2. Pracownik socjalny w pracy socjalnej
2.2. Role zawodowe pracownika socjalnego w pracy socjalnej
związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla danej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje.
Analiza ról zawodowych to jedna z wykorzystywanych metod analizy uwarunkowań funk-cjonowania zawodowego, także w odniesieniu do zawodów „zdążających” w kierunku profe-sji. Podstawowym zadaniem pracownika socjalnego ma być, co wydaje się oczywiste, praca socjalna – czyli specjalistyczna usługa pomocowa o bardzo szerokim zakresie działań i zasię-gu stosowania. Rola zawodowa to jeden z przykładów ról społecznych, przez które rozumie się zbiór norm i wartości, związanych z określona pozycją społeczną, przepisany dla danej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje129.
Wskazuje się, na możliwość analizowania roli pracownika socjalnego w trzech wymiarach: Î normatywnym, w którym polem analizy są opracowane, przyjęte dyrektywy
oczekiwa-nia, pracodawcy, prawodawcy wobec pracowników socjalnych,
Î kształtowania się roli zawodowej w swobodnym działaniu, uwarunkowanym właści-wościami jednostkowymi, wymagającym kreatywności i zaangażowania emocjonal-nego, przy wysokim poziomie samoświadomości oraz celów do osiągnięcia których wykonywanie roli ma doprowadzić.
Î połączenia wymiaru normatywnego i elementów indywidualno-osobowościowych, oparte na założeniu, ze role społeczne nie są przyjmowane przez ludzi w jakiejś go-towej, ukończonej formie, lecz są tworzone i modyfikowane w procesach interakcji. Przyjmuje się, że pracownik socjalny znacznie częściej jest (powinien być?) kreatorem swojej roli zawodowej aniżeli odtwórcą ról narzuconych130.
Na zestaw wymogów roli, które wpływają na jej kształtowanie w wymiarze normatywno--indywidualnym składają się cztery elementy: 1) tradycja, 2) ideologia, 3) poglądy własne, 4) poglądy innych osób. Analiza ról zawodowych pracownika socjalnego skupia się rów-nież na konkretnych, wyodrębnianych rolach zawodowych lub ich zespołach (wiązkach)131. Do próby analizy wykorzystywane są też istniejące teorie dotyczące ról społecznych (czy zawodowych)132. Poszukując pól analizy i kryteriów, pozwalających na porządkowanie mate-rii ról zawodowych na potrzeby niniejszej publikacji, można wskazać na następujące kwestie: 1. Role zawodowe pracownika socjalnego wyznaczane są przez zadania (obowiąz-ki) wskazane (ustalone) do realizacji (wykonywania) przez pracownika socjalnego.
129 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, 2002, str. 287.
130 Por. A. Kotlarska-Michalska, Możliwości rozwiązywania problemów społecznych przez poszerzanie zakresów ról zawodowych
pracowników socjalnych, [w:] K. Piątek, K. Szymańska-Zybertowicz, Profesjonalna praca socjalna. Nowy paradygmat czy nie-dokończone zadanie?, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, str. 47 i nast. oraz A. Kotlarska-Michalska, O potrzebie poszerzenia ról pracownika socjalnego, [w:] A. Żukiewicz (red.), Ciągłość i zmiana w pomocy społecznej, Księga Jubileuszowa z okazji
XV-lecia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie, 2009, str. 91 i nast.
131 A. Żukiewicz, Role zawodowe pracownika socjalnego, [w:] Praca socjalna nr 4/2001, str. 62-63, oraz powoływane w
niniej-szym rozdziale publikacje A. Kotlarskiej-Michalskiej.
132 Zob. wykorzystanie koncepcji zespołu ról R. Mertona przez D. Trawkowską, Portret współczesnego pracownika socjalnego.
W najszerszym ujęciu zakres ról zawodowych wyznaczać więc będzie zakres wszyst-kich potencjalnych zadań przewidzianych do realizacji przez pracownika socjalnego133. 2. Możliwe pola analizy to role potencjalne i role faktycznie podejmowane (inaczej role
„uśpione” i role w działaniu134). Te pierwsze, to role możliwe do realizacji w ramach dane-go zadania (zestawu zadań), bez względu na to, czy i jak często są podejmowane w prak-tyce, czy nawet role, które w ujęciu normatywnym są „przypisane” do zawodu (profesji) pracownika socjalnego, a więc oczekiwane. Te drugie, to role realnie podejmowane. W dalszych rozważaniach, jak i w całej książce, istotne będą role (zestawy ról) pracownika socjalnego wykonującego pracę socjalną. Dla jasności konieczne jest więc wyodrębnienie zespołu ról nie związanych bezpośrednio z wykonywaniem pracy socjalnej i jednocześnie sprecyzowanie jaki jest obszar (obszary) jej wykonywania.
Realizację, w założeniu podstawowego zadania pracownika socjalnego – pracy socjalnej – wyzna-cza praktyka, a codzienność zawodu pracownika socjalnego w Polsce zdeterminowana jest zada-niami związanymi z dystrybucją świadczeń finansowych i usług, realizowanych w ramach sformali-zowanych procedur postępowania administracyjnego.
Praktyka, codzienność zawodu pracownika socjalnego w Polsce jest zdeterminowana w przeważającym stopniu zadaniami związanymi z dystrybucją świadczeń finansowych i usług, realizowanych w ramach sformalizowanych procedur postępowania administra-cyjnego135. W skrajnych przypadkach obserwowane jest dogmatyczne podejście – ogra-niczanie pola działalności do rozpoznawania wniosków o pomoc136. Fakt ten ma kluczowe znaczenie dla realizacji, w założeniu podstawowego zadania pracownika socjalnego, pracy socjalnej. Nie jest to wyłącznie (ani nawet nie przede wszystkim), jak to bywa prezentowane, problem „braku czasu”, „przeciążenia pracownika socjalnego zadaniami urzędniczymi”, biuro-kracją. Podstawowy problem, to rozumienie czym jest praca socjalna. W wielu przypadkach jest ono oparte na założeniu, że klienci pojawiają się w ośrodku pomocy społecznej praktycz-nie wyłączpraktycz-nie „po zasiłek”, a rolą specyficzpraktycz-nie rozumianej „pracy socjalnej”, jest wyznaczapraktycz-nie zadań, które osoba ma zrealizować, aby, niejako w nagrodę, otrzymać oczekiwane świad-czenie. Praca socjalna sprowadza się do wąsko rozumianej „aktywizacji”, opartej wyłącznie o motywację zewnętrzną: osoby podejmują działania aktywizacyjne, nie dlatego, że uważają je za sensowne, wartościowe itp., tylko dlatego, że ich podjęcie jest warunkiem otrzymania wsparcia materialnego (rzadziej usług pomocy społecznej)137.
133 A. Kotlarska-Michalska, Role pracowników socjalnych w nowych rolach, [w:] Efektywność, skuteczność i jakość działań
w pomocy społecznej, Materiały XIV Ogólnopolskiej Konferencji Stowarzyszenia Samorządowych Ośrodków Pomocy
Społecznej FORUM, Poznań 2005, str. 39.
134 Ibidem.
135 K. Kadela, J. Kowalczyk, op. cit., A. Olech, Etos zawodowy pracowników socjalnych. Wartości, normy, dylematy etyczne,
Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2006, str. 10.
136 M. Adamiak, Problemy pracowników socjalnych sektora publicznego pomocy społecznej, [w:] J. Kędzior, A. Ładyżański (red.),
Współczesne wyzwania pracy socjalnej, Toruń 2006, str. 46.
137 O jeszcze dalej sięgających w przeszłość determinantach praktyki pracy socjalnej w ośrodkach pomocy społecznej, zob.
T. Kaźmierczak, W cieniu prawa ubogich: o źródłach i rozwoju (praktykowanej w ops) pracy socjalnej, [w:] T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.), op. cit., str. 129 -130.
Proponowanym rozwiązaniem w wymiarze praktycznym jest wprowadzanie zasady prowa-dzenia pracy socjalnej wyłącznie przez pracowników socjalnych, do których obowiązków nie należy prowadzenie postępowań administracyjnych w sprawie świadczeń (w tym usług) pomocy społecznej (zwane potocznie rozdzieleniem pracy socjalnej od świadczeń)138. Jednoznaczne rozdzielenie tych dwóch zestawów ról zawodowych ma na celu budowanie tożsamości pracy socjalnej.
Oznacza to także zredefiniowanie rozumienia obszarów pracy socjalnej. Wskazana wyżej rola pracownika socjalnego, prowadzenia wąsko rozumianej „aktywizacji”, opartej wyłącznie o motywację zewnętrzną (podejmowanie działań aktywizacyjnych wynika z chęci otrzyma-nia pomocy, a nie dlatego, że jest uznawane przez klientów za sensowne, wartościowe i da-jące szansę na zmianę w życiu) nie byłaby rolą w obszarze pracy socjalnej. Pozostałaby w sy-stemie pomocy społecznej, jako potrzebna i celowa (m.in. dla uruchomienia jakiejkolwiek aktywności, co potem może być już wykorzystane w ramach pracy socjalnej) – ale „odłą-czona” od zestawu ról pracownika socjalnego wykonującego pracę socjalną. Praca socjalna, zgodnie ze swoimi pierwotnymi założeniami, skupiałaby się na poszukiwaniu źródeł mo-tywacji wewnętrznej, czyli tych czynników „napędzających” wychodzenie z trudnej sytuacji osób, rodzin, grup i społeczności, które znajdują w sobie, czy wokół siebie, i tych celów, które dla nich są ważne – a nie narzucone.
W efekcie można wskazać dwa zestawy ról zawodowych pracownika socjalnego:
Î pracownika socjalnego ds. pracy socjalnej – realizującego wyłącznie tę szczególną usłu-gę pomocową, z wykorzystaniem właściwych jej metod, podejść i technik, oraz Î pracownika socjalnego ds. świadczeń i usług – prowadzącego postępowania
admini-stracyjne w sprawach świadczeń pieniężnych, a także usług pomocy społecznej przy-znawanych w trybie postępowania administracyjnego, aktywizujący klientów w opar-ciu o ich chęci otrzymania pomocy materialnej 139.
Poza obszarem analizy pozostawiono również role zawodowe pracownika socjalnego doty-czące obszarów organizacyjnych, takich jak: organizacja przestrzeni, organizacja czasu pracy, dokumentowanie140, role pełnione w ramach zespołu pracowniczego, a także przypisywane pracownikom socjalnym role związane z poziomem strategiczno-organizacyjnym pomocy społecznej, a nie zadaniami w pracy socjalnej, rozumianej jako konkretne oddziaływania na osobę, rodzinę, grupę czy społeczność141.
Przed przystąpieniem do analizy ról pracownika socjalnego należy zwrócić uwagę na kierunek zmian w postrzeganiu odbiorców pracy socjalnej. Są oni obecnie postrzegani jako posiadający własne siły i zasoby, zdolni kierować swoim losem, którzy jako eksperci od własnego życia mogą pełnoprawnie współpracować w procesie pracy socjalnej, zgodnie z podejściem empowerment. Zmienia się, w związku z tym pozycja pracownika socjalnego. Pierwotnie postrzegany był on jako ekspert zdolny zrozumieć klienta i odpowiednio nań oddziaływać. Nie pozbawiając klientów
138 K. Kadela, J. Kowalczyk, op. cit.
139 Szerzej, z uwzględnieniem wskazówek praktycznych umożliwiających podjęcie próby wdrożenia proponowanego
roz-wiązania zob. ibidem.
140 C. De Robertis, Metodyka działania w pracy socjalnej, Biblioteka Pracownika Socjalnego, Wydawnictwo Naukowe Śląsk,
1998, str. 219-222.
141 Np. o roli stratega, kreatora modelu polityki społecznej i polityki socjalnej – zob. np. A. Kotlarska-Michalska, O potrzebie
prawa do samostanowienia, zakładano jednak, iż pracownik socjalny wie lepiej co jest dla nich dobre; jeśli nie poddawali się oni sugestiom pracownika, stygmatyzowano ich jako „opornych”. Inaczej rozumie się też zjawisko oporu; nie jest już to problem po stronie klienta, ale po stronie pracownika socjalnego142. O kwestii oporu zob. rozdział 3.9.
Obszary praktyki pracy socjalnej
Dla dokonania analizy ról zawodowych pracownika socjalnego wykonującego pracę socjalną, potrzebne jest wskazanie obszarów praktyki pracy socjalnej. Za T. Kaźmierczakiem143 należy przy-jąć, że współczesna praca socjalna składa się z dwóch podstawowych obszarów aktywności: mi-kropraktyki, zwanej też kliniczną pracą socjalną lub praktyką bezpośrednią (w polskich realiach ustawodawczych odpowiednikiem będzie praca socjalna z osobą i rodziną144) i makropraktyki (analogicznie praca socjalna ze społecznością lokalną – ale też organizowanie społeczności lokal-nej), uzupełnionych obszarem koordynowania usług (case management).
Podstawowe obszary praktyki pracy socjalnej to mikropraktyka (bezpośrednia praca z osobą i rodzi-ną), makropraktyka (organizowanie społeczności socjalnej) oraz case menagement..
Mikropraktyka (praktyka bezpośrednia) obejmuje szereg modeli oddziaływań
interwencyj-nych (terapeutyczinterwencyj-nych) adresowainterwencyj-nych do osób doświadczających trudności życiowych i mających problemy w funkcjonowaniu społecznym, których celem jest wywołanie/rozwi-nięcie/wzmocnienie ich zdolności adaptacyjnych i/lub sprawczych. Modele te są stosowane w relacjach: pracownik socjalny – klient; pracownik socjalny – rodzina lub pracownik socjalny – grupa (w tym przypadku dla osiągnięcia celów na poziomie jednostki wykorzystuje się mechanizmy dynamiki grupowej).
W ramach makropraktyki, a używając jeszcze innego pojęcia w ramach środowiskowej pra-cy socjalnej, czy organizowania społeczności lokalnej, interwencja polega na wywołaniu zmiany w zakresie funkcji instytucji i organizacji aktywnych na terenie danej społeczności, stosowanych w nich praktyk, prowadzonych przez nie działań i realizowanych polityk. Służy temu wywieranie wpływu na między- i wewnątrz-organizacyjne relacje, wykorzystywanie takich zasobów, jak: środki finansowe, personel, informacja i infrastruktura. Makropraktyka, jak widać, nie koncentruje się na jednostce, ale na warunkach jej życia; wpływa na wielkość i „asortyment” dostępnych członkom społeczności społecznych zasobów, a tym samym, współkształtuje ich indywidualną sytuację życiową145.
142 T. Kaźmierczak, Praca socjalna: mikro i makropraktyka, opracowanie dostępne na stronie:
http://spolecznieodpowiedzial-ni.pl (odczyt 22.02.2014), str. 9.
143 Przedstawiony opis obszarów pracy socjalnej oparty jest na ibidem, oraz T. Kaźmierczak, Pracownicy socjalni, kapitał
ludzki, profesjonalna praktyka, [w:] M. Rymsza (red.), Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem, Instytut Spraw Publicznych, 2012, str. 164-165.
144 art. 45 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 Nr 64, poz. 593).
145 Szerzej zob. T. Kaźmierczak, B. Bąbska, M. Popłońska-Kowalska, M. Rymsza, Środowiskowe role pracownika socjalnego.
Animator lokalny, organizator sieci i lokalny polityk. Raport dotyczący nowych ról pracownika socjalnego, Instytut Spraw
Publicznych, Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL, 2013, oraz M. Rymsza, W stronę pracy środowiskowej i nowych
ról zawodowych pracowników socjalnych, [w:] M. Rymsza (red.), op. cit., str. 206 i nast., a także inne materiały i
publika-cje zadania 3 projektu 1.18 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki dostępne na stornach: http://standardypomocy.pl/ strona-2422-Publikacje.html, http://www.cal.org.pl/projekty-2/ogolnopolskie/mediator (odczyt 31.03.2014).
Case management powstał jako reakcja na sytuację lat 60-tych i 70-tych w USA i Europie
Zachodniej, w której problemem była swoista dezintegracja zarówno systemu pomocowego, jak i ról pełnionych przez profesjonalnie pomagających. Na każdym poziomie pomocy społecznej i opieki zdrowotnej występowało nadmierne rozdrobnienie oferty pomocowej, nieuzasadnione mnożenie podmiotów zajmujących się klientem/pacjentem, a także brak koordynacji między poszczególnymi usługodawcami. Case management określany jest jako proces, w trakcie któ-rego planuje się, implementuje, koordynuje, nadzoruje i ewaluuje aktywności pomocowe i usłu-gi (w tym m.in. pomocy społecznej, opieki zdrowotnej, edukacji, itp.), przekraczających granice poszczególnych profesji i instytucji, zaspokajając indywidualne potrzeby, w sposób efektywny i wysokiej jakości. Jako wyróżnik wskazywana jest konieczna obecność wielu podmiotów (usłu-godawców) współdziałających ze sobą w procesie kooperacyjnym. Jednocześnie wykorzystuje się i ochrania zasoby klienta, jak i zasoby jego osobistego systemu wspomagania, respektując autonomię klienta. Podejście to łączy zajmowanie się pojedynczym przypadkiem z sieciową pracą socjalną, co ma pozwolić na zapewnienie klientom skorzystania ze zróżnicowanych dzia-łań pomocowych, we właściwej formie i w odpowiednim czasie. Case management jako for-ma działania dotycząca pojedynczego przypadku obejmuje anamnezę [wywiad], koordynację, planowanie, sterowanie i ewaluację aktywności pomocowych, świadczeń rzeczowych i usług. Wskazywana jest, jako istotny element, osobista interakcja, bazująca na relacjach między mene-dżerem przypadku a klientem146.
W dalszej części książki termin praca socjalna będzie oznaczał pracę socjalną z zakresu mi-kropraktyki oraz case management, natomiast chcąc odnieść się do obszaru mami-kropraktyki, będzie używany termin praca socjalna ze społecznością lokalną.
Jako, że większość kwestii będących przedmiotem analizy w niniejszej publikacji odnosi się do obszaru mikropraktyki, a dalszej kolejności do zarządzania usługami, pod tym kątem prezentowany będzie przegląd wybranych ról zawodowych pracownika socjalnego. Zatem można wyróżnić dwie podstawowe wiązkami ról pracownika socjalnego:
Î role związane z mikropraktyką: bezpośrednią, kliniczną pracą socjalną, Î role związane z zarządzaniem usługami (case menagement) 147.
W kontekście pracy socjalnej jako procesu zarządzania zmianą warto podkreślić, że jako rolę pracownika socjalnego określano również cały udział w procesie: pracownik socjalny w roli umożlwiającego proces przemiany148.
146 A. Smrokowska-Reichmann., Zarządzanie przypadkiem – Case Management (CM) w pracy socjalnej, [w:] A. Skowrońska
(red.), Nowe kierunki i tendencje w organizacji i zarządzaniu pomocą społeczną, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, 2013, str. 29-30.
147 Por. też inne proponowane perspektywy i koncepcje podziału ról: role rzecznika, sprawcze (zmiany bezpośredniej), oraz
wykonawcze – Ch. Beckett, op. cit., str. 19 i nast., oraz 133 i nast.; w oparciu o trzy podstawowe funkcje pracy socjalnej: konsultacje w rozwiązywaniu problemów, zarządzanie zasobami, kształcenie – B. DuBois, K. K. Miley, op. cit., str. 221-256; w oparciu o model systemowy w pracy socjalnej – D. Trawkowska, Bariery rozwoju pracy socjalnej w pomocy społecznej
w perspektywie systemowej. Przykład pracy socjalnej z rodziną, [w:] Roczniki Socjologii Rodziny, Tom XX, Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2010, str. 191 i nast. 148 B. DuBois, K. K. Miley, op. cit., str. 227.
Diagram 5: Najważniejsze obszary pracy socjalnej.
OBSZARY PRACY SOJALNEJ
Makropraktyka Mikropraktyka PRACA ZE SPOŁECZNOŚCIĄ LOKALNĄ BEZPOŚREDNIA (KLINICZNA) PRACA SOCJALNA ZARZĄDZANIE USŁUGAMI -CASE MANAGMENT
Źródło: Opracowanie własne.
Role związane z bezpośrednią pracą socjalną
Do ról zawodowych kluczowych z perspektywy tego obszaru pracy socjalnej można zali-czyć role informatora, edukatora, doradcy, terapeuty, konsultanta, i mediatora149. W mode-lu podziału ról, proponowanym przez Ch. Becketta, większość wchodzących w skład tego zestawu ról zaliczanych jest do „ról sprawczych zmiany bezpośredniej”150. Podkreśla to ich specyficzny charakter, szczególnie odpowiedzialnych za zauważanie, inicjowanie, wspiera-nie, ułatwiawspiera-nie, umacnianie i stabilizowanie efektów zmiany. Obszar tych ról jest też szeroko analizowany w literaturze, z wykorzystaniem gotowych teorii zaczerpniętych z poradnictwa, psychoterapii czy psychologii klinicznej.
Wśród ról w pracy socjalnej można wyróżnić sprawcze role zmiany bezpośredniej, do których należą m.in. role informatora, edukatora, konsultanta, doradcy, terapeuty, konsultanta, i mediatora.
Można przyjąć, że na początku oddziaływania jest informowanie. Pracownicy socjalni infor-mują klientów o wielu różnych sprawach: jak zapewnić usługę, poprawnie wykonać zadanie, zachowywać się w sposób bardziej asertywny, efektywniej się komunikować.151 Następny „poziom” rola edukatora również oznacza bardziej bierną rolę klienta – to przecież „nauczy-ciel” ma decydujący głos w doborze tematyki i zakresu przekazywanych informacji152, nawet wtedy, gdy o informację zwróci się klient.
Najbardziej oczywistą rolą pracownika socjalnego w bezpośredniej pracy socjalnej jest rola konsultanta i doradcy.
Konsultacje mają umożliwić proces zmiany klienta poprzez wzmocnienie w rozwiązywaniu problemów153. Konsultacja nie wymaga akceptowania konkretnych sugestii 154ma ona raczej doprowadzić do lepszego zrozumienia możliwości wyboru, podania informacji o opcjach oraz określenia dalszych działań. Konsultacja odbywa się w układzie partnerskim z wyko-rzystaniem doświadczeń zarówno klienta jak i pracownika socjalnego Pracownicy socjalni wnoszą swoje profesjonalne kompetencje a klient doświadczenia osobiste. Konsultacja jest
149 T. Kaźmierczak, M. Łuczyńska, Wprowadzenie do pomocy społecznej: wybrane zagadnienia, Katowice 1998, str. 87-89
150 Ch. Beckett, op. cit., str. 20-21.
151 C. D. Garvin, B. A. Seabury, op. cit., str.121.
152 Por. L. C. Wynne, S. H. McDaniels, J. T. Weber, System consultation: A new perspective for family therapy, The Guildford Press,
London 1986, str. 93.
153 B. DuBois, K. K. Miley, op. cit.,, op. cit., str.227
154 Por. Johnson L.C., Social work practice: A generalist approach, Allyn&Bacon, Boston 1989 za B. DuBois, K. K. Miley, op. cit., str,
procesem oddziaływania między ekspertami: konsultantem, który ma wiedzę w dziedzinie, w której klient oczekuje pomocy w rozwiązywaniu aktualnego problemu a klientem, która ma wiedzę na temat swojego życia155.
Podobną do roli konsultanta jest rola doradcy (poradnika), udzielającego porad i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych, dzięki którym osoby będą w stanie samodziel-nie rozwiązywać problemy156. Poradnictwo w pracy socjalnej jest rozumiane jako działanie, którego głównym celem jest stworzenie warunków do podjęcia przez klienta samodzielnej próby rozwiązania problemu157.
W ramach realizacji ról: informatora, nauczyciela, konsultanta, doradcy, pojawia się ryzyko związane z tym, że klienci często poszukują gotowych rozwiązań. Pracownicy socjalni stają przed trudną decyzją, czy powinni sami wskazywać rozwiązania problemów klientów, czy też pomagać im w przecięciu błędnego koła beznadziei i bezradności158.
Pracownik socjalny może i powinien udzielić klientowi informacji, rad i wskazówek. Może to mieć miejsce w dwóch sytuacjach:
Î gdy klient o to poprosi albo wyrazi na to zgodę Î gdy propozycja wychodzi od pracownika socjalnego
Pracownik socjalny zanim rozpocznie udzielanie rad czy przekazywanie informacji, powinien zadać sobie dwa pytania:
Czy znam pomysły klienta?
Czy tym zmotywuję klienta?
Gdy odpowiedź na oba pytania jest twierdząca, konsultowanie, doradzanie czy informowa-nie może być kontynuowane, za przyzwoleinformowa-niem klienta. Przyzwoleinformowa-nie klienta jest koinformowa-nieczne dla uznania wyboru klienta, czy przyjąć czy nie radę, czy wysłuchać informacji podawanych przez pracownika socjalnego.159
W sytuacji gdy klient sam prosi o informacje bądź pomysły. oczywiście właściwe jest kon-sultowanie doradzanie czy informowanie, jednak nie należy tego czynić zbyt chętnie i po-spieszne, zawsze nastawiając się na wydobycie przede wszystkim pomysłów od klienta. Udzielając rad dobrze jest podać klika wariantów tak aby klient mógł dokonać wyboru.160
Pozostałe role pracownika socjalnego to rola terapeuty, mediatora.
155 Por. G. Caplan Theory and practice of health consultation, Tavistock Publications, London 1970 str.89
156 Np. była to najczęściej wskazywana przez pracowników socjalnych rola spośród realizowanych w praktyce w badaniach
D. Trawkowskiej – D. Trawkowska, Portret współczesnego (…), op. cit., str. 210.
157 Więcej na ten temat w A. Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, str. 40.
158 Por. I. Krasiejko op. cit. str.79,80
159 Por. Miller W.R., Rollnick S., Wywiad motywujący Jak przygotować ludzi do zmian, WUJ Kraków 2010 str.153
160 Por. ibidem. str.154,155
• Czy wydobyłem od klienta jego pomysły i wiedzę na ten temat? Pracownik socjalny najpierw powinien pozwolić klientowi wy-powiedzieć się na temat swoich pomysłów związanych z jego sytuacją, a dopiero w dru-giej kolejności może uzupełniać je wykorzy-stując swoje profesjonalne kompetencje. • Czy to co powiem, jest istotne dla
bezpie-czeństwa klienta lub ma szansę wpłynąć na zwiększenie jego zaangażowanie w roz-wiązywanie swojej trudnej sytuacji?
Rola terapeuty jest tą, która wywołuje szereg obaw pracowników socjalnych, przede wszyst-kim przed zbyt głęboką ingerencją w „ja” klienta. Realizacji tej roli nie oznacza zmiany pracy socjalnej w psychoterapię, a świadomość terapeutycznego charakteru każdej relacji pomo-cowej, w tym relacji pomocowej w pracy socjalnej.
Rola mediatora oznacza korzystanie z odmiennej formuły oddziaływania, niż w przypadku większości wymienionych tu ról pracownika socjalnego. Pracownik socjalny aby pomóc rozwiązać problem klienta, który powiązany jest z oddziaływaniami innych osób (grup),