Charakterystyka relacji superwizor – superwizowany

W rozdziale 2.3 proces superwizyjny porównano do procesu pomocowego w pracy so-cjalnej i wskazano na podobieństwa pomiędzy pracownikiem socjalnym a superwizorem, szczególnie w zakresie budowania relacji pomiędzy pracownikiem socjalnym i klientem z jednej strony, a superwizorem i pracownikiem socjalnym, z drugiej.

Można wykazać pewne podobieństwa pomiędzy pracownikiem socjalnym a superwizorem, szcze-gólnie w zakresie budowania relacji pomiędzy pracownikiem socjalnym i klientem z jednej strony, a superwizorem i pracownikiem socjalnym, z drugiej.

Oznacza to, że umiejętności, którymi powinien wykazywać się superwizor, są podobne do umiejętności potrzebnych w pracy pracownika socjalnego. Aby wykorzystać tę analogię do przeniesienia pewnych umiejętności i sposobów działania superwizora do budowania re-lacji pomocowej przez pracownika socjalnego, konieczne jest przedstawienie najbardziej charakterystycznych relacji superwizor – superwizowany.

Relacja pomiędzy superwizorem a osobą superwizowaną tworzy specyficzny rodzaj relacji, oparty przede wszystkim na wzajemnym zaufaniu i szacunku414. Warto jednak zwrócić uwa-gę na znaczenie władzy i autorytetu superwizora. Relacja superwizyjna jest klasyczną relacją asymetryczną, zakładającą nie tylko nierówność wkładów i zysków obu partnerów, ale prze-de wszystkim nierówność statusów obu pozycji. Pozycja superwizora wiąże się z posiada-niem pewnego zakresu i typu władzy415. Atrybuty wpływu, którymi dysponują superwizorzy pochodzą z trzech źródeł:

Î autorytet wynikający z pełnionej roli – nadany przez organizację,

Î autorytet profesjonalny – wynikający z ich własnych profesjonalnych kompetencji, Î autorytet osobisty – oparty na tym, kim są i jak sobą kierują416.

414 I. Yalom, M. Leszcz, Terapia grupowa. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 2006, str.

470.

415 M. Łuczyńska, A. Olech, Wprowadzenie do superwizji pracy socjalnej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, 2013, str. 52.

416 J. Wonnacott, Mastering Social Work Supervision, Jessica Kingsley Publishers, London & Philadelphia 2012, str. 39, [za:]

Diagram 1: Podobieństwo relacji superwizor – pracownik socjalny do relacji pracownik socjalny – klient. PRACOWNIK PRACOWNIK KLIENT SUPERWIZOR PODOBIEŃSTWO RELACJA RELACJA

Źródło: Opracowanie własne.

Najlepsi superwizorzy nie tylko są świadomi natury i źródeł swojej władzy, ale przede wszyst-kim są w stanie integrować władzę pochodzącą z różnego rodzaju autorytetów. Superwizor może korzystać z posiadanego przez siebie wpływu na trzy sposoby:

Î Negatywnie, stosując blokady nakazy, żeby pokazać kto tu rządzi, Î Wspierająco, troszcząc się o inną osobę, jak w relacjach opiekuńczych,

Î Kooperacyjnie, promując innowacje i zmiany, które są osiągalne przez współpracę417. Dlatego superwizorzy rezygnują z eksperckiego przekazywania jedynie słusznych wzorców działania, na rzecz moderowania aktywnej refleksji superwizowanych. Proces superwizyjny, rozumiany jako jednokierunkowy przekaz wiedzy, ustępuje miejsca współpracy, w której obie strony dyskutują i analizują informacje uzyskiwane od pracowników socjalnych oraz współtworzą nowe koncepcje ich profesjonalnego działania.418

Wynika z tego wniosek, że oparcie superwizji tylko na autorytecie wynikającym z pełnionej roli, odwoływanie się tylko do władzy związanej ze stanowiskiem, jest zupełnie niewystar-czające dla satysfakcjonującej relacji superwizyjnej. Jako niesatysfakcjonujące wzory relacji superwizyjnej traktuje się:

Î superwizję ograniczającą – autonomia superwizowanego jest ograniczana, pewne techniki ostro krytykowane, a innowacje źle widziane,

Î superwizję amorficzną – zbyt mały wkład superwizora, jego dystans wobec procesu superwizyjnego,

Î superwizję niewspierającą – superwizorzy są powściągliwi i zachowują dystans, a sper-wizowani niechętnie zgłaszają im swoje trudności,

Î superwizję terapeutyczną – zamienia superwizowanego w klienta, superwi-zor – często inwazyjnie i nieproszony o to – przyjmuje rolę terapeuty, infantylizując superwizowanego.419

417 J. Szmagalski, Koncepcje superwizji w pracy socjalnej, [w:] J. Szmagalski (red.), Superwizja pracy socjalnej. Zastosowania i

dy-lematy, Instytut Rozwoju Służb Społecznych, 2005, str. 25.

418 Ibidem, str. 26.

Pozytywną relację pomiędzy superwizorem a osobą superwizowaną powinno cechować: Î zrozumienie i zdolność do współdziałania,

Î zaufanie, zdolność do otwartości i dzielenia się zarówno swoimi niepowodzeniami, jak i sukcesami,

Î troska, czyli zdolność superwizora do przejęcia się problemami pracownika oraz komu-nikowanie owej troski420.

Ta relacja posiada cechy dobrej relacji pomiędzy pracownikiem socjalnym a klientem (roz-dział 2.1). Podsumowując, relację pomiędzy superwizorem a osobą superwizowaną można przyrównać do relacji pracownika socjalnego z klientem, oraz to porównanie wykorzystać przede wszystkim w dwóch aspektach:

1. Po pierwsze wzorce relacji superwizor – superwizowany odzwierciedlają się poprzez naśladownictwo w relacjach pracownik – socjalny klient. Taki efekt przenoszenia rela-cji superwizor – pracownik socjalny, na relacje pracownik socjalny – klient, zostało po-twierdzone badaniami, w których opisywany jest m.in. taki przykład: Pracownik socjalny postrzegany przez klientów jako osoba nadmiernie dyrektywna, wobec której klienci nie są w stanie być otwarci korzystała z superwizji, którą prowadził superwizor opisy-wany przez pracowników socjalnych jako osoba, która w trakcie sesji nie dopuszcza sprzeciwu i jest wręcz terroryzująca. Pracownik socjalny przetransponował zatem dy-rektywny styl superwizora na swoją własną pracę z klientami.421 Superwizor oddziałuje nie tylko poprzez bezpośrednie przekazywanie wiedzy i pomoc w doskonaleniu umie-jętności pracownika socjalnego, ale również pośrednio na sposób budowania przez pracownika socjalnego relacji z klientem poprzez efekt zwierciadła.

2. Po drugie wiedza na temat prowadzenia superwizji, w szczególności budowania rela-cji superwizyjnej, może być przydatna dla pracownika socjalnego, by doskonalił swoje umiejętności w budowaniu relacji z klientem.

Wiedza na temat prowadzenia superwizji, w szczególności budowania relacji superwizyjnej, może być przydatna dla pracownika socjalnego, by doskonalił swoje umiejętności w budowaniu relacji z klientem.

W kontekście poszerzania obszarów umiejętności pracownika socjalnego, ważniejszy jest dru-gi z aspektów. Oprócz korzyści dla pracownika socjalnego, w postaci praktycznych wskazówek, w jaki sposób świadomie budować relację pomocową, korzyść mogą też odnieść superwizorzy, którzy mogą uświadomić sobie jeszcze wyraźniej, jak bardzo proces pomagania i proces superwi-zyjny są podobne i wykorzystać tę wiedzę do wzbogacania umiejętności pracownika socjalnego. W dalszych częściach tego rozdziału zostaną omówione następujące zagadnienia:

Î Style budowania relacji pracownik socjalny – klient; Î Postawy obronne wykorzystywane przez klientów; Î Gry transakcyjne pracownik socjalny.

420 L. Shulman, Skills of supervision and staff management, F.E. Peacock Publishers, Inc., 1982, [za:] J. Szmagalski, Koncepcje

superwizji (…), op. cit., str. 24.