasta regionów – Żylina, Preszów i Rzeszów (to ostatnie głównie dzięki aktywności Euroregionu Karpackiego). Znaczna liczba instytucji zaangażowanych we współpracę koncentrowała się również w ważnych obszarach turystycznych, szczególnie w centralnej i zachodniej części pogranicza (np. Wysokie Tatry, Pieniny, Beskid Sądecki, Beskid Żywiecki, Orawa). Po słowackiej stronie były to m.in. Trstená, Tvrdošín i ich okolice, obszary w rejonie gminy Osturňa oraz miasta Liptovksi Mikulas. Po polskiej stronie natomiast można wskazać miejscowości Jabłonka, Kościelisko, Nowy Targ, Muszyna, Piwniczna, Szczawnica, okolice Rajczy i obszar pomiędzy Żywcem i Bielsko-Białą. Co zastanawiające, jednostki z samego miasta Bielsko-Biała nie wykazywały większej aktywności we współpracy. Natomiast we wschodniej części obszaru wsparcia (m.in. Beskid Niski i Bieszczady) po słowackiej stronie widoczna była koncentracja beneficjentów w mieście Humenne i jego okolicach (szczególnie w kierunku północnym), istotną rolę odgrywały także miasta Svidnik i Medzilaborce. Po polskiej natomiast aktywne były instytucje z gminy Zarszyn, ponadto Ustrzyki Dolne i ważniejsze miasta tego rejonu – Jasło i Krosno.

4.3.2. Sieci współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-słowackim