Zasady wsparcia w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007-2013

Europejska Współpraca Terytorialna 2007-2013 miała wspierać zrównoważony, zintegrowany i trwały rozwój terytorium Unii Europejskiej przez wzmocnienie współpracy w trzech aspektach: współpraca transgraniczna, współpraca transnarodowa, współpraca międzyregionalna. EWT stanowiła jeden z trzech celów szczegółowych polityki spójności UE (wraz konwergencją oraz konkurencyjnością regionalną i zatrudnieniem), której generalnym celem było dążenie do spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, zmniejszając różnice poziomu rozwoju poszczególnych regionów. Ustanowienie współpracy terytorialnej celem trzecim tej polityki stanowiło niewątpliwie podniesienie jej znaczenia, a zarazem potwierdzenie korzystnych efektów jej realizacji we wcześniejszych okresach programowania.

Nawiązywało to do generalnego uznania, iż wymiar terytorialny polityki spójności ma istotne znaczenie dla rozwoju obszaru UE (Szlachta 2014; Szlachta, Zaucha 2014) oraz większego nacisku na wykorzystanie mechanizmów sieciowych (Kozak 2014b, 2015).

Europejska Współpraca Terytorialna miała wzmocnić współpracę transgraniczną poprzez wspólne inicjatywy na poziomie lokalnym i regionalnym, współpracę międzynarodową służącą zintegrowanemu rozwojowi przestrzennemu oraz międzyregionalną współpracę i wymianę doświadczeń. W budżecie UE na ten cel przeznaczono 8,7 mld EUR, co stanowiło 2,5 % ogólnej alokacji na politykę spójności (łącznie z alokacją dla państw członkowskich na współpracę wzdłuż granic zewnętrznych UE w ramach EISP), z czego 5,6 mld EUR na współpracę transgraniczną wzdłuż granic wewnętrznych UE. Alokacja na programy, w których brały udział polskie regiony wyniosła 557,8 mln EUR, dodatkowo 173,3 mln EUR zostały przeznaczone na współpracę transgraniczną z państwami spoza UE w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Polska uczestniczyła we wszystkich 3 komponentach Interreg IV¹⁵).

W ramach współpracy transgranicznej w Polsce realizowano¹⁶:

– „Program Operacyjny Celu 3 Europejska Współpraca Terytorialna – Współpraca Transgraniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczypospolitej Polskiej (województwo zachodniopomorskie) 2007-2013”;

– Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007 – 2013 w ramach „Europejskiej Współpracy Terytorialnej”;

– „Program operacyjny współpracy transgranicznej Polska – Saksonia w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007-2013”;

15 EWT była od początku potocznie, ale powszechnie nazywana Interreg IV (jako że faktycznie była kontynuacją Interreg III) i w efekcie także pod taką nazwą funkcjonuje obecnie oficjalnie.

16 W porównaniu do okresu programowego 2004-2006, objęto programem także podregiony usytuowane wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego.

– „Program operacyjny współpracy transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013”;

– „Program operacyjny współpracy transgranicznej Polska - Republika Słowacka 2007-2013”;

– „Program operacyjny współpracy transgranicznej Polska – Litwa w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej”;

– „Program Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk 2007-2013”.

Programy współpracy transnarodowej, w których uczestniczyła Polska, to Program Współpracy Międzynarodowej Regionu Morza Bałtyckiego (analogicznie jak w Programie Interreg IIIB) oraz Program dla Europy Środkowej. Natomiast Interreg IVC realizowany był na całym obszarze UE i uczestniczyły w nim jednostki z państw UE oraz Norwegii i Szwajcarii.

W ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, który stanowi inicjatywę Komisji Europejskiej na rzecz rozwoju współpracy między Unią Europejską a państwami partnerskimi spoza UE, Polska brała udział w dwóch programach:

 „Program Współpracy Transgranicznej Polska - Białoruś – Ukraina 2007-2013”,

 „Program Współpracy Transgranicznej Litwa - Polska – Rosja 2007-2013”.

Zasady współpracy w ramach programów transgranicznych zostały szczegółowo określone w aktach prawnych szczebla unijnego¹⁷ oraz prawa

17 – Rozporządzenie (WE) Nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999 (OJ L 210/1, 31.7.2006),

– Rozporządzenie (WE) Nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) (OJ L 210/19, 31.7.2006),

– Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (OJ L 210/25, 31.7.2006),

– Rozporządzenie (WE) Nr 1638/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. określające przepisy ogólne w sprawie ustanowienia Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (OJ L 310/1, 9.11.2006),

– Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (OJ L 371/1, 27.12.2006),

– Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 951/2007 z dnia 9 sierpnia 2007 r. ustanawiające zasady stosowania programów współpracy transgranicznej finansowanych w ramach rozporządzenia (WE) nr 1638/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady określającego przepisy ogólne w sprawie ustanowienia Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (OJ L 210/10, 10.8.2007),

– Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1341/2008 z dnia 18 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1083/2006 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu

krajowego¹⁸, które precyzowały kwestie dotyczące celów, zasad i sposobów realizacji współpracy terytorialnej, w tym w szczególności przygotowywania i implementacji programów współpracy.

Współpraca transgraniczna w okresie programowania 2007-2013 ukierunkowana była na umacnianie współpracy transgranicznej poprzez wspólne inicjatywy lokalne i regionalne, umacnianie współpracy transnarodowej za pomocą działań sprzyjających zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu powiązanemu z priorytetami Wspólnoty oraz umacnianie współpracy międzyregionalnej i wymiany doświadczeń na właściwym szczeblu terytorialnym (OJ L 210/25, 31.7.2006).

Za priorytetowy uznano (OJ L 210/1, 31.7.2006) rozwój transgranicznej działalności o wymiarze gospodarczym, społecznym i środowiskowym poprzez wspólne strategie na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego, a przede wszystkim poprzez:

– wspieranie przedsiębiorczości, w szczególności rozwoju MŚP, turystyki, kultury oraz handlu transgranicznego,

– wspieranie i poprawę wspólnej ochrony zasobów naturalnych i kulturowych i wspólnego zarządzania nimi, jak również zapobieganie zagrożeniom naturalnym i technologicznym,

– wspieranie powiązań pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi,

– zmniejszanie izolacji poprzez poprawę dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych, a także transgranicznych systemów i urządzeń dostaw wody i energii oraz zagospodarowania odpadów,

– rozwój współpracy, zdolności oraz wspólnego wykorzystywania infrastruktur, w szczególności w sektorach takich jak ochrona zdrowia, kultura, turystyka i edukacja.

W ramach wsparcia Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ponadto wskazywano na istotną rolę propagowania współpracy prawnej i administracyjnej, integracji transgranicznych rynków pracy, lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia, równości płci i równości szans, szkoleń i integracji społecznej, a także do wspólnego wykorzystywania zasobów ludzkich i infrastruktury na potrzeby badań i rozwoju technologicznego.

Porównując w/w cele do celów realizowanych w Interreg IIIA 2004-2006 wyraźnie widoczne jest ich podobieństwo. Nieco mniejszy nacisk położony był co prawda na m.in. rozwój sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych, jednakże z punktu widzenia zasadniczych celów współpracy nie zaszły istotne zmiany.

Spójności w odniesieniu do niektórych projektów generujących dochody (OJ L 348/19, 24.12.2008),

– Decyzja Rady z dnia 6 października 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności (OJ L 291/11, 21.10.2006).

18 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658 z późn. zm.); Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Europejskim Ugrupowaniu Współpracy Terytorialnej (Dz. U. 2008 Nr 218, poz. 1390); Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności. Dokument zaakceptowany decyzją Komisji Europejskiej zatwierdzającą pewne elementy Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Warszawa, 23 września 2008 r.

Można zatem przyjąć, iż generalnie współpraca terytorialna w latach 2007-2013 miała w większości kontynuować wcześniejsze zamierzenia. Natomiast zauważalne zmiany zaszły w odniesieniu do szczegółowych działań, które uznano za priorytetowe w poszczególnych programach realizowanych na pograniczach Polski (Tab. 2).

Tab. 2. Priorytety programów operacyjnych współpracy transgranicznej 2007-2013 realizowanych na polskich pograniczach.

Program Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Priorytet 4

Źródło: opracowanie własne na podstawie programów operacyjnych.

Większy nacisk położono na aktywność w zakresie podnoszenia jakości kapitału ludzkiego, możliwości adaptacyjnych pracowników i firm do wymogów zmieniającego się rynku, przeciwdziałaniu wykluczeniu (w różnym wymiarze), wsparcie przedsiębiorczości, itp. Założono także zmniejszenie udziału działań w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej (szczególnie drogowej), na rzecz rozwoju infrastruktury społecznej ¹⁹.

3.1.3. EWT 2007-2013 a Interreg 2004-2006 - najistotniejsze zmiany systemu