Sieci współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-słowackim

instytucje (w tym 111 polskich oraz 133 słowackich), które powiązane były 1414 krawędziami. Pod względem liczebności węzłów sieć polsko-słowacka była na trzecim miejscu wśród wszystkich analizowanych pograniczy, natomiast biorąc pod uwagę powiązania - na drugim. Gęstość sieci była niewielka i wyniosła 0,024. Instytucje były powiązanie średnio z 5,8 innymi jednostkami. Cała sieć składała się z 44 komponentów, a najliczniejszy grupował jedynie 43 instytucje. Bardzo charakterystyczne było występowanie licznych izolowanych polsko-słowackich par realizujących tylko jeden projekt, częste były także przypadki liczniejszych grup, ale także izolowanych, nie wykazujących powiązań z żadną jednostką spoza własnego konsorcjum projektowego (Ryc. 35, Ryc. 36). Duża liczba komponentów sieci wynikała m.in. ze znacznego rozdrobnienia struktury administracyjnej na szczeblu gmin na Słowacji i braku powiatów w strukturze samorządu terytorialnego, co pociągnęło za sobą większy udział gmin i mniejszy powiatów również po polskiej stronie. Ważną rolę w integracji sieci pełniły miasta Jasło i Liptovský Mikuláš, które łączyły dwie liczne grupy powiązanych ze sobą instytucji (zajmując pozycję tzw.

punktów przecięcia), Podobne, ale o mniejszym znaczeniu pozycje w sieci miał Euroregion Karpacki i Podkarpacka Izba Gospodarcza. Charakterystyczne był liczne, ale tylko wzajemnie powiązane grupy w ramach jednego projektu, np. konsorcjum gmin słowackich (m.in. Nižné Ladičkovce) z tylko jedną instytucją polską (gmina Besko), czy też grupa parafii grekokatolickich z polskiej i słowackiej części pogranicza.

Specyfiką badanej sieci było też to, iż instytucje spoza sfery władzy i administracji oraz religii miały powiązania z różnorodnymi rodzajami instytucji (np. w komponencie z Izbą Gospodarczą), nie zamykały się tylko we współpracy z sobie podobnymi

jednostkami. Dodatkowo należy zauważyć, iż czynnik bliskości granicy nie odgrywał bardzo istotnej roli przy kształtowaniu powiązań. Szczególnie widoczne było to w komponentach grupujących liczne węzły, ale też w powiązanych ze sobą parach bądź trójkach, które rzadko łączyły jedynie jednostki z pasa do 10 km od granicy. Instytucje wyróżniające się pod względem dużej liczby projektów z reguły zlokalizowane były ponad 20 km od granicy. Podobnie kształtowała się sytuacja ze względu na stopień węzła – najczęściej wysoką jego wartością odznaczały się instytucje z pasa 10-20 km lub ponad 20 km od granicy. Wynikało to m.in. z górskiego charakteru pogranicza (w tym także przebiegu granicy w obszarach wysokogórskich), występowania obszarów chronionych w jej pobliżu, co w naturalny sposób wpływało na rozmieszczenie sieci osadniczej, w tym na lokalizację ważniejszych miast pogranicza, a co za tym idzie - układu instytucjonalnego w pewnym oddaleniu od granicy.

Potwierdza to również fakt, iż dla trzech pasów wydzielonych według odległości od granicy wskaźniki gęstości były takie same i tylko nieznaczne wyższe (ok. 0,03) od wskaźników obliczonych dla całej sieci.

W celu określenia roli podobieństwa jednostek w doborze partnerów współpracy, analizie poddano także wskaźniki gęstości w ramach podgrup określonych ze względu na kraj pochodzenia, rodzaj formalny oraz przedmiot działalności instytucji.

W przypadku podgrup wydzielonych z uwagi na kraj pochodzenia jednostek, wskaźniki były niższe lub bliskie gęstości dla całej sieci, co potwierdza, że instytucje współpracowały z jednostkami zza granicy częściej niż z jednostkami ze swojego kraju.

Natomiast uwzględniając kryterium rodzajowe pewną rolę odgrywało podobieństwo, jednostki finansowane z budżetu państwa, wykazywały bowiem większą gęstość powiązań w ramach tej samej podgrupy (0,11), podobna sytuacja wystąpiła w przypadku jednostek pozarządowych (0,09). Ze względu na kryterium przedmiotowe we wszystkich podgrupach gęstość była większa niż dla całej sieci, przy czym rola podobieństwa była najbardziej wyraźna dla instytucji sfery religii, silna była także dla instytucji nauki oraz edukacji, co w głównej mierze było konsekwencją tematyki projektów realizowanych wspólnie przez te wymienione typy instytucje.

Biorąc pod uwagę pozycję węzłów w sieci należy podkreślić bardzo istotne znaczenie instytucji, które przyjmowały rolę tzw. punktów przecięcia, np. słowackie miasto Liptovský Mikuláš i współpracując z nim polskie Jasło (Ryc. 35). Ważną rolę odgrywał także Euroregion Karpacki. Bez ich udziału sieć współpracy byłaby dużo bardziej zdezintegrowana. Pozycja tych instytucji świadczyła także o znacznych możliwościach wpływu na szereg innych jednostek sieci.

kolor - przedmiot działalności:

kształt - kraj pochodzenia:

wielkość sygnatury - wskaźnik stopnia

- instytucje słowackie - instytucje polskie

- władza i administracja - turystyka, sport, ochrona środowiska - edukacja - kultura - nauka

- religia - służba zdrowia i opieka społeczna

- otoczenie biznesu i firmy - inne Ryc. 35. Sieć współpracy transgranicznej w ramach programu Polska - Słowacja w latach

2007-2013 według wskaźnika stopnia, kraju pochodzenia i przedmiotu działalności instytucji.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MR.

Usieciowienia współpracy na pograniczu polsko-słowackim było na niskim poziomie, z dominacją relacji w ramach jednego projektu i brakiem powiązań z innymi instytucjami realizującymi działania transgraniczne. Natomiast, co istotne, występowały także grupy instytucji o gęstszych powiązaniach, aktywne i posiadające liczne powiązania zarówno po polskiej, jak i po słowackiej stronie granicy. Biorąc pod uwagę uzyskane wyniki (Tab. 8) do kluczowych instytucji na pograniczu polsko-słowackim zaliczono głównie jednostki samorządu terytorialnego, Euroregion Karpacki oraz tylko jedną instytucję spoza sfery samorządowej, tj. izbę gospodarczą. W grupie jednostek samorządowych były to w większości przypadków najważniejsze miasta pogranicza (aczkolwiek nie wszystkie). Zauważalny był przy tym brak szeregu istotnych miejscowości turystycznych pogranicza, szczególnie z polskiej strony.

Podkreślić należy ważną rolę słowackich jednostek regionalnych (Kraj Preszowski i Żyliński, co wynikało m.in. z tego, że w całości wchodziły w skład obszaru wsparcia oraz nie występował tam szczebel powiatowy), a także duże znaczenie Euroregionu Karpackiego.

miasto Liptovský Mikuláš

miasto Jasło

Euroregion Karpacki

Podkarpacka Izba Gospodarcza w Krośnie

gmina Nižné Ladičkovce

- powyżej 20 km kształt - kraj pochodzenia: - instytucje polskie - instytucje słowackie

wielkość sygnatury - liczba projektów

kolor - odległość od granicy państwowej: - do 10 km - 10-20 km

Ryc. 36. Sieć współpracy transgranicznej w ramach programu Polska - Słowacja w latach 2007-2013 według liczby projektów, kraju pochodzenia i odległości od granicy państwowej instytucji.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MR.

Należy podkreślić, iż miary centralności wiążą się w pewnym stopniu z liczbą projektów realizowanych przez daną instytucję, jednakże nie jest to czynnik decydujący. Ważna bowiem była liczebność konsorcjów projektowych i zróżnicowanie w nich partnerów. Stąd nie wszystkie instytucje o największej liczbie realizowanych projektów (od 4 do 7) tj.: kraj Żyliński i Preszowski, Euroregion Karpacki, miasta Trstená, Muszyna, Piwniczna, gminy Jabłonka i Zarszyn, znalazły się także na czołowych miejscach pod względem miar centralności węzłów (jak np. miasta Trstená czy Muszyna), gdyż w większości wypadków brały udział w projektach jedynie dwustronnych z tymi samymi partnerami, mającymi dodatkowo słabo rozbudowane powiązania.

W przypadku sieci polsko-słowackiej wskaźnika stopnia nie należy w bezpośredni sposób przekładać na kluczowe znaczenie danej instytucji. Oprócz bowiem Stowarzyszenia Euroregion Karpacki, które było na pierwszym miejscu z wartością wskaźnika 19, dla kolejnych 16 instytucji wyniósł on 15, co stanowiło efekt tego, iż tych 16 parterów realizowało jeden wspólny projekt (pt. „Kultura bez granic.

Budowa i modernizacja Polsko-Słowackich domów kultury w Gminie Besko i 15 miejscowościach Mikroregionu Koszkovce”). Jakkolwiek tworzenie tak rozbudowanych konsorcjów należy uznać za wartościowe, to jednak udział w tylko jednym tego typu projekcie nie może być uznany za przejaw wysokiej aktywności we współpracy transgranicznej. Należy przy tym zauważyć, iż transgraniczne konsorcja projektowe w przeważającej mierze nie były rozbudowane. W 55% przypadkach projekty były tylko dwustronne (tj. składały się z jednej instytucji polskiej i jednej

Mikroregion Bystrická

Dolina

Prešovský kraj

słowackiej), a ok. 35% projektów realizowało 3-4 partnerów. Liczniejsze konsorcja (maksymalnie nawet 16 instytucji) stanowiły jedynie 10% przypadków.

Tab. 8. Najważniejsze instytucje sieci współpracy transgranicznej w ramach programu Polska – Słowacja na podstawie wybranych miar centralizacji węzłów sieci.

Instytucja stopień Instytucja bliskość

Stowarzyszenie Euroregion

Karpacki (PL) 19 miasto Jasło (PL) 1485

obec: Dedačov, Hankovce, Hrabovec nad Laborcom, Jabloň, Kochanovce, Koškovce,

Lackovce, Ľubiša, Nižné Ladičkovce, Rokytov pri Humennom, Slovenské Krivé, Udavské, Veľopolie, Vyšné Ladičkovce, Zbudské Dlhé (SK) gmina Besko (PL)

15

mesto Liptovský Mikuláš (SK) 1489 Stowarzyszenie Euroregion

Karpacki (PL) 1498

mesto Medzilaborce (SK) 1504 mesto Vranov nad Topľou (SK) 1504 Združenie Karpatský Euroregión

Slovensko Sever (SK) 1504 gmina Ustrzyki Dolne (PL) 1504

Instytucja

pośred-nictwo Instytucja

jądro-wość miasto Jasło (PL) 440 Stowarzyszenie Euroregion

Karpacki (PL) 0,19

mesto Liptovský Mikuláš (SK) 432 mesto Humenne (SK) 0,15 Stowarzyszenie Euroregion

Karpacki (PL) 236 mesto Vranov nad Topľou (SK) 0,15

Prešovský kraj (SK) 197,5 miasto Jarosław (PL) 0,15

powiat jasielski (PL) 195,5 gmina Ustrzyki Dolne (PL) 0,15 Podkarpacka Izba Gospodarcza

w Krośnie (PL) 157 mesto Snina (SK) 0,15

Žilinský kraj (SK) 90 miasto Przeworsk (PL) 0,15

powiat nowotarski (Powiatowy

Zarząd Dróg) (PL) 75 miasto Przemyśl (PL) 0,15

mesto Kežmarok (SK) 74 mesto Trstená (SK) 0,13

miasto Nowy Targ (PL) 74

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MR.

Liczba powiązań między beneficjen-tami projektów

1 5 9

Granice państwowe Obszar wsparcia

0 20 40 60 km

Ryc. 37. Powiązania między beneficjentami realizującymi wspólne projekty w ramach programu współpracy transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka 2007–2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MR.

W rozmieszczeniu przestrzennym powiązań między beneficjentami w ramach wspólnie realizowanych projektów współpracy transgranicznej widoczne były trzy grupy relacji (Ryc. 37). Powiązania we wschodniej części pogranicza odznaczały się największą liczebnością i intensywnością, przy czym współpraca ‘pomijała’ obszar Bieszczad. Ponadto czynnik bliskości granicy nie odgrywał dużej roli, a współpraca po stronie słowackiej koncentrowała się w największych miastach obszaru– Preszów, Humenne (oraz wiele miejscowości w jego okolicach), Vranov nad Topľou, Snina i Svidnik (zlokalizowany relatywnie blisko granicy). Po polskiej stronie znaczna część powiązań wynikała z aktywności małych miejscowości w Beskidzie Niskim (z zabytkami kultury łemkowskiej - cerkwie drewniane), m.in. Przysłop, Śnietnica (charakterystyczne dla nich było występowanie dużej liczby powiązań przy małej liczbie projektów, co wynikało z faktu, iż realizowały je rozbudowane pod względem partnerów konsorcja, m.in. grekokatolickie parafie). Ponadto w północnej części obszaru wyróżniały się okolice Jasła i Krosna, a na wschodzie - gminy Zarszyn i Ustrzyki Dolne. Zauważalne było także znaczenie Rzeszowa, ale pomimo znacznej liczby projektów charakteryzował się on relatywnie małą liczbą powiązań (co przejawiało się jego brakiem wśród kluczowych instytucji analizowanej sieci).

Powiązania w ramach wspólnych projektów transgranicznych w środkowej części obszaru współpracy koncentrowały się w miejscowościach turystycznych obszaru Tatr i Pienin, szczególnie w okolicach miasta Kežmarok, Trstená (o dużej liczbie zarówno projektów, jak i powiązań) i jego okolicach (szczególnie liczna była grupa małych miejscowości z jej okolic przy granicy z Polską), miasta Tvrdošín wraz z sąsiednimi

miejscowościami oraz rejonu miasta Liptovský Mikuláš. Natomiast po polskiej stronie powiązania generowały głównie Nowy Targ, Czarny Dunajec oraz Kraków, który jednakże leżał poza obszarem wsparcia. W tej grupie widoczne było istotne znaczenie czynników związanych z bliskością granicy oraz z występowaniem ważnych ośrodków turystycznych (szczególnie po stronie słowackiej). Trzecią wyodrębniającą się grupę stanowiły powiązania w zachodniej części badanego obszaru, przy czym ich liczba była generalnie mniejsza. Dominującą rolę odgrywało główne miasto obszaru – Żylina, powiązana z Katowicami oraz z miejscowościami z gminy Rajcza i okolic Żywca.

Wyróżniała się także Bratysława, zlokalizowana wprawdzie daleko od pogranicza polsko-słowackiego, ale realizująca wspólne projekty razem z polskimi instytucjami głównie z Katowic oraz Krakowa (w tym wypadku powiązania po obu stronach granicy wykraczały poza obszar wsparcia). Należy podkreślić względnie niewielką rolę Bielska-Białej w sieci powiązań transgranicznych.

4.4. Charakter i sieci współpracy transgranicznej na pograniczu