Zróżnicowanie charakteru i sieci współpracy na pograniczach

Europejskiej Współpracy Terytorialnej i Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa 2007-2013 oparta była o w zasadzie jednolite zasady wdrażania programów transgranicznych współfinansowanych z UE. Przy generalnie podobnych celach, z uwagi na ich bardzo ogólnie sformułowanie, miały one zróżnicowane priorytety i budżety, a przede wszystkim różniły się występującymi na poszczególnych pograniczach uwarunkowaniami geograficznymi, politycznymi i społeczno-gospodarczymi. W konsekwencji obserwować można było szereg różnic pod względem charakteru i sieci współpracy na poszczególnych pograniczach.

Tab. 12. Alokacja środków z EFRR na programy współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013 (mln EUR).

Program

Polska - Brandenburgia 124,50 40,24 59,76

Saksonia - Polska 105,11 66,65 33,35

Litwa - Polska 71,69 58,19 41,81

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów programowych.

Wielkość dostępnych środków finansowych na projekty współpracy wynikała z określonej kwoty alokacji na poszczególne programy (uzależnionej od m.in. liczby ludności i powierzchni obszaru wsparcia, długości granicy między państwami zaangażowanymi w dany program) (Tab. 12). Zgodnie z zasadami EWT budżet programów był wspólny. Wkład stron (krajów, a przypadku Niemiec – landów) biorących udział w danym programie wynikał w głównej mierze z ogólnej kwoty alokacji przypadającej na dany kraj oraz przyjętego sposobu podziału tej kwoty na poszczególne programy (przy czym brak było w skali UE ustalonych jednolitych kryteriów podziału środków)⁴⁰. W większości przypadków był on wprawdzie względnie wyrównany, ale czasami prowadziło to do dużej asymetrii w alokacji środków - np. na pograniczu Saksonii i Polski wkład strony polskiej z uwagi na znacząco większy obszar wsparcia stanowił ponad 66% całości, z kolei w programie Meklemburgia-Brandenburgia-Polska wkład ten wyniósł około 38%.

40 W przypadku programów w ramach EISP podział środków podlegał indywidualnym negocjacjom między państwami zaangażowanymi w dany program współpracy.

0 5 10 15 20 25 30 Litwa - Polska - Rosja

Litwa - Polska Meklemburgia - Brandenburgia - Polska Polska - Brandenburgia Polska - Słowacja Polska - Białoruś - Ukraina Saksonia - Polska Czechy - Polska

udział projektów (%)

0 50 100 150 200 250

liczba projektów

Ryc. 56. Projekty realizowane w ramach programów współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013, stan w 2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Liczba projektów zrealizowanych na poszczególnych pograniczach w głównej mierze była pochodną wielkości dostępnych środków na współpracę, stąd miejsce programów w rankingu uwzględniającym alokację oraz projekty była praktycznie taka sama (Ryc. 56). Podkreślenia wymaga bardzo duża liczba przedsięwzięć zrealizowanych na pograniczu polsko-czeskim (250). Wynikało to przede wszystkim z największego budżetu tego programu, ale dodatkowo przyczyniła się do tego także wysoka liczba instytucji biorących udział we współpracy i ich duża aktywność w tym zakresie (przy tym często realizowanej w małych liczebnie konsorcjach, co zwiększało łączną liczbę projektów). Dostępność środków była zatem czynnikiem decydującym, jakkolwiek nie jedynym. Wskazuje na to względnie duża w relacji do budżetu liczba projektów zrealizowanych na pograniczu polsko-saksońskim. Istotnym czynnikiem była w tym wypadku aktywność beneficjentów oraz ich struktura (znaczny udział sektora pozarządowego), co w efekcie przełożyło się na realizację dużej liczby projektów o niewielkiej w wymiarze finansowym skali. Struktura i aktywność beneficjentów przełożyła się także na relatywnie małą liczbę projektów w ramach programu Litwa-Polska-Rosja - w tym wypadku struktura była zdominowana przez dysponujące znacznymi możliwościami finansowymi jednostki publiczne, przy generalnie małej aktywności beneficjentów. Najmniej przedsięwzięć zrealizowano na granicy północno-wschodniej, stąd pozwala zauważyć, iż bardzo duży obszar wsparcia nie przekładał się na wzrost aktywności układu instytucjonalnego (która była bardzo niska), a głównym ograniczeniem programu był najmniejszy w skali wszystkich badanych programów dostępny budżet.

Potwierdzeniem stwierdzonej współzależności między liczbą projektów i liczbą beneficjentów była liczba jednostek biorących udział w programie polsko-czeskim (ponad 320 beneficjentów z każdego kraju) (Ryc. 57). Podobne zależności wystąpiły w pozostałych programach. Ich efektem była względnie zrównoważona liczba beneficjentów po obu stronach granicy - np. w programach saksońskim, polsko-słowackim i polsko-białorusko-ukraińskim (z ok. 170 beneficjentów polskich i ok. 180 z kraju sąsiedniego). Wyjątkiem był trójstronny program polsko-litewsko-rosyjski, gdzie dwukrotnie przeważali beneficjenci z zagranicy (w odróżnieniu od trójstronnego programu polsko-białorusko-ukraińskiego, gdzie liczba beneficjentów z Polski była prawie taka sama, jak po drugiej stronie granicy, głównie z uwagi na niską aktywność jednostek z Białorusi). Największą aktywność beneficjentów odnotowano na pograniczu polsko-czeskim, polsko-słowackim i polsko-saksońskim.

0 50 100 150 200 250 300 350

Litwa - Polska - Rosja Litwa - Polska Meklemburgia - Brandenburgia - Polska Polska - Brandenburgia Polska - Białoruś - Ukraina Polska - Słowacja Saksonia - Polska Czechy - Polska

beneficjenci zagraniczni beneficjenci polscy Ryc. 57. Liczba beneficjentów według kraju pochodzenia w programach współpracy

transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013, stan w 2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Pomimo w miarę porównywalnej na poszczególnych pograniczach liczby beneficjentów polskich i z kraju sąsiedniego, ich zaangażowanie finansowe było czasami zróżnicowane (Ryc. 58). Największe dysproporcje w pozyskanych środkach na korzyść beneficjentów polskich obserwowano na pograniczu polsko-saksońskim.

Natomiast w pozostałych programach na granicy polsko-niemieckiej oraz w programie trójstronnym Litwa-Polska-Rosja przewagę pod tym względem mieli beneficjenci zagraniczni. Zasadniczą przyczyną takiego stanu rzeczy nie była asymetria sił i możliwości układu instytucjonalnego realizującego współpracę, ale przede wszystkim wynikało to z dążenia krajów biorących udział w programach współpracy do wykorzystania środków proporcjonalnie do wkładu. Mimo więc wspólnego budżetu każdego programu ich finalny podział między beneficjentów z poszczególnych krajów

w zasadzie nawiązywał do wielkości wkładu tych państw do formalnie wspólnej puli środków finansowych do wykorzystania (Ryc. 59). Można przypuszczać, iż w procedurze podziału środków na poszczególne projekty stosowane były różne działania zmierzające do zachowania (lub tylko nieznacznego tylko zaburzania) parytetu podziału środków między poszczególnymi państwami (na poziomie wkładu danego państwa do budżetu programu). W programach, w których wkłady do ogólnego budżetu poszczególnych stron były wyrównane, porównywalne również był pozyskane środki według krajów pochodzenia beneficjentów. Natomiast w sytuacji, gdy było inaczej, analogiczne różnice były też widoczne na poziomie wykorzystania środków przez beneficjentów. Wyjaśnia to m.in. dlaczego na pograniczu polsko-brandenburskim przy prawie równej liczbie beneficjentów polskich i zagranicznych udział tych drugich był znacząco wyższy pod względem pozyskanych kwot dofinansowania. Odwrotna sytuacja miała natomiast miejsce na pograniczu polsko-saksońskim, co również wyjaśnia wkład poszczególnych krajów w ogólny budżet programu.

0 50 100 150 200 250 300 350

Litwa - Polska - Rosja Litwa - Polska Meklemburgia - Brandenburgia - Polska Polska - Brandenburgia Polska - Białoruś - Ukraina Polska - Słowacja Saksonia - Polska Czechy - Polska

beneficjenci zagraniczni beneficjenci polscy Ryc. 58. Kwota dofinansowania według kraju pochodzenia beneficjanta w programach współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Opisane dążenie wydaje się uzasadnione z punktu widzenia stron uczestniczących we współpracy i prawdopodobnie przeciwdziałało pojawianiu się konfliktów (np. w sytuacji realizacji współpracy powodującej znaczącą asymetrię alokacji wykorzystanych środków). Wydaje się, iż jedynym sposobem jej uniknięcia, jest podział środków w ramach współpracy terytorialnej nie na kraje (i potem na programy), ale od razu na programy na poziomie UE. Wymagałoby to jednak zasadniczych zmian organizacji współpracy terytorialnej i miałoby potencjalne daleko idące konsekwencje, łącznie z wykształceniem się pograniczy o bardzo dużej (i niepożądanej z punktu widzenia samej idei współpracy) asymetrii w alokacji środków

czy struktur instytucjonalnych. Wymaga to przeprowadzenia szeregu osobnych badań dotyczących wyboru najbardziej korzystnych, z punktu widzenia rozwoju współpracy, mechanizmów alokacji oraz rozdysponowania środków.

0 10 20 30 40 50 60 70

Litwa - Polska - Rosja Litwa - Polska Meklemburgia - Brandenburgia - Polska Polska - Brandenburgia Polska - Białoruś - Ukraina Polska - Słowacja Saksonia - Polska Czechy - Polska

wkład do budżetu - strona polska wykorzystanie środków - strona polska wkład do budżetu - strona zagraniczna wykorzystanie środków - strona zagraniczna Ryc. 59. Wkład do budżetu i wykorzystanie środków w programach współpracy transgranicznej

na pograniczach Polski w latach 2007-2013 - stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Wielkość kwoty dofinansowania jaką uzyskali beneficjenci projektów współpracy transgranicznej na pograniczach Polski przeciętnie nie przekraczała ok. 300 tys. EUR (Ryc. 61), w tym najwięcej, bo aż ok. 15-20% łącznej liczby beneficjentów otrzymało do 50 tys. EUR. Przy tym odsetek beneficjentów z najmniejszymi kwotami był największy na pograniczu południowym, a także w części południowej i środkowej pogranicza polsko-niemieckiego. Udział beneficjentów, którzy otrzymali większe kwoty, były znacząco mniejszy. Co interesujące, występowała także liczna grupa beneficjentów z zerowym dofinansowaniem. Było to wynikiem sytuacji, w której udział w projekcie brały instytucje będące oficjalnie partnerami (członkami konsorcjum projektowego), ale bez dofinansowania, czyli realnego udziału w większości działaniach konsorcjum (jakkolwiek oczywiście mieli udział w działaniach organizacyjnych, decyzyjnych czy doradczych). Najwięcej takich przypadków odnotowano dla programów Litwa-Polska-Rosja, Polska-Brandenburgia oraz Saksonia-Polska. Można przypuszczać, iż w praktyce jednostki te charakteryzowały się małą aktywnością w trakcie realizacji projektu, jakkolwiek oczywiście nie można takiej aktywności wykluczyć. Wymagałoby to przeprowadzenia osobnych badań. Należy też uwzględnić fakt, iż rola partnera w projekcie bez partycypacji finansowej mogła być motywowana np. ogólną chęcią nawiązania kontaktów, czy też zdobycia doświadczenia w realizacji współpracy transgranicznej. Podobna motywacja mogła przyświecać beneficjentom z bardzo niskimi kwotami dofinansowania, którzy stanowili znaczny

odsetek wśród wszystkich jednostek. Można przypuszczać, iż ich udział w mniejszym stopniu był motywowany bezpośrednimi korzyściami finansowymi, a w większym m.in. chęcią uczestniczenia w sieciach współpracy transgranicznej. Stąd udział partnerów bez dofinansowania lub posiadających dofinansowanie w bardzo niewielkim wymiarze mogło bardzo korzystnie wpływać na rozwój współpracy (w zależności od ich motywacji). Należy przy tym pamiętać o istniejących zasadach wdrażania projektów dofinansowanych z UE i wymogu wkładu własnego po stronie beneficjenta, a także braku zaliczek, co w znacznym stopniu ograniczało udział w programie instytucji, które ze względów finansowych nie byłyby w stanie pokrywać kosztów realizacji projektu w trakcie jego trwania. Największy odsetek beneficjentów o bardzo wysokich kwotach dofinansowania, powyżej 1,5 mln EUR, wystąpił w programie litewsko-polsko-rosyjskim, co wynikało z aktywnego udziału jednostek regionalnych i instytucji finansowanych z budżetu państwa, w większości realizujących duże projekty infrastrukturalne.

0 100 200 300 400 500 600 700

Litwa - Polska Meklemburgia - Brandenburgia - Polska Polska - Brandenburgia Litwa - Polska - Rosja Saksonia - Polska Polska - Słowacja Polska - Białoruś - Ukraina Czechy - Polska

liczba jednostek

liczba wystąpień instytucji w projektach liczba instytucji

Ryc. 60. Aktywność układu instytucjonalnego programów współpracy transgranicznej 2007-2013 w Polsce według programów, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

0

Ryc. 61. Liczba wystąpień beneficjentów programów współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013 według kwoty dofinansowania z UE (w dziesiątkach

tysięcy EUR) - stan w 2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Bardzo interesujące wydaje się porównanie pograniczy w Polsce ze względu na cechy obrazujące aktywność jednostek realizujących projekty współpracy transgranicznej (Ryc. 60). Można bowiem rozważać ten aspekt ze względu na liczbę instytucji, które brały udział w programie oraz ze względu na liczbę wystąpień instytucji (czyli innymi słowy liczbę projektów realizowanych przez daną instytucję).

Porównanie to pozwala ocenić, ile razy te same instytucje występowały w programie (realizując więcej niż jeden projekt). Co naturalne liczba instytucji biorących udział we współpracy na wszystkich pograniczach było mniejsza, niż liczba beneficjentów (czyli wystąpień w programie). Różnica ta była największa (prawie dwukrotnie) na pograniczu polsko-czeskim, co świadczy o tym, iż jednostki z tego obszaru były szczególnie aktywne i bardzo często realizowały kilka wspólnych przedsięwzięć.

Podobna sytuacja wystąpiła na pograniczu polsko-niemieckim (oprócz jego północnej części). Wskazuje to, iż istniejący na obu pograniczach układ instytucjonalny wykazywał się bardzo dużą intensywnością współpracy. Na pograniczu polsko-litewskim także można mówić o znacznej aktywności instytucji, jakkolwiek należy podkreślić, iż w znacznej mierze wynikała ona z ponadprzeciętnej aktywności w obrębie tylko kilku wybranych jednostek.

Jak już wspomniano, wielkość obszaru wsparcia nie przekładała się na większą liczbę instytucji biorących udział we współpracy - nie przekładała się także na liczbę ich wystąpień jako beneficjentów. Największą bowiem aktywność obserwowano na pograniczach o relatywnie małych obszarach, jak np. czeskim czy polsko-saksońskim.

0 10 20 30 40 50 60 70 pow. 10

10 9 8 7 6 5 4 3 2

liczba partnerów w projekcie .

udział projektów (%)

Meklemburgia-Brandenburgia-Polska Polska-Brandenburgia

Saksonia-Polska Czechy-Polska Polska-Słowacja Polska-Białoruś-Ukraina Litwa-Polska

Litwa-Polska-Rosja

Ryc. 62. Udział projektów w programach współpracy transgranicznej na pograniczach Polski według liczby partnerów przypadających na projekt, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Charakter współpracy na poszczególnych pograniczach dobrze oddaje porównanie liczebności konsorcjów projektowych (Ryc. 62). Widać przy tym pewne istotne prawidłowości. Na wszystkich pograniczach Polski przeważały projekty realizowane jedynie przez dwie instytucje, ale największy ich udział charakteryzował pogranicze polsko-czeskie, gdzie stanowiły one aż ok.70% wszystkich przedsięwzięć.

Natomiast na pozostałej części granicy południowej, tj. polsko-słowackiej, znaczenie tego typu projektów było wyraźnie mniejsze (ok. 54%). Bardzo wysoki udział dwustronnych projektów był także specyfiką całej granicy zachodniej (ok. 66-68%).

Z kolei większe znaczenie projektów łączących trójkę instytucji obserwować można było na pograniczu wschodnim i północnym. Zdecydowana przewaga dwupartnerskich projektów wśród działań polsko-niemieckich i polsko-czeskich miała związek z dużą liczbą instytucji biorących udział we współpracy i jej ‘rozproszonym’ charakterem.

Cechował się on przy tym brakiem zdecydowanie wyróżniających się instytucji, które wyraźnie dominowałyby we współpracy na pograniczu. Odwrotna natomiast sytuacja miała miejsce na pograniczu wschodnim i północnym. W tym przypadku dodatkowo liczniejszym partnerstwom sprzyjał trójstronny charakter programu Polska-Białoruś-Ukraina i Litwa-Polska-Rosja.

Bardzo wyraźne prawidłowości widoczne były także pod względem znaczenia czynnika odległości od granicy i zidentyfikowane na podstawie lokalizacji beneficjentów⁴¹ (Ryc. 63). W przypadku pogranicza czeskiego, polsko-saksońskiego i polsko-brandenburskiego ok. 50% beneficjentów pochodziło z obszaru bezpośrednio przy granicy państwowej (do 10 km). Czynnik bliskości od granicy odgrywał mniejszą rolę w kształtowaniu współpracy na pograniczu polsko-słowackimi i polsko-meklemburskim (ok. 25-30% beneficjentów było zlokalizowanych w pasie do 10 km). Jeszcze mniejsze znaczenie miał ona na pograniczu polsko-litewskim - łącznie w odległości do 20 km zlokalizowanych było tylko ok. 20% beneficjentów.

W przypadku dwóch pozostałych pograniczy udział ten był jeszcze mniejszy (ok. 10%).

Generalnie więc można powiedzieć, iż wpływ granicy na aktywizację beneficjentów był istotny na granicy zachodniej i południowej, słaby na północno-wschodniej, a w zasadzie nieistotny w przypadku granicy wschodniej i północnej (lądowej). Brak wpływu tego czynnika lub słaba jego odczuwalność stanowiła konsekwencję zamkniętego charakteru granicy państwowej (zewnętrzna granica UE i Strefy Schengen), dużej powierzchni obszaru wsparcia programów, braku dużych ośrodków miejskich w pobliżu granicy. Natomiast jego duże znaczenie było skutkiem m.in. małej formalizacji granicy, dostępności transportowej, występowania miast podzielonych, gęstej sieci osadniczej, podobieństwa przesłanek współpracy po obu stronach (np.

turystyka). Do osłabienia roli czynnika granicy mogły przyczynić się także inne elementy, m.in. występowanie obszarów chronionych przy granicy, słabo zagospodarowanych granicznych pasm górskich, co zdecydowanie obniżało dostępność tych części pogranicza, a przez to liczbę i aktywność potencjalnych beneficjentów.

41 Znaczenie czynnika bliskości granicy państwowej oceniano na podstawie rozmieszczenia przestrzennego instytucji (biorąc pod uwagę m.in. liczbę instytucji zlokalizowanych w trzech pasach wyznaczonych według odległości od granicy, aktywność instytucji na podstawie liczby realizowanych projektów w zależności od odległości od granicy, powiązania w ramach wspólnych projektów), a także na podstawie miar homofilii na podstawie analizy sieciowej.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Meklemburgia - Brandenburgia - Polska

Polska - Brandenburgia Saksonia - Polska Czechy - Polska Polska - Słowacja Polska - Białoruś - Ukraina Litwa - Polska

Litwa - Polska - Rosja do 10 km

10-20 km pow. 20 km

Ryc. 63. Udział beneficjentów w programach współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013 według odległości od granicy i programu, stan w 2016 r. (%).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Bezpośredni wpływ na kształtowanie się sieci powiązań transgranicznych i wartości miar służących do jej opisu miała liczba oraz rodzaj instytucji biorących udział we współpracy, jak również liczebność partnerstw projektowych. Liczba instytucji biorących udział w programach jednocześnie stanowiła liczbę węzłów analizowanych sieci współpracy na poszczególnych pograniczach (Ryc. 64). Natomiast liczba krawędzi określa liczbę istniejących powiązań w całej sieci (a nie tylko w ramach wspólnych projektów). Najwięcej połączeń istniało na pograniczu polsko-czeskim (ok. 1450), co wynikało z bardzo licznej grupy instytucji biorących udział we współpracy. Jednakże z punktu widzenia kształtowania się sieci bardziej charakterystyczna była ich duża liczba na pograniczu polsko-słowackim (ponad 1400).

Przy dużo niższej liczbie węzłów, krawędzi było prawie tyle samo, co w sąsiedniej sieci polsko-czeskiej, co wskazuje na większe usieciowienie współpracy w tej części pogranicza południowego Polski (w efekcie większa liczba instytucji miała ze sobą kontakt). Programy trójstronne z uwagi na swój charakter posiadały więcej krawędzi, niż porównywalna liczba instytucji w pozostałych programach (przy relatywnie niskiej ich liczbie). Jakkolwiek programy trójstronne odznaczały się słabą aktywnością instytucji, to fakt, iż w ramach części projektów udział brały instytucje ze wszystkich krajów, wpływał pozytywnie na połączenia w całej sieci.

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 Litwa - Polska - Rosja

Litwa - Polska Polska - Białoruś - Ukraina Polska - Słowacja Czechy - Polska Saksonia - Polska Polska - Brandenburgia

Meklemburgia - Brandenburgia - Polska liczba węzłów

liczba krawędzi

Ryc. 64. Liczba węzłów i krawędzi w sieciach współpracy w ramach programów współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013, stan w 2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 Litwa - Polska - Rosja

Litwa - Polska Polska - Białoruś - Ukraina Polska - Słowacja Czechy - Polska Saksonia - Polska Polska - Brandenburgia Meklemburgia - Brandenburgia - Polska

gęstość

Ryc. 65. Gęstość sieci współpracy w ramach programów współpracy transgranicznej na pograniczach Polski w latach 2007-2013, stan w 2016 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju i WST.

Relacja liczby węzłów i łączących je krawędzi determinowała wartość wskaźnika gęstości sieci. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, iż

gęstość sieci transgranicznych w ramach programów współpracy była generalnie na niskim poziomie (Ryc. 65). W głównej mierze miała na to wpływ duża liczba instytucji, które realizowały tylko jeden projekt z jednym partnerem zagranicznym. Dodatkowo częste były sytuacje, iż szereg instytucji brało udział w kilku projektach (nawet czasem kilkunastu), ale zawsze w tym samym konsorcjum projektowym, co zwiększało wprawdzie liczbę projektów, ale nie miało pozytywnego wpływu na usieciowienie współpracy. Można przypuszczać, iż jednostki z pograniczy w większości skupiają się na intensyfikacji relacji ze swoimi dotychczasowymi partnerami, a nie na nawiązywaniu nowych powiązań. Priorytetem wydaje się odniesienie sukcesu w procedurze naboru projektów, a jest to w znacznej mierze łatwiejsze z doświadczonymi partnerami i w trwałych konsorcjach, szczególnie z organizacyjnego punktu widzenia. Z pewnością wpływ miało na to też skomplikowanie procedur wdrażania projektów unijnych oraz fakt, iż współpraca organizacji z różnych krajów napotykała na szereg dodatkowych problemów natury np. prawnej, administracyjnej, finansowej, itd. (wynikających z m.in. odmiennych przepisów prawnych, struktur administracyjnych i terytorialnych, kultury organizacyjnej itd.). Należy też podkreślić, iż realizacja wspólnych działań w licznych konsorcjach jest bardziej skomplikowana, a zasady programów współpracy unijnej nie premiowały w specjalny sposób wniosków projektowych mających być realizowane przez większą liczbę beneficjentów.

Największą gęstość miała sieć ukształtowana na pograniczu polsko-litewskim.

Wynikało to z jednej strony z relatywnie niskiej liczby zaangażowanych instytucji, z drugiej natomiast z faktu, iż występowały tam pojedyncze jednostki mocno dominujące w sieciach współpracy, posiadające liczne powiązania i przy tym przyjmujące pozycję tzw. punktów przecięcia, integrujących sieć na pograniczu.

Decydujący wpływ miało też stosunkowo rzadkie występowanie izolowanych par

Decydujący wpływ miało też stosunkowo rzadkie występowanie izolowanych par