Postawy obronne przyjmowane przez klientów wobec pracowników socjalnych

Klasyczna relacja pomocy jest relacją asymetryczną, pracownik socjalny wkracza w sytuację, przynajmniej teoretycznie, z „czystym kontem” (w praktyce jednak „skażony” wcześniejszymi doświadczeniami zawodowymi), gdy tymczasem osoba wspomagana miała jakieś trudności, zanim relacja pomocy została nawiązana. Często więc klient ponosi koszty związane z prze-żywaniem określonego problemu, zanim zgłosił się do pracownika socjalnego. Konieczność zwracania się o pomoc oznacza także, że klient nie radzi sobie samodzielnie z problemem i to może podważać jego wiarę w swoje możliwości i obniżać poczucie własnej wartości. Sposób wchodzenia klienta w relację pomocową zależy w znacznym stopniu od jego wcześ-niejszych doświadczeń w sytuacjach pomagania i to nie tylko w odniesieniu do pracownika socjalnego, ale innych osób, które starały się mu pomagać. Innym czynnikiem, od którego

427 Ten podrozdział został opracowany i przystosowany do specyfiki pracy pracownika socjalnego przy wykorzystaniu M.

Łuczyńska, A. Olech, op. cit., K. Otrębska-Popiołek, Człowiek w sytuacji pomocy. Psychologiczna problematyka

zależy postawa klienta wobec relacji pomocowej, szczególnie w odniesieniu do jej aspektów edukacyjnego i konsultacyjnego, są jego doświadczenia jako osoby uczestniczącej w proce-sie uczenia się. Od tych wcześniejszych doświadczeń będzie zależała generalna postawa wo-bec przyjmowania pomocy od innych, w szczególności poziom otwartości na przyjmowa-nie nowych informacji i rozwiązań oraz chęć zdobywania nowej wiedzy. Jeśli wcześprzyjmowa-niejsze doświadczenia nie były satysfakcjonujące, ponieważ podkreślały nieporadność, braki klienta w różnych obszarach, a nauka prowadziła do zawstydzenia i w grę wchodził poważny deficyt umiejętności uczenia się, klient może się nauczyć chronić (lub bronić) przed etykietą kogoś, komu czegoś brakuje. A do procesu pomocowego będzie podchodził w charakterystyczny sposób i w stosunku do pracownika socjalnego będzie przyjmował postawę obronną. Postawy obronne to strategie obronne przyjmowane przez klientów wobec pracowników socjalnych.

Można wskazać kilka takich obronnych strategii, jakie skłonny będzie stosować klient wobec pracownika socjalnego.

Wszystko przemyślałem i mam propozycję!!

Postawa zapobiegliwego pakowacza – „Wszystko przemyślałem i mam propozycję”.

Klient przychodzi na spotkanie dobrze przygotowany, stara się ubiec pracownika socjalnego, stara się przedstawić swoje cele i oczekiwania oraz proponować działania i przedstawić siebie, w jak najkorzystniej-szym świetle. Z pozoru jest to całkiem poprawne podejście do procesu pomocowego, ale zostawia mało (lub w ogóle nie zostawia) miejsca dla pracownika socjalnego i uniemożliwia przejście do nowych lub nie cał-kiem bezpiecznych dla klienta obszarów. Taka postawa może sprawić, że pracownik socjalny, koncentrując się na problemie wskazywanym przez klienta, będzie pomijał inne obszary, ważne z punktu widzenia rozwiązania jego trudnej sytuacji. Na przykład niepracująca matka, mająca trudności opiekuńczo-wychowawcze, będzie się koncentrowała na aktywności za-wodowej spychając na dalszy plan problemy rodzicielskie. Jednym z zadań pracownika so-cjalnego będzie zrozumienie dlaczego klient ma opory przed zajęciem się akurat tym, a nie innym problemem, a także przeniesienie w dalszej kolejności aktywności z jednego obszaru na drugi, ważny dla poprawy sytuacji klienta.

Nie zrozumiesz, jeśli ci nie powiem

wszystkiego!!

Postawa powodzi informacji – „Nie zrozumiesz, jeśli ci nie przekażę wszystkich szczegółów dotyczących mojej sytuacji”.

Klient dostarcza tak wielkiego bogactwa szczegółów i informacji, że pracownikowi socjalnemu bardzo trudno zdobyć szersze spojrzenie na problem. Jednym z zadań pracownika socjalnego będzie wówczas nauczanie klienta bardziej ekonomicznego i skoncentrowanego na problemie sposobu przedstawiania informacji i pomocy w ich upo-rządkowaniu. Może to pomóc klientowi w również w porządkowaniu własnego życia.

To naprawdę nie dla mnie!!

Postawa energicznego zaprzeczania jakimkolwiek potrzebom po-mocowym – „To naprawdę nie dla mnie, już to wiem, już tego próbowałem i nic nie dało”.

Klientowi trudno przyjąć od kogoś jakikolwiek nowe pomysły, czy być otwartym na choćby najmniejszą zmianę punktu widzenia. Warto wte-dy, aby pracownik socjalny sprawdził, czy i w jakim stopniu możliwość podjęcia się czegoś nowego jest dla klienta zagrażająca? Być może zagraża jego obrazowi samego siebie i poczuciu własnej wartości lub wcześniejsze doświadczenia w podejmowaniu działań wiązało się dla niego z dużymi nie-dogodnościami i przykrościami lub możliwości klienta są ograniczone, a klient nie chce się (wstydzi się) do tego przyznać.

Wiem, że miałem to zrobić, to moja

wina!!

Postawa samobiczowania (lub podkreślania własnych niedostat-ków) – „Wiem, że miałem to zrobić, nigdy nie zdołam tego zrobić, jak nale-ży, to moja wina”.

Klient na każdą sugestię reaguje tak, jakby to była osobista krytyka, a każdą informację zwrotną obraca przeciwko sobie. Problem polega na tym, że pracownik socjalny, unikając wszelkich komentarzy, które klient mógłby odebrać jako krytyczne, może zacząć nadmiernie go ochraniać i w ten sposób sprawiać wrażenie, jakby wspierał sposób postępowania klienta, co do którego ma poważne zastrzeżenia.

Wiem, że zawsze odrzucasz moje pomysły!!

Postawa jak wobec osobistego ataku – „Wiem, że odrzucisz moje po-mysły, problem polega w rzeczywistości na tym, że mamy różne podejście do moich kłopotów, nie lubię naszych spotkań, bo zawsze kończą się kłótnią”.

Klient otwarcie traktuje proces pomocowy jako atak na siebie, zaś pra-cownik socjalny postrzegany jest jako ktoś odpowiadający krytycznej i napastliwej figurze z jego wewnętrznego świata, a nie jako rzeczywista osoba. W takiej sytuacji zagrożeniem dla pracownika socjalnego może być ustępowanie „dla świętego spokoju” lub przed niechęcią do wdawania się w spór.

Nie jestem pewien, czy mi to pomoże!!

Postawa poszukiwania wad lub „czepiania się” – „Nie jestem pewien, czy to będzie dobre dla mnie i czy mi pomoże, ostatnio mówiłeś całkiem coś innego”.

Klient nigdy nie doświadczył pełnego uznania i trudno mu też przyjąć bez zastrzeżeń cokolwiek, co oferują mu inni ludzie. Zadaniem pracow-nika socjalnego jest zachęcanie klienta do dzielenia się własnymi myśla-mi i pomysłamyśla-mi, a następnie udzielanie klientowi wsparcia w działaniu.

Zrobię jak chcesz, bo moje pomysły krytykujesz

Postawa zrzucania na pracownika socjalnego odpowiedzialności za nieskuteczność procesu pomocowego – „Jesteś pewien, że to dobry pomysł, ja nie jestem, ale zrobię jak chcesz, bo moje pomysły krytykujesz”.

Klient stale koncentruje się na pracowniku socjalnym, jego zachowa-niach i wypowiedziach. Każdą informację zwrotną definiuje jako zwią-zaną z jego własnymi problemami. Takich klientów cechuje brak zaufa-nia do swoich możliwości oraz lęk przed wystawieniem się na ocenę. W takiej sytuacji pracownik socjalny powinien skupić się zachęcaniu klienta do przedstawiania wlanych pomysłów i dzielenia się swoim punktem widzenia na sytuację, w której się znajduje oraz stwarzaniu okazji do pozytywnego doświadczenia reali-zacji własnych pomysłów.

Relacja pomocowa, ze swoimi trudnościami i zagrożeniami, może wywoływać liczne obawy. Zdarza się więc często, że obaj partnerzy relacji pomocowej nie potrafią poradzić sobie z tymi obciążeniami, w związku z tym stosują różnorodne strategie, których celem jest obrona przed zagrożeniami i lę-kiem, jakie niesie ze sobą relacja pracownik socjalny – klient.

Relacja pomocowa, ze swoimi trudnościami i zagrożeniami, może wywoływać liczne oba-wy. Zdarza się więc często, że obaj partnerzy relacji pomocowej nie potrafią poradzić so-bie z tymi obciążeniami, w związku z tym stosują różnorodne strategie, których celem jest obrona przed zagrożeniami i lękiem, jakie niesie ze sobą relacja pracownik socjalny – klient. Więcej na ten temat w następnym punkcie w którym zostaną omówione gry stosowane w procesie pomocowym.

6.4. Gry transakcyjne w relacji pomocowej pracownik socjalny