Poniżej zaprezentowane zostaną działania, które obecnie w Lublinie podejmują wolontariusze na rzecz rodzin, przejawiających dysfunkcje. Dane pochodzą z badań, które przeprowadzone zostały w Centrum Wolontariatu w Lublinie na przełomie roku 2016/17. W badaniach poddana została analizie dokumentacja Centrum Wolontariatu oraz wywiad przeprowadzony z koordynatorem biura pośrednictwa dla Wolontariuszy.
Kluczem, który pozwolił na wyłonienie kategorii badawczych były: główny rodzaj dysfunkcji występujący w rodzinach w których pomagają wolontariusze oraz funkcje, jakie może spełniać wolontariat.
W grudniu 2016 r. za pośrednictwem Centrum Wolontariatu w Lublinie wolontariusze pomagali w 67 rodzinach. Warto dodać, że Centrum Wolontariatu, nie jest jedyną na terenie Lublina instytucją organizującą wolontariat na rzecz rodzin. Podobną działalność prowadzi także Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie.
Biorąc pod uwagę rodzaj podstawowej dysfunkcji ze względu na którą wolon-tariusze udzielają pomocy można wyłonić pięć grup rodzin:
• rodziny, w których rodzice nie są w stanie zapewnić dzieciom właściwego wsparcia w procesie edukacji (24 rodzin),
• rodziny, które z różnych względów nie są w stanie zapewnić całkowitej opieki swoim dzieciom (22 rodziny),
• rodziny, w których występuje choroba przewlekła lub niepełnosprawność jednego z członków rodziny (12 rodzin)
• rodziny, w których występują problemy natury społeczno-ekonomicznej oraz takie, w których rodzice są nieporadni w prowadzeniu domu (6 rodzin),
• rodziny obcokrajowców, które mają problemy wynikające z różnic kultu-rowych, słabej znajomości języka polskiego (3 rodziny).
Warto zaznaczyć, że w wielu rodzinach dysfunkcje te występują łącznie, jednak dla potrzeb badań podział został dokonany w oparciu o wyłonienie podstawowej potrzeby, ze względu na którą rodzina zgłosiła się do Centrum Wolontariatu. W dal-szej części przedstawione zostaną pokrótce charakterystyki wyżej wymienionych grup rodzin – główne problemy, które zgłaszają, oraz działania, jakie podejmują w nich wolontariusze.
Rodziny, w których rodzice nie są w stanie zapewnić dzieciom wła-ściwego wsparcia w procesie edukacji. W tej grupie znalazły się rodziny, których podstawową prośbą była pomoc dzieciom w nadrobieniu zaległości szkol-nych. Rodzice, ze względu na niski poziom wykształcenia sami nie byli w stanie tego zrobić, a bezrobocie lub bardzo niskie dochody nie pozwoliły na zatrudnienie płatnych korepetytorów. Wśród tych rodzin 12 stanowiły rodziny pełne, 9 rodziny, w których dzieci wychowywane były tylko przez jednego rodzica, natomiast 3 rodziny stanowiły rodziny zastępcze spokrewnione, w których opiekę nad dziećmi sprawowały babcie. Takie rodziny korzystają z edukacyjnej formy wsparcia wolon-tariuszy. W zależności od sytuacji mieszkaniowej korepetycje te odbywają się na terenie szkoły lub w domu. W większości tych sytuacji wolontariusze mają możli-wość kontaktu z nauczycielami dziecka tych przedmiotów, z których korepetycji udzielają.
Rodziny, które nie są w stanie zapewnić całkowitej opieki swoim dzie-ciom. Ta grupa jest bardzo zróżnicowana – rodzicie potrzebują pomocy w opiece na dziećmi podczas gdy: uczestniczą w terapii, rehabilitacji, samotnie wychowują dziecko i trzeba je odebrać ze szkoły/przedszkola, w rodzinie jest kilkoro dzieci, a niski status materialny nie pozwala na zatrudnienie opiekunki. Działania, które podejmują w tych rodzinach wolontariusze zawsze są dostosowane do ich indywi-dualnej sytuacji. Jeśli rodzina jest wielodzietna – wolontariusze wspierają matki w pracy opiekuńczo – wychowawczej nad dziećmi – odbierają dzieci ze szkoły, przed-szkola, bawią się, motywują rodziców do pracy nad wychowaniem dzieci. Często wolontariusze zostają z dziećmi w domu, dzięki czemu rodzice mogą uczestniczyć w terapii lub grupach wsparcia. Obecność wolontariusza w takim domu sprawia, że rodzice czują się bardziej zmotywowani do opieki nad dziećmi, utrzymania
porządku w domu, mają świadomość, że w różnych sytuacjach losowych jest ktoś, na kogo pomoc mogą liczyć.
Bardzo częstym zjawiskiem jest pomoc wolontariuszy w rodzinach niepeł-nych, gdzie na jednym z rodziców spoczywa opieka, wychowanie i utrzymanie dzieci. Wolontariusze poświęcając swój czas dzieciom sprawiają, że nie czują się one osamotnione.
We wszystkich sytuacjach należy zwracać uwagę, by pomoc wolontariusza nie zastępowała i nie zwalniała rodziców z pełnionych przez niech ról wycho-wawczych. Rodzicom od początku trzeba uświadamiać i ciągle przypominać, że wolontariusze nie są po to, by ich zwalniać z czasu, uwagi poświęcanego dzieciom, ale są przede wszystkim po to, by ich wspierać.
Rodziny, w których występuje choroba przewlekła lub niepełnospraw-ność jednego z członków rodziny. Wśród tych rodzin były zarówno takie, w któ-rych choroba lub niepełnosprawność dotknęła jednego z rodziców, jak również, takie, w których choroba lub niepełnosprawność dotknęła jedno z dzieci.
Wolontariusze odgrywają bardzo ważną rolę wspierającą rodziców przewlekle chorych lub niepełnosprawnych. Zdarza się, że niemożliwość właściwego wypeł-niania roli rodziców jest wynikiem niepełnosprawności, lub przewlekłej choroby rodzica. W tych sytuacjach wolontariusze kontaktują się w imieniu rodziców ze szkołą, pomagają dzieciom w odrabianiu lekcji, otaczają dzieci opieką w czasie rehabilitacji rodziców, lub pobytów w szpitalu. Najczęściej choroba czy niepeł-nosprawność dotyka jednego z rodziców, wówczas wolontariusze są wsparciem w pełnieniu funkcji wychowawczej drugiemu z rodziców. Wśród rodzin objętych opieką jest jedna rodzina, w której obydwoje rodzice są głuchoniemi, natomiast ich trzyletnia córka jest dzieckiem słyszącym Wolontariusze przychodzą do tej rodziny po to, by uczyć dziewczynkę mówić.
Innym problemem dotykającym rodziny jest fakt niepełnosprawności dzieci. Ich rozwój uzależniony jest od stale prowadzonej rehabilitacji wymagającej zaangażo-wania wielu osób. Wolontariusze po przeszkoleniu przez rehabilitantów, pracow-ników stowarzyszeń działających na rzecz niepełnosprawnych wspierają rodziców w ćwiczeniach z dzieckiem, wyjeżdżają jako opiekunowie na obozy rehabilitacyjne, zostają z dziećmi, by rodzice mogli uczestniczyć w spotkaniach grup wsparcia, zebraniach, lub odpocząć.
Rodziny, w których występują problemy natury społeczno-ekonomicznej oraz takie, w których rodzice są nieporadni w prowadzeniu domu. Obecnie niewielu wolontariuszy pomaga rodzinom w sytuacji nieporadności ekonomicz-nej i wychowawczej. Funkcję tą w 2011 roku przejęli wykwalifikowani asystenci rodziny. W ramach tej działalności wolontairusze współpracują z asystentami
rodziny. Najczęściej pomoc ta związana jest z organizowaniem pomocy materialnej podopiecznym rodzinom.
Rodziny obcokrajowców, które mają problemy wynikające z różnic kulturowych, słabej znajomości języka polskiego. W związku z tym, że w Lublinie istniały dwa Ośrodki dla Cudzoziemców, na terenie naszego miasta mieszkają rodziny, które otrzymały status uchodźcy. W związku z tym, że wolon-taiursze udzielali pomocy tym rodzinom podczas ich pobytu w Ośrodku, relacje te przetrwały. Główne problemy tych rodzin polegają na słabej znajomości języka polskiego. W związku z tym, wolontariusze udzielają wszystkim członkom rodzin, zarówno dzieciom jak i rodzicom, lekcji języka polskiego. Towarzyszą podczas wizyt w szkole, u lekarza czy w urzędzie jako tłumacze. W razie potrzeby organizują także wraz z innymi wolontariuszami pomoc materialną.
We wszystkich wymienionych sytuacjach wolontariusze świadczą pomoc bezpo-średnio w domach rodzinnych, lub na terenie placówek wspierających rodzinę. Jak wspomniano wyżej, praca wolontariuszy posiada pewien atut w stosunku do pracowników instytucji publicznych (szkoły, poradni, MOPR-u). Wolontariusze wchodzą w inny rodzaj relacji z dziećmi i rodzicami, nie są postrzegani z perspek-tywy instytucji, która nadzoruje, wyznacza pewne wytyczne, ale z perspekperspek-tywy przyjaciela, osoby bliskiej, która przychodzi do domu częściej, staje się niejako członkiem rodziny, wspiera, ale również mobilizuje. Dlatego watro dołożyć wszel-kich starań, by dobrze zorganizowaną pracą wolontariuszy wspierać rodziców borykających się różnorodnymi trudnościami, by pomóc rodzinom w zaspakajaniu ich podstawowych potrzeb. Aby jednak wolontariusze mogli rzeczywiście pełnić funkcję wspierającą konieczne jest właściwe przygotowanie zarówno rodziny do współpracy z wolontariuszami, jak również wolontariusza do wejścia w konkretne środowisko rodzinne.
Z relacji pracownika Centrum Wolontariatu wynika, że nie wszystkim rodzinom, zgłaszającym się do Centrum po pomoc udaje się znaleźć właściwych wolontariu-szy. Od kilku lat daje się zauważyć spadek ogólnej liczby kandydatów na wolonta-riuszy, a osoby zgłaszające się częściej na miejsca pomocy wybierają instytucje niż domy rodzinne. Innym problemem, z jakim boryka się Centrum jest duża rotacja wśród wolontariuszy. Analiza dokumentacji pokazuje, że spośród osób zgłaszają-cych się do pomocy zaledwie 40 % pomaga rok i dłużej. Pozostałe osoby rezygnują wcześniej, często nie informując pracownika Centrum o swoim odejściu.
W związku z tym, warto byłoby w dalszym etapie badań przyjrzeć się takim zagadnieniom jak: efektywność pracy wolontariuszy pomagającym rodzinom, przyczyny rezygnacji wolontariuszy oraz sposób szkolenia i wpierania wolon-tariuszy w trakcie ich zaangażowania. Być może wnioski z przeprowadzonych
dalszych badań mogłyby się przyczynić do lepszego wsparcia udzielanego przez wolontariuszy rodzinom dysfunkcjonalnym.
Bibliografia
Gawroński S. (1999). Ochotnicy miłości bliźniego. Warszawa: Więź.
Górecki M. (2013). Idea, instytucjonalizacja i funkcje wolontariatu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Górecki M. (1999). Wolontariat. W: D. Lalak, T. Pilch (red.). Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Izdebska J. (2000). Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Białystok: Trans Humana.
Izdebska J.(2001). Środowisko życia współczesnego człowieka w aspekcie zagrożeń jego struktury i funkcjonowania. W: W.T. Danielewicz i in. (red.). Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym. Białystok: Trans Humana.
Kawula S. (2004). Rodzina o skumulowanych czynnikach patogennych. W: S. Kawula, J. Brą-giel, A. W. Janke (red.). Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kołodziej K. (2008). Na prawo patrz. W: M. Bełdowska (red.). Wolontariat w Ośrodkach Pomocy Społecznej. Warszawa: Centrum Wolontariatu.
Kromolicka B. (2003). Działalność Wolontariatu Studenckiego na rzecz dzieci potrzebujących pomocy. W: J. Wilk (red.). W służbie dziecku. T. III. Lublin: Katedra Pedagogiki Rodziny KUL im. ks. prof. Piotra Poręby.
Kromolicja B. (2008). Wolontariat. W: T. Pilch (red.). Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. T. VII. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Ochman M., Jordan P. (2000). Jak pracować z wolontariuszami. Warszawa: Centrum Wolontariatu.
Smolińska-Theiss B. (2006). Rodzina dysfunkcyjna. W: T. Pilch (red.). Encyklopedia Pedago-giczna XXI wieku. T. V. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Ustawa o Organizacja pożytku publicznego i wolontariacie z dn. 24.kwietnia 2003r, Dz.U. z 29 maja 2003 r nr 96, poz. 873.
Summary
Volunteering as a one form of support for dysfunctional families
The article „Volunteering as a one form of support for dysfunctional families” refers to the activity that volunteers take in the family support system.
The article consists of three parts. The first is presenting basic information on the determinants of family dysfunctionality, the second – main assumptions of the organization of volunteering. At the third part are presented the main forms of support that can be provided to families by volunteers. This part is based on the presentation of activities conducted by the Association of Volunteer Centers in Lublin.
Key words: volunteering, dysfunctional families, support
Bożena Matyjas