Sieci współpracy transgranicznej na pograniczu polsko-czeskim

Analiza sieci na pograniczu polsko-czeskim wskazuje, iż charakteryzowała się ona niską gęstością (0,013), co świadczyło o słabym usieciowieniu dotychczasowej współpracy transgranicznej. Miał na to wpływ z pewnością fakt, iż sieć tworzyło aż 340 instytucji (184 czeskich, 156 polskich), pomiędzy którymi odnotowano 1458 powiązań (Ryc. 29, Ryc. 30). Była to najliczniejsza sieć spośród wszystkich na polskich pograniczach. Węzły miały średnio 4,3 powiązania. Sieć na pograniczu polsko-czeskim składała się z 57 komponentów, a główny z nich zawierał 162 instytucje.

Biorąc pod uwagę kwestię podobieństwa instytucji jako czynnika wpływającego na dobór partnerów współpracy można stwierdzić, iż odgrywał on pewną rolę. Gęstość powiązań wśród instytucji pogrupowanych według lokalizacji (ze

0 20 40 60

Obszar wsparcia Granice państwowe Liczba projektów

według beneficjentów

8 1 16

km

względu na odległość od granicy) była nieznacznie wyższa, niż dla całej sieci, przy czym największe wartości (0,024) odnotowała dla pasa do 10 km od granicy. Wynikało to z bardzo dużej liczby jednostek z tego pasa oraz z faktu, iż między tymi jednostkami było najwięcej powiązań - prawie 30% spośród wszystkich na pograniczu. Porównując gęstość powiązań w podgrupach wyróżnionych ze względu na rodzaj instytucji według kryterium formalnego można stwierdzić, iż była ona wyższa dla jednostek finansowanych z budżetu państwa (głównie w odniesieniu do instytucji naukowych oraz jednostek pozarządowych. Generowały one niespełna po 10% relacji, natomiast 80% powiązań stanowiły połączenia pomiędzy jednostkami finansowanymi z budżetów samorządów. Uwzględniając strukturę instytucji według kryterium przedmiotowego najwyższą gęstość sieci stwierdzono w trzech grupach: między instytucjami sfery nauki, między instytucjami służby zdrowia i opieki społecznej oraz między firmami i instytucjami otoczenia biznesu (por. Ryc. 29). Świadczy to o preferencji tego typu jednostek do współpracy z instytucjami sobie podobnymi, co w znacznej mierze wynika z tematyki i przyjętego sposobu realizacji przedsięwzięć (np. projekty badawcze wdrażane przez instytucje nauki). Natomiast wymóg realizacji projektów przez instytucje z dwóch krajów skutkował tym, iż gęstość powiązań między instytucjami z tego samego kraju była niższa, niż dla całej sieci, co świadczy o rzeczywistym funkcjonowaniu partnerstw transgranicznych.

kolor - przedmiot działalności:

kształt - kraj pochodzenia:

wielkość sygnatury - wskaźnik stopnia

- instytucje czeskie - instytucje polskie

- władza i administracja - turystyka, sport, ochrona środowiska - edukacja - kultura - nauka

- religia - służba zdrowia i opieka społeczna

- otoczenie biznesu i firmy - inne Ryc. 29. Sieć współpracy transgranicznej w ramach programu Czechy – Polska

w latach 2007-2013 według wskaźnika stopnia, kraju pochodzenia i rodzaju z punktu widzenia kryterium przedmiotowego instytucji.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.

Olomoucký kraj

Kralovo-hradecký kraj

Radków Kudowa

Zdr.

powiat kłodzki

- powyżej 20 km kształt - kraj pochodzenia: - instytucje polskie - instytucje czeskie

wielkość sygnatury - liczba projektów

kolor - odległość od granicy państwowej: - do 10 km - 10-20 km

Ryc. 30. Sieć współpracy transgranicznej w ramach programu Czechy – Polska w latach 2007-2013 według liczby projektów, kraju pochodzenia

i odległości od granicy państwowej instytucji.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.

Ogólnie stwierdzona niska gęstość sieci na pograniczu polsko-czeskim była m.in. konsekwencją przewagi projektów dwustronnych, które stanowiły aż 70%

wszystkich przedsięwzięć, udział trójstronnych wyniósł jedynie 18%, a pozostałych, liczniejszych konsorcjów - tylko w 12%. Wskazuje to, iż relacje między instytucjami w ramach programu współpracy były raczej ograniczone do działań par, choć występowały także i bardziej rozbudowane konsorcja składające się z 11 partnerów.

Zauważyć należy, iż realizacja projektów dwustronnych była dużo łatwiejsza z organizacyjnego punktu widzenia. Należałoby jednak oczekiwać, iż instytucje mające już doświadczenie z poprzedniego okresu programowania będą bardziej skłonne do angażowania się w przedsięwzięcia włączające większą liczbę partnerów z Polski i Czech. Być może było to w pewnej mierze efektem preferencji działań o charakterze doraźnym, zorientowanym na osiągnięcie jasno określonych i posiadających raczej krótki horyzont czasowy celów.

Efektem stwierdzonych prawidłowości było bardzo liczne występowanie izolowanych par powiązanych jednostek (jedna instytucja polska i jedna czeska), podobnie często występowały izolowane grupy jednostek realizujących jeden, bądź dwa wspólne projekty (Ryc. 30). Natomiast, co istotne, występowały także grupy instytucji o gęstszych powiązaniach, gdzie ważną rolę odgrywały jednostki najbardziej

Nachod

Czeski Karko-noski Park Narodowy

aktywne we współpracy. Instytucje te tworzyły najważniejsze węzły kształtującej się na pograniczu polsko-czeskim sieci powiązań transgranicznych.

Na podstawie przeprowadzonej analizy centralizacji węzłów sieci współpracy na pograniczu polsko-czeskim w oparciu o wybrane, cztery miary do jednostek kluczowych dla rozwoju współpracy zaliczono w zdecydowanej większości jednostki samorządowe oraz euroregiony (też składające się z samorządów terytorialnych), jedynym wyjątkiem w tej grupie był czeski Karkonoski Park Narodowy. Po stronie polskiej były to w większości gminy zlokalizowane w pobliżu granicy, m.in. Kudowa Zdrój, Radków, Bystrzyca Kłodzka, Międzylesie oraz powiat kłodzki (odgrywający bardzo ważną rolę w sieci współpracy). Natomiast po stronie czeskiej kluczową rolę odgrywały samorządy regionalne (w tym wszystkie czeskie kraje graniczące z Polską), euroregiony i niektóre miasta, np. Náchod i Hronov (Tab. 7). Ich znaczenie podkreślają wskaźniki stopnia, poziomu jądrowości, bliskości i pośrednictwa. Cechą charakterystyczną sieci na pograniczu było to, iż pozycje jednostek określone według powyższych czterech miar odznaczały się dużą zgodnością.

Tab. 7. Najważniejsze instytucje sieci współpracy transgranicznej w ramach programu Czechy – Polska na podstawie wybranych miar centralizacji węzłów sieci.

Instytucja stopień Instytucja bliskość

gmina Radków (PL) 22 Olomoucký kraj (CZ) 2643 Olomoucký kraj (CZ) 19 Stowarzyszenie Gmin Polskich

Euroregionu Glacensis (PL) 2645 miasto Kudowa Zdrój (PL) 19 Královéhradecký kraj (CZ) 2654 Královéhradecký kraj (CZ) 17 Pardubický kraj (CZ) 2690 gmina Bystrzyca Kłodzka (PL) 16 Urząd Marszałkowski

Woje-wództwa Dolnośląskiego (PL) 2692

Euroregionu Glacensis (PL) 15 Euroregion Nisa - regionální

sdružení (CZ) 2698

gmina Międzylesie (PL) 14 Stowarzyszenie Gmin Polskich

Euroregionu Nysa (PL) 2698 Olomoucký kraj (CZ) 5560,9 miasto Kudowa Zdrój (PL) 0,82 Královéhradecký kraj (CZ) 3362,5 město Náchod (CZ) 0,44 Urząd Marszałkowski

Województwa Opolskiego (PL) 3173 město Hronov (CZ) 0,28 Euroregion Pomezí Čech,

Moravy a Kladska - Euroregion 2250 obec Vysoká Srbská (CZ) 0,07

Glacensis (CZ)

miasto Kudowa Zdrój (PL) 2024,4 obec Česká Čermná (CZ) 0,07 powiat głubczycki (PL) 1859

Euroregion Pomezí Čech, Moravy a Kladska - Euroregion Glacensis (CZ)

0,07 powiat kłodzki (PL) 1753,4 Stowarzyszenie Gmin Polskich

Euroregionu Glacensis (PL) 0,07

gmina Radków (PL) 1740,3 gmina Radków (PL) 0,07

Euroregion Pomezí Čech, Moravy a Kladska - Euroregion Glacensis (CZ)

1706,9 Správa Krkonošského národního

parku Vrchlabí (CZ) 0,07

Stowarzyszenie Gmin Polskich

Euroregionu Glacensis (PL) 1706,9 miasto Nowa Ruda (PL) 0,06 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.

Rolę jednostek samorządu terytorialnego potwierdza także analiza najaktywniejszych instytucji z punktu widzenia liczby projektów. Po stronie polskiej były to głównie miasta, powyżej 5 projektów odnotowały gminy: Kudowa Zdrój (12 projektów), Radków, Krzyżanowice, Karpacz, Lubawka, Głuchołazy; ponadto jednostki wyższych szczebli: powiat nyski i prudnicki oraz Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego. Oprócz samorządów w grupie najaktywniejszych jednostek znalazł się Karkonoski Park Narodowy (6 projektów). Po stronie czeskiej również dominowały jednostki samorządu terytorialnego – miasta Český Těšín, Hronov, Náchod, Žacléř, Turnov oraz Kraj Ołomuniecki, natomiast licznie występowały także inne instytucje: czeski Karkonoski Park Narodowy w Vrchlabí (10 projektów), dwie instytucje naukowe: Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu i VSB Uniwersytet Techniczny w Ostravie.

Duża liczba realizowanych projektów wiązała się z reguły z istotną pozycją w sieci, ale nie było tak zawsze. Stąd niektóre jednostki realizujące wiele projektów (np. gmina Krzyżanowice, miasto Nachod, Uniwersytet Techniczny w Ostravie) nie stanowiły automatycznie kluczowych węzłów w sieci. Było tak w sytuacji, gdy duża liczba wspólnych przedsięwzięć była realizowana z tym samym partnerem.

W konsekwencji dla rozwoju sieci większe znaczenie odgrywały jednostki o niższej liczbie projektów, ale większej liczbie różnych partnerów, którzy równocześnie posiadali rozbudowaną sieć swoich kontaktów.

Biorąc pod uwagę zidentyfikowane jednostki o kluczowym znaczeniu oraz fakt, iż zdecydowanie wyróżniały się one pod względem aktywności na pograniczu, można mówić o kształtowaniu się grupy instytucji ‘specjalizujących’ się we współpracy, rozumianej zarówno w kontekście liczby wspólnych przedsięwzięć, jak i posiadanych powiązań transgranicznych.

Liczba powiązań między beneficjen-tami projektów

1 5 9

Granice państwowe Obszar wsparcia

0 20 40 60 km

Ryc. 31. Powiązania między beneficjentami realizującymi wspólne projekty w ramach programu współpracy transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WST programu.

Analiza przestrzennego wymiaru istniejących powiązań transgranicznych na pograniczu polsko-czeskim wskazuje na istnienie charakterystycznych prawidłowości (Ryc. 31). W sytuacji, gdy polska instytucja zlokalizowana była przy granicy, to jej czeski partner (lub partnerzy) także pochodził z obszaru bliskiego sąsiedztwa granicy.

Natomiast w przypadku instytucji zlokalizowanych w oddaleniu od kraju sąsiedniego, odległość od granicy partnerów po jej drugiej stronie nie miała wpływu na ich wybór.

Ponadto wyraźnie widoczne były dwa poziomy powiązań. Pierwszy tworzyły powiązania między jednostkami polskimi i czeskimi zlokalizowanymi w obszarze blisko granicy (ok. 20 km od granicy). W tym wypadku wskazać można szczególnie liczne i intensywne relacje m.in. pomiędzy rejonem Kudowy Zdroju, Radkowa, Dusznikami Zdrój oraz czeskim Nachodem i okolicznymi gminami, rejonem Jeleniej Góry (ważna rola samego miasta, ale także licznych gmin sąsiednich) a po czeskie stronie rejonem Vrchlabi, Szpindlerovego Młyna (Špindlerův Mlýn) i Trutnova, Obszar Jeleniej Góry odznaczał się także intensywnymi powiązaniami z miastami Liberec i Jablonec nad Nysą, intensywne relacje istniały również w mieście podzielonym Cieszyn – Czeski Cieszyn. Natomiast drugą warstwę powiązań stanowiły instytucje z obszarów oddalonych od granicy, głównie z większych ośrodków miejskich pogranicza, np. powiązania Hradec Králové – Kłodzko, Świdnica, Praga - Wrocław, Opole – Ołomuniec, Ostrava. Dla relacji na dalszą odległość charakterystyczne było, iż nie skupiały się one w jednym kierunku, ale zazwyczaj łączyły kilka obszarów dużych miast pogranicza (jak np. powiązania Ostravy).

W przypadku polskiej części pogranicza z Czechami zdecydowaną przewagę miały powiązania generowane przez instytucje z Dolnego Śląska, dużo mniej było aktywnych jednostek z Opolszczyzny (w bezpośredniej bliskości granicy ważną rolę odgrywały relacje Głubczyc, Prudnika, Nysy, z obszarów dalszych dominowało Opole, a także Kędzierzyn-Koźle), a jedynie sporadycznie ze Śląska (w tym szczególnie intensywne powiązania Krzyżanowic i Cieszyna oraz Katowic, bardzo niewielką rolę odgrywała Bielsko-Biała).

Wydaje się, iż pierwszy poziom powiązań (związany z bliskością granicy polsko-czeskiej) generowany był przez bezpośrednią bliskość instytucji partnerskich i wynikającą z tego praktyczną potrzebę wspólnych działań na wielu płaszczyznach, realizowanych przez partnerów i angażujących wspólnoty lokalne. Partnerstwa te z reguły były trwałe, wynikające z wieloletniej dotychczasowej współpracy. Z kolei drugi poziom powiązań (na dalsze odległości) w wielu wypadkach miał bardziej zaawansowany charakter. Były to w dużej mierze projekty beneficjentów z dużych miast, np. wspólne projekty badawcze instytucji naukowych, czy też wsparcia przedsiębiorczości na pograniczu (równocześnie jednakże znaczną ich część stanowiły duże projekty infrastrukturalne – transportowe, bezpieczeństwa publicznego). Stąd można uznać, iż poziom „ponadlokalny” miał znaczenie w wymiarze długofalowym, gdyż wpływał na kształtowanie relacji i uwarunkowań dla działań o charakterze bardziej praktycznym.

4.3. Charakter i sieci współpracy transgranicznej na pograniczu