Charakterystyka działalności organizacji pozarządowych

Polskie organizacje pozarządowe działają głównie w sferach sportu i turystyki (53%), edukacji i wychowania, kultury i sztuki, pomocy społecznej i ochrony zdrowia (Herbst i in. 2013).

Są to sfery o usługowym charakterze i często też o charakterze publicznym (ryc. 12, tab. 3).

Jak wskazują badania Stowarzyszenia Klon/Jawor, 88% organizacji prowadzi działania z myślą o indywidualnych odbiorcach (Herbst i in. 2013), chociaż część zajmuje się np.

rozwojem lokalnym – wówczas mówi się o zadaniach w danej sferze, a nie na rzecz konkretnych osób.

Ryc. 12. Sfery działania polskich organizacji pozarządowych (dane z roku 2012) Źródło: Herbst i in. (2013).

Tabela 3. Przykłady organizacji działających w głównych sferach

Sfera działalności Przykłady organizacji

Pomoc społeczna Polski Czerwony Krzyż

Stowarzyszenie Pomoc Socjalna

Obecnie rządy na całym świecie coraz częściej zlecają podmiotom prywatnym świadczenie usług w sferach takich, jak edukacja, opieka zdrowotna, transport publiczny, a także opieka nad osobami wykluczonymi społecznie (Rothschild 1980; Cogman i Oppenheim 2008).

Organizacje pozarządowe należą więc do podmiotów świadczących takie usługi, których nie jest w stanie zapewnić państwo (Armstrong 1997; Andreasen i Kotler 2007). Są one także miejscem, w którym mogą się odnaleźć osoby niepełnosprawne, chore, zagubione społecznie i z tego powodu nieobecne na rynku pracy nastawionym na efektywność i zysk. Należy tu dodać, że organizacje tego typu dają także możliwości realizacji własnych zamierzeń, idei, zainteresowań ludzi, a więc mogą funkcjonować w sferach związanych z rozwojem wiedzy czy umiejętności swoich członków. Są wreszcie miejscem, w którym porusza się kwestie praw mniejszości narodowych czy praw człowieka. Badania Stowarzyszenia Klon/Jawor nad działalnością organizacji pozarządowych wskazują, że działają one głównie w sferze sportu i turystyki; przykłady organizacji działających w tej sferze, a także innych, podano w tab. 3.

Główne sfery działalności organizacji zbadanych w ramach badań własnych nie pokrywają się ze sferami przedstawionymi na ryc. 12. W badaniu Stowarzyszenia Klon/Jawor organizacje mogły podać więcej niż jedną sferę, natomiast w mniejszych badaniach liderów organizacji poproszono o podanie głównej dziedziny działalności (ryc. 13), dlatego najwięcej organizacji zakwalifikowano do obszarów kultury i sztuki oraz opieki nad chorymi.

Ryc. 13. Główne sfery działania badanych organizacji pozarządowych

Mimo że najwięcej organizacji pozarządowych działa w sferach kultury, hobby i sportu, najbardziej zauważalną medialnie działalnością organizacji jest opieka nad chorymi dziećmi.

Zajmuje się tym na przykład Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”, która prowadzi

Centrum Charytatywne „Koniczynka”. Zatrudnia ono 17 osób, które zajmują się opieką nad chorymi i niepełnosprawnymi dziećmi i udzielają pomocy potrzebującym z całej Polski.

W 2013 r. było to 22 650 bezpośrednich i pośrednich podopiecznych, którzy otrzymali pomoc na przykład w wyniku przeprowadzania zbiórki publicznej, konsultacji psychologicznych (na przykład dla rodziców dzieci autystycznych) i prawnych, zapewnienia materiałów informacyjnych (takich jak filmy instruktażowe dotyczące rehabilitacji dzieci). Centrum pomaga także w uzyskaniu pomocy od samorządów czy prywatnych donatorów (Fundacja Dzieciom Zdążyć z Pomocą – Centrum Charytatywne, http://www.dzieciom.pl/centrumcharytatywne.html). Koszt prowadzenia tej jednostki wynosi ponad 1 mln zł rocznie, ale dzięki wpływom z odpisu 1%

podatku ma ona szansę rozszerzyć zakres działalności (Bożko, http://www.dziennikwschodni.pl).

W sferze opieki psychologiczno-społecznej powstają organizacje – grupy wsparcia zorganizowane często tak jak stowarzyszenia. Przykładem może być działające od 1993 r. Stowarzyszenie Pomoc Socjalna, które zajmuje się pomaganiem osobom uzależnionym od środków psychoaktywnych oraz ich rodzinom.

Druga pod względem aktywności sfera dotyczy edukacji i wychowania. Obejmuje ona organizacje promujące nauczanie w domach, zamiast w szkołach. Zachęcają one rodziców (ewentualnie wynajętych nauczycieli), aby zajęli się edukacją dzieci i prowadzili ją w niekonwencjonalny sposób, także poza domem (Kształcić i wychowywać można dzieci…, http://www.edukacja.domowa.pl). Działają w tej sferze również podmioty zajmujące się na przykład propagowaniem czynnego uczestnictwa w kulturze wyższej, a także promowaniem tradycji związanej ze specyficznymi zawodami (np. z kowalstwem artystycznym). Najwięcej organizacji pozarządowych, jak wspomniano, działa w sferze sportu i turystyki. Często zakładane są one przez byłych sportowców (zob. np. Stowarzyszenie Sportowe Polonia Kraków – Nasza Misja i Historia, http://poloniakrakow.pl) i zajmują się krzewieniem kultury sportowej wśród dzieci (nawet przedszkolaków) i młodzieży.

Zakres świadczonych usług zależy oczywiście od pozyskiwanych środków. Wspomniana już Caritas Polska rocznie dysponuje budżetem ponad 72,613 mln zł (Raport Caritas Polska za rok 2014, http://www.caritas.pl/publikacje/raporty). Do jej przychodów zalicza się nie tylko środki finansowe, ale także wartość pozyskanych lekarstw i żywności, która w 2010 r.

wyniosła ponad 162 mln zł. Do tego dodać należy wpływy diecezjalnych Caritas, które np.

w 2010 r. osiągnęły wartość prawie 292 mln zł (Raport roczny 2010 Caritas w Polsce, http://www.caritas.pl/images/stories/raporty). Ponadto jako organizacja pożytku publicznego Caritas zebrała 2,168 mln zł z odpisów 1% od podatku. W sumie rocznie cała Caritas zarządza środkami o wartości 526,772 mln zł, z czego w 2010 r. na pomoc potrzebującym wydano ponad 482 mln zł. W Caritas Polska i Caritas diecezjalnych pracuje ponad 100 tys.

wolontariuszy. Dzięki ich pracy 48 tys. rodzin otrzymuje paczki żywnościowe przed Bożym Narodzeniem. Oprócz tego Caritas każdego roku wysyła dzieci na wakacje (średnio 15 tys.) i wypłaca stypendia 3,5 tys. uczniów. Caritas prowadzi także działalność międzynarodową – w 2010 r. organizacja udzieliła wsparcia potrzebującym w Afryce, Ameryce Łacińskiej, Azji i Europie na wartość ponad 7 mln zł (Raport roczny 2010 Caritas w Polsce, http://www.caritas.pl/

/images/stories/raporty). Dla porównania: w tymże 2010 r. Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy (WOŚP) z 1% odpisów zebrała 3,579 mln zł, z Finału WOŚP uzyskała 42,880 mln zł, z darowizn – 9,071 mln zł, ze zbiórki dla powodzian – 2,762 mln zł. W sumie

budżet WOŚP wyniósł 58,292 mln. Na działalność statutową fundacja ta wydała 54,490 mln zł, na koszty administracyjne – ok. 2 mln zł; ogółem z budżetu wydano 56,336 mln zł. Dodać jeszcze należy, że w 2010 r. WOŚP posiadała kilka długoterminowych lokat bankowych (w sumie na ok. 31,3 mln zł), które nie są uruchamiane na bieżącą działalność (Sprawozdanie finansowe za okres obrotowy od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 roku..., http://s.wosp.org.pl).

Zasoby Caritas są więc ponaddziewięciokrotnie większe niż WOŚP.

Wiele organizacji zajmuje się rozwijaniem życia kulturalnego, prowadząc wydawnictwa, wspierając inicjatywy aktywnych osób. Przykładem być może Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych (Polski Związek Łowiecki, http://www.pzlow.pl/palio/) albo Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania – Wokół Łysej Góry, działające na obszarze siedmiu gmin powiatu kieleckiego, zajmujące się promowaniem walorów naturalnych i kulturowych regionu (Wiejska inicjatywa rozwoju, http://www.wir-lgd.org.pl). Promując region jako ciekawe miejsce, organizacje te wpływają na rozwój swoich społeczności.

Organizacje pozarządowe są istotne także jako pracodawcy. Wprawdzie na tle krajów europejskich potencjał miejsc pracy w polskim sektorze jest niewielki, bowiem w III sektorze w Polsce zatrudnionych jest zaledwie 0,4–0,5% osób (a więc na podstawie umowy o pracę w stowarzyszeniach i fundacjach pracuje ok. 70 tys. osób), podczas gdy na przykład w Holandii czy Belgii jest to 8–9% osób aktywnych zawodowo. Cechą charakterystyczną tego typu zatrudnienia jest duży udział pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zauważyć trzeba, że większość organizacji jednak nie zatrudnia nikogo; jedynie 13%

osób posiada pracowników na etacie.

Działalność organizacji pozarządowych, jak wspomniano, można rozumieć w wąskim znaczeniu (do nongovernmental organisations zalicza się tylko te podmioty, które spełniają warunki Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego) albo w szerokim znaczeniu – jako działalność podmiotów dla zysku. Jednakże w obu przypadkach chodzi o świadczenie różnorodnych usług obejmujących działania społeczne, humanitarne, monitoringowe (wobec rządów i polityków), aktywizujące społeczności i poszczególnych jej członków (Iwankiewicz-Rak 2006). Przyszłość organizacji pozarządowych zapewne będzie się wiązać z takimi zjawiskami, jak niże demograficzne, starzenie się społeczeństw, ochrona środowiska i zachowanie dóbr kultury. Wydaje się, że świadomość współczesnych problemów będzie rosła, w związku z czym coraz większe będzie poczucie odpowiedzialności za dzisiejsze i następne pokolenia. Do zadań w skali lokalnej czy krajowej dojdą także problemy z nowymi chorobami i uzależnieniami, zmianami klimatycznymi, terroryzmem, niestabilnością polityczną wielu regionów i prawami człowieka (Christopher i in. 1968). Ponieważ są to problemy o wielkiej wadze, których nie rozwiąże żaden rząd, znaczenie organizacji pozarządowych będzie się zwiększało.