Dzieci wychowywane w systemie alkoholowym, wraz z wiekiem, dźwigają bagaż bardzo trudnych doświadczeń życiowych, które odciskają piętno na ich funkcjo-nowanie w dorosłym życiu. Nie bez powodu nazywa się tę grupę osób dorosłymi dziećmi alkoholików, celem podkreślenia, że charakteryzują się one pewnym zestawem cech, które w mniejszym bądź w większym stopniu odpowiadają im
wszystkim. Melody Beattie, wystosowała listę cech osób współuzależnionych3, któ-rymi, według tej autorki, mogą być również dorosłe dzieci alkoholików. Wskazuje przy tym, że nierzadko cechują się oni opiekuńczością, która przejawia się między innymi w braniu odpowiedzialności za uczucia i przeżycia innych osób. Poczucie niskiej wartości, którego wyznacznikiem jest potępianie oraz obwinianie się za wszystko, nie przyjmowanie komplementów oraz pochwał, wstyd za siebie samych, odczuwanie poczucia winy. Innymi cechami charakteryzującymi dorosłe dzieci alkoholików są: tłumienie; obsesje (głęboka troska o innych ludzi i ich problemy, zamartwianie się drobnostkami, poświęcanie niemal całej swojej energii na innych ludzi); kontrolowanie (obawiają się niekontrolowanego przebiegu wydarzeń, mają przeświadczenie, że lepiej wiedzą, jak powinny wyglądać określone stany rzeczy);
zaprzeczanie (ignorowanie problemów bądź udawanie, że ich nie ma, okłamują siebie samych, popadanie w chorobę); uzależnienie; trudności w porozumiewaniu się (potępianie innych, grożenie innym ludziom, nie mówienie tego, co myślą, kła-mią, by kogoś ochronić); rozmyte granice tolerancji (tolerują zachowania, których deklarowali wcześniej, że tolerować nie będą, pozwalają się ranić); brak zaufania (nie ufają sobie, swoim uczuciom, nie ufają też innym osobom); złość (odczuwanie lęku, obawa przed odczuwaniem złości); problemy seksualne (odbywają stosunki, na które nie mają ochoty, boją się utraty kontroli, odsuwają się uczuciowo od part-nera, nie potrafią, bądź nie chcą komunikować swojemu partnerowi tego, czego oczekują, bądź czego nie chcą); inne problemy (niezwykła nadodpowiedzialność, łączenie postawy biernej z postawą agresywną, wahają się w swoich uczuciach oraz decyzjach) (M. Beattie 1994, s. 60–69). Wymieniona lista problemów, z którymi według Melody Beattie borykają się osoby współuzależnione jest znacznie dłuższa, powyżej, zostały zarysowane jedynie najważniejsze w moim odczuciu ich problemy.
Krzysztof Gąsior, w swojej książce zatytułowanej „Funkcjonowanie Noo- psycho-społeczne i problemy psychiczne Dorosłych Dzieci Alkoholików” wskazuje na dychotomię ich funkcjonowania, z jednej strony podkreślając problemy, z jakimi się borykają, z drugiej jednak strony uwypuklając istotność czynników ochronnych, tak zwanych resilience, które są również obecne w rozwoju tej grupy osób. Wśród trudności doro-słych dzieci alkoholików autor podkreśla ich podatność na występowanie zaburzeń
3 Należy nadmienić, że istnieje wiele różnorodnych definicji współuzależnienia, jednak ze względu na to, że terminologia dotycząca tego terminu nie jest przedmiotem niniejszej pracy, nie będę jej teraz zgłębiać. To, na co należy zwrócić uwagę to wystosowana przez Battie Melody defini-cja współuzależnienia, w której wskazuje ona, że są współuzależnionymi mogą być także Dorosłe Dzieci Alkoholików („Współuzależnioną jest osoba, która pozwala na to, by zachowanie innej osoby oddziaływało na nią ujemnie i która obsesyjnie stara się kontrolować zachowanie oddziałującej na nią w ten sposób osoby. Tą inną osobą może być dziecko, dorosły, kochanek «kochanka», małżonka, brat, siostra, dziadek, ojciec, matka, pacjent, czy przyjaciel «przyjaciółka»”) (M. Beattie 1994, s. 53).
psychopatologicznych takich jak: antysocjalne zaburzenia zachowania; zaburzenia depresyjne; zaburzenia lękowe oraz stres pourazowy i problemy przystosowaw-cze. Oprócz wspomnianych trudności, z jakimi borykają się dorosłe dzieci alkoho-lików, naukowcy dostrzegli również, że pomimo ich wzrastania w niekorzystnych warunkach środowiskowych, część osób z tej grupy funkcjonuje bardzo dobrze, a nawet ponadprzeciętnie w różnych obszarach swojego życia. Krzysztof Gąsior wskazuje na tak zwane resilience, czyli czynniki chroniące dzieci wychowywane w systemach alkoholowych przed wystąpieniem u nich zaburzeń. Składniki oso-bowościowe, które pełnią rolę resilience to: poczucie koherencji, poczucie własnej skuteczności i wartości, optymizm życiowy, inteligencja emocjonalna, umiejsco-wienie kontroli, twardość oraz prężność. Ostatni z wymienionych składników trak-towany jest raczej jako proces, który przebiegając w czasie równocześnie podlega zmianom4 (K. Gąsior 2012, s. 100–102).
Niemniej jednak, mimo wspomnianych powyżej czynników ochronnych, spora liczba osób wychowywanych w rodzinach alkoholowych, a określanych w dorosłości jako dorosłe dzieci alkoholików, boryka się z szeregiem problemów natury psy-chologicznej, które zostały powyżej wskazane. W konsekwencji nierzadko szukają pomocy, zarówno w formie indywidualnych spotkań terapeutycznych, jak również w formie grup samopomocowych DDA, jak również grup terapeutycznych i innych form wsparcia i pomocy.
Początki grup terapeutycznych sięgają lat 40. XX w., a specyfika przebiegu ich spotkań w dużej mierze zależy od nurtu, w jakim pracuje prowadzący grupę psycho-terapeuta. Jak podaje Joanna Szeliga- Lewińska, „od tego czasu była <i nadal jest>
modyfikowana w taki sposób, aby wpisywała się w podlegający ciągłym zmianom charakter praktyki klinicznej” (J. Szeliga- Lewińska 2010, s. 104).
Terapia grupowa pod wieloma względami różni się od terapii indywidual-nej. Przede wszystkim rola terapeuty w obydwu formach pomocy jest różna. W terapii grupowej może on oprzeć swoje działania na innych członkach grupy wykorzy-stując specyfikę relacji pomiędzy nimi. Niektórzy autorzy określają ten rodzaj terapii terapią dualną, ponieważ proces terapeutyczny przebiega w diadzie- grupie dwuosobowej. W rezultacie powyższego, rezultat oddziaływań terapeutycznych zależny nie jest jedynie od diady terapeuta- pacjent/ klient, ale terapeuta- pacjent/
klient- pozostali uczestnicy terapii. Techniki terapeutyczne są wystosowywane nie wobec indywiduum, ale wobec grupy osób, a zmiana ich zachowań jest wyni-kiem nie wyłącznie narzędzi wystosowanych przez terapeutę i pracę pacjenta, ale przede wszystkim wynika z dynamiki i specyfiki relacji zachodzących pomiędzy
4 Więcej na temat problematyki czynników ochronnych w rozwoju dzieci z rodzin alkoholowych można przeczytać w podanej w bibliografii książce Krzysztofa Gąsiora na s. 100–129.
członkami grupy (E. Szcześniak 2010, s. 297). Na wspomnianą już dynamikę grupy składają się przede wszystkim: spójność i napięcie, cele i normy grupy, rzutowanie doświadczeń oraz stosunków z przeszłości na aktualnie przebiegające interakcje, wzajemne relacje jednostki i grupy oraz przywództwo i tworzenie się podgrup (J. Szeliga- Lewińska 2010, s. 104).
Niezależnie od specyfiki nurtu, w jakim pracuje terapeuta współtworzący grupę, zawsze jej proces ukierunkowany jest na to, co dzieje się „tu i teraz”. Płaszczyzną dla tej zasady jest ugruntowanie, „że każdy członek grupy powiela swoje problemy życiowe w trakcie procesu, co umożliwia bezpośrednie przyglądanie się dysfunk-cjonalnym zachowaniom” (J. Szeliga- Lewińska 2010, s. 105), jak również uwalnia od głębokiej analizy jego historii życiowej. Dzięki uzyskiwanym komunikatom zwrotnym od pozostałych członków grupy, jednostka ma możliwość głębszego wglądu w specyfikę swojego funkcjonowania w relacjach z innymi ludźmi. W rezul-tacie, w trakcie grupowego procesu terapeutycznego, możliwe staje się pogłębienie świadomości siebie i modyfikowania zachowań niepożądanych (niepożądanych społecznie, bądź niepożądanych czy destrukcyjnych dla samego uczestnika spo-tkań) w bezpiecznych warunkach (J. Szeliga- Lewińska 2010, s. 105).
Problemy, z którymi borykają się dorosłe dzieci alkoholików w dużej mierze dotyczą ich funkcjonowania w kontaktach interpersonalnych a prawie zawsze wynikają z ich indywidualnych trudności w nawiązywaniu i/ lub podtrzymywaniu relacji. W konsekwencji grupy terapeutyczne przeznaczone dla tego grona osób, mogą pomóc im w identyfikacji konkretnych trudności, które utrudniają bądź niekiedy nawet uniemożliwiają nawiązywanie satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Ponadto, celem takiej pomocy jest pogłębienie samoświadomości, by w późniejszym czasie jednostka sama, bez pomocy terapeuty i grupy, była w sta-nie analizować własne zachowasta-nie i modyfikować je w stronę konstruktywnego funkcjonowania. Można jednak zadać sobie pytanie, na ile niesiona pomoc przez grupy terapeutyczne przeznaczone dla dorosłych dzieci alkoholików jest sku-teczna. Odpowiedź na nie można uzyskać między innymi dzięki rozmowie z samymi zainteresowanymi, co było dla mnie kanwą napisania niniejszego artykułu.