Rozdział 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych w Unii Europejskiej
4.5. Charakterystyka systemu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ujęciu
W niniejszym podrozdziale przedstawiona zostanie szczegółowa charakterystyka polskiego systemu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ujęciu wąskim. Struktura tegoż systemu zaprezentowana zostanie według rodzaju przywilejów i uprawnień osób niepełnosprawnych. Charakterystyka struktury polskiego systemu zatrudnienia osób niepełnosprawnych wg rodzaju wsparcia dostępnego dla danego typu pracodawców / pracowników została przedstawiona w Załączniku nr 2.
4.5.1. Zakaz dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu
Zakaz dyskryminacji osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu opiera się w Polsce na pięciu aktach prawnych:
• Konstytucji RP z 1997 r. (Art. 32),
• Ustawie Kodeks pracy z 1974 r. (Art. 11.3),
• Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych z 1997 r. (Art. 23a),
• Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2004 r. (Art. 2a),
• Ustawie o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z 2010 r. (Art. 8).
Polskie przepisy zakazujące dyskryminacji osób niepełnosprawnych w pełni transponują zapisy Dyrektywy 2000/78/EC403.
4.5.2. Przepisy dotyczące czasu pracy i wymiaru urlopu osób niepełnosprawnych
Ustawa o rehabilitacji zawiera cztery uregulowania odnoszące się do czasu pracy osób niepełnosprawnych. Są to404:
a) prawo do krótszego czasu pracy, b) prawo do dodatkowej przerwy w pracy,
c) prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, d) prawo do korzystania ze zwolnienia od pracy.
a) Prawo do krótszego czasu pracy405
Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może generalnie przekroczyć 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. W przypadku osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności czas pracy nie może przekroczyć 7 godzin na
403
A. Chłoń-Domińczak, D. Poznańska: Promocja zatrudnienia..., op. cit., s. 45; Prezydent podpisał ustawę antydyskryminacyjną. http://lex.pl/?cmd=artykul,8894 (dostęp 01.07.2011 r.).
404
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Biuro Pełnomocnika Rządu ds. osób niepełnosprawnych. www.niepelnosprawni.gov.pl (dostęp 01.07.2011 r.)
dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy (norma ta nie ma więc automatycznego charakteru406). Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Powyższe skrócone normy czasu pracy nie mogą mieć wpływu na wysokość wynagrodzenia za pracę.
Norm tych nie stosuje się w przypadku, gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Pozwolenie takie jest wydawane na czas określony407.
b) Prawo do dodatkowej przerwy w pracy408
Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej409 przerwy w pracy, którą może wykorzystać na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas tejże przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.
c) Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego410
Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy411 urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.
406
Od dnia 1 stycznia 2011 r., w przeszłości miała ona charakter automatyczny
407
A. Chłoń-Domińczak, D. Poznańska: Promocja zatrudnienia..., op. cit., s. 46.
408
Art. 17 Ustawy o rehabilitacji
409
oprócz 15-minutowej przerwy w pracy dotyczącej wszystkich pracowników, zapisanej w Kodeksie Pracy
410
Art. 19 Ustawy o rehabilitacji
411
oprócz urlopu wypoczynkowego dotyczącego wszystkich pracowników, zapisanego w Kodeksie Pracy, w wymiarze 20 dni roboczych dla pracowników zatrudnionych krócej niż 10 lat lub 26 dni roboczych dla pracowników zatrudnionych co najmniej 10 lat
d) Prawo do korzystania ze zwolnienia od pracy412
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
• w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
• w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
4.5.3. Wsparcie dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne
Pracodawcy, którzy zatrudniają osoby niepełnosprawne prawnie, mają prawo do określonych form wsparcia, które mają im rekompensować tzw. koszty dodatkowe, związane z zatrudnieniem tychże osób. Chodzi tutaj o koszty, których pracodawca nie poniósłby, gdyby zamiast osób niepełnosprawnych zatrudnił osoby pełnosprawne. Za koszty tego typu uznaje się m. in.: obciążenia związane z niższą wydajnością osób niepełnosprawnych (zarówno wynikające z samego upośledzenia sprawności jak i z specyficznych norm dotyczących czasu pracy i wymiaru urlopu), koszty dostosowania miejsca i stanowiska pracy czy też koszty zatrudnienia osobistego asystenta zawodowego.
Ustawa o rehabilitacji przewiduje pięć rodzajów tego typu wsparcia413: a) dofinansowanie do wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika,
b) zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika, c) zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika, d) zwrot kosztów szkolenia niepełnosprawnego pracownika,
e) zwrot kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy.
412
Art. 20 Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym
a) dofinansowanie do wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika414
Pracodawcy zatrudniającemu niepełnosprawnego pracownika przysługuje ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia tegoż pracownika, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych ON, prowadzonej przez PFRON.
Od 1 marca 2011 r. dofinansowanie to nie przysługuje w przypadku pracowników zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury.
Wysokość dofinansowania zależna jest od: typu pracodawcy, stopnia niepełnosprawności zatrudnionego pracownika oraz rodzaju niepełnosprawności zatrudnionego pracownika.
Do otrzymywania dofinansowania uprawnieni są:
• pracodawcy zatrudniający mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (nie podlegający systemowi kwotowemu),
• pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy osiągający 6% wskaźnik zatrudnienia ON (podlegający systemowi kwotowemu i osiągający kwotę),
• pracodawcy prowadzący zakład pracy chronionej. Dofinansowanie przysługuje maksymalnie w wysokości:
• 160% najniższego wynagrodzenia415 w przypadku ON zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
• 140% w przypadku osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, • 60% w przypadku osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Kwoty powyższe powiększa się o 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych.
414
Ustawa o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 9 stycznia 2009 r. w sprawie miesięcznego dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych
W okresie 1 stycznia 2012 - 1 stycznia 2013 dofinansowanie ma być stopniowo modyfikowane do poziomu docelowego równego 180% najniższego wynagrodzenia dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz 100% i 40% dla osób o odpowiednio: umiarkowanym i lekkim stopniu niepełnosprawności.
Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć 90% faktycznie poniesionych przez pracodawcę miesięcznych kosztów płacy416, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej - 75% tych kosztów.
W latach 2011 i 2012:
• pracodawcy prowadzącemu ZPC przysługuje maksymalnie 100% kwot dofinansowania o których mowa powyżej,
• pozostałym dwóm grupom pracodawców przysługuje maksymalnie: o 70% tychże kwot,
o 90% tychże kwot, w odniesieniu do wynagrodzeń pracowników, u których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych.
Wysokość dofinansowania ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika.
b) zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika417
Pracodawca, który zatrudni osobę niepełnosprawną przez okres co najmniej 36 miesięcy, może otrzymać ze środków PFRON zwrot kosztów:
• adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonego lub istniejącego stanowiska pracy dla tegoż pracownika,
416
wynagrodzenie brutto oraz finansowane przez pracodawcę obowiązkowe składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe naliczone od tego wynagrodzenia oraz obowiązkowe składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
417
Art. 26 Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych
• adaptacji lub nabycia urządzeń, ułatwiających niepełnosprawnemu pracownikowi wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy,
• zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek niepełnosprawnego pracownika oraz urządzeń i technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z jego niepełnosprawności,
• rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa wyżej. Zwrot kosztów dotyczy osób niepełnosprawnych:
• bezrobotnych lub poszukujących pracy nie pozostających w zatrudnieniu, skierowanych do pracy przez PUP,
• pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, ale tylko w stosunku do tych osób, których niepełnosprawność powstała w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy, z wyjątkiem sytuacji, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności było zawinione przez pracodawcę lub pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy.
Maksymalna wysokość dofinansowania na przystosowanie jednego stanowiska pracy wynosi 20-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia418.
c) zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika419
O zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika ze środków PFRON może się ubiegać pracodawca, który:
• prowadzi działalność przez okres co najmniej 12 miesięcy,
• przez okres 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w PUP jako bezrobotna lub poszukująca pracy nie pozostająca w zatrudnieniu.
Maksymalna wysokość dofinansowania na wyposażenie jednego stanowiska pracy wynosi 15-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
418
przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w „Monitorze Polskim”
419
Art. 26e Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
d) zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego420
Pracodawca, który zatrudnia osoby niepełnosprawne, może zorganizować dla nich szkolenie, a poniesione przez niego koszty tego szkolenia mogą zostać zrefundowane ze środków PFRON. Kwota refundacji może wynieść do 80% poniesionych kosztów, jednak nie więcej niż 2-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Wysokość refundacji jest zależna od wielkości przedsiębiorstwa (małe / średnie / duże) i rodzaju szkolenia (ogólne / specjalistyczne).
e) zwrot kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy421
Pracodawca, który zatrudnia niepełnosprawnego pracownika, może otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy, w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy.
Liczba godzin, przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu, nie może przekraczać 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu.
4.5.4. Kwotowy system zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy422
Ustawa o rehabilitacji reguluje zasady funkcjonowania kwotowego systemu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Systemem objęci są pracodawcy, zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Pracodawcy ci są zobowiązani do osiągania w swoim zakładzie obligatoryjnego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6%.
420
Art. 41 Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 30 marca 2009 r. w sprawie warunków i trybu dokonywania refundacji kosztów szkolenia pracowników niepełnosprawnych
421
Art. 26d Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnieniem pracowników niepełnosprawnych
422
Art. 21 i 22 Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania
Pracodawcy, którzy nie osiągają tego wskaźnika w wymaganej wysokości, są zobowiązani do odprowadzania karnych wpłat na PFRON (mających charakter miesięczny). Wysokość tychże wpłat stanowi iloczyn 40,65% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia i liczby pracowników, odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie 6% wskaźnika zatrudnienia ON a rzeczywistym zatrudnieniem ON w zakładzie, co zapisać można wzorem423:
Obligatoryjny wskaźnik zatrudnienia ON może zostać obniżony, jeśli pracodawca zatrudni w swoim zakładzie osoby ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy, a mianowicie: chorobą Parkinsona, stwardnieniem rozsianym, paraplegią, tetraplegią, hemiplegią, znacznym upośledzeniem widzenia lub niedowidzeniem, głuchotą i głuchoniemotą, nosicielstwem wirusa HIV oraz chorobą AIDS, epilepsją, przewlekłymi chorobami psychicznymi, upośledzeniem umysłowym, miastenią oraz późnymi powikłaniami cukrzycy. Obligatoryjny wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych obliczany jest w takim przypadku wg wzoru424:
KO = K - WO
gdzie WO to tzw. wskaźnik obniżający, obliczany wg wzoru425:
Ponadto, do odprowadzania dodatkowych wpłat na PFRON zobowiązani są pracodawcy, którzy nie wywiązują się ze swoich ustawowych obowiązków w zakresie dostosowania stanowiska pracy do potrzeb własnego pracownika, który w wyniku wypadku
423 gdzie: Z - wysokość karnej wpłaty na PFRON, P - przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, K - obligatoryjny wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych (kwota), LON - liczba ON zatrudnionych w zakładzie, L - łączna liczba zatrudnionych w zakładzie
424
gdzie: KO - obniżony obligatoryjny wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, KS - wskaźnik
obniżający, LONSz, LONSu - liczba pracowników ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy zaliczonych do odpowiednio: znacznego oraz umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
425
przykład: pracodawca zatrudniający 100 pracowników, w tym 2 osoby ze schorzeniami szczególnie
utrudniającymi wykonywanie pracy zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zobowiązany jest do zatrudniania 2 osób niepełnosprawnych (KO = 6% - 4% = 2%) i kwotę tę osiąga
L L L K P Z =0,4065⋅ ⋅( − ON)⋅ L L L W ONSz ONSu O ⋅ + ⋅ =3 2
przy pracy lub choroby zawodowej utracił zdolność do pracy w dotychczasowych warunkach426. Chodzi tutaj o wydzielenie lub zorganizowanie odpowiedniego stanowiska pracy z podstawowym zapleczem socjalnym. Karna wpłata na PFRON ma w tym przypadku wysokość równą 15-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdego takiego pracownika427.
Przepisy systemu kwotowego dotyczą428:
• przedsiębiorstw niezależnie od formy własności,
• państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych, będących jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucji kultury oraz jednostek organizacyjnych zajmujących się statutowo ochroną dóbr kultury,
• państwowych i niepaństwowych szkół wyższych, wyższych szkół zawodowych, publicznych i niepublicznych szkół, zakładów kształcenia nauczycieli oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, z tym, że podmioty te są zobowiązane do osiągania wskaźnika w wysokości 2%, będącego sumą wskaźnika zatrudnienia ON oraz podwojonego wskaźnika wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy będących ON i uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania lub studiowania.
Przepisy systemu kwotowego nie dotyczą:
• placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych, • przedstawicielstw i misji zagranicznych.
Ponadto, z karnych wpłat na PFRON zwolnione są:
• publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne nie działające w celu osiągnięcia zysku, których wyłącznym przedmiotem prowadzonej działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza, edukacja lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi,
• pracodawcy prowadzący zakłady będące w likwidacji albo co do których ogłoszono upadłość.
426
chyba że wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było - udowodnione przez pracodawcę - zawinione naruszenie przez pracownika przepisów BHP
427
Art. 14 i 23 Ustawy o rehabilitacji
Od 1 stycznia 2011 r. karne wpłaty na PFRON ulegają obniżeniu z tytułu zakupu usługi (z wyłączeniem handlu) lub produkcji pracodawcy, zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, który osiąga wskaźnik zatrudnienia w wysokości co najmniej 30% w odniesieniu do:
• ON zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności lub:
• ON będących osobami niewidomymi, psychicznie chorymi, upośledzonymi umysłowo, osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją, zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
4.5.5. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych w warunkach chronionych429
a) zakład pracy chronionej430
Podstawową formą zatrudnienia osób niepełnosprawnych w warunkach chronionych jest w Polsce Zakład Pracy Chronionej (ZPC). Zakładem pracy chronionej jest pracodawca, któremu wojewoda przyznał ten status w formie decyzji administracyjnej. O przyznanie statusu ZPC może się ubiegać każdy pracodawca, który:
• prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy,
• zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, • osiąga przez okres co najmniej 6 miesięcy wskaźnik zatrudnienia osób
niepełnosprawnych431 w wysokości:
o co najmniej 40%, w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowić muszą osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (ZPC typu A),
o co najmniej 30%, w przypadku gdy pracodawca zatrudnia osoby niewidome, psychicznie chore lub upośledzone umysłowo, zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (ZPC typu B),
• obiekty i pomieszczenia zakładu muszą odpowiadać przepisom i zasadom BHP oraz muszą uwzględniać potrzeby ON w zakresie przystosowania stanowisk pracy oraz
429
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych, op. cit.
430
Art. 28, 30, 31, 32 i 33 Ustawy o rehabilitacji; Rozporządzenie MPiPS z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych
pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniać wymagania dostępności do nich,
• pracodawca jest zobowiązany zapewnić niepełnosprawnym pracownikom doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.
Od dnia 1 stycznia 2012 r. pracodawca prowadzący ZPC typu A będzie zobowiązany osiągać wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 50%, w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych będą musiały stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Pracodawcy, którzy uzyskali status ZPC przed dniem 31 grudnia 2010 r., będą zobowiązani do osiągnięcia powyższych wskaźników w terminie do 30 czerwca 2012 r.
Pracodawca prowadzący ZPC tworzy zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron), którego środki są przeznaczane na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej niepełnosprawnych pracowników. Zfron tworzony jest m. in.432 ze zwolnień:
1) z podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego, 2) z podatku od czynności cywilnoprawnych,
3) z opłat administracyjnych, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sankcyjnym,
4) z części zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (w przedziale pierwszej skali podatkowej433)434.
Od dnia 1 stycznia 2011 r. pracodawcy prowadzący ZPC typu A mają prawo do korzystania jedynie ze zwolnienia 4), natomiast pracodawcy prowadzący ZPC typu B mają prawo do korzystania ze zwolnień 1) - 4).
Od dnia 1 stycznia 2011 r. środki uzyskane ze zwolnienia 4) zasilają w 60% zfron, natomiast pozostałe 40% przekazywane jest na PFRON, natomiast środki uzyskane ze zwolnień 1) - 3) zasilają w 90% zfron, zaś pozostałe 10% przekazywane jest na PFRON.
432
pominięto źródła nie mające charakteru zwolnień, np. wpływy z zapisów i darowizn
433
zwolnienie obowiązuje do momentu, w którym dochód podatnika (pracownika ZPC) przekroczy kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej
434
Art. 38 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26 lipca 1991 r. Tekst jednolity z dnia 31 marca 2011 r. Internetowy System Aktów Prawnych Sejmu RP - http://isap.sejm.gov.pl (dostęp 01.07.2011 r.).
Pracodawcy prowadzący ZPC i osiągający wskaźnik zatrudnienia ON w wysokości co najmniej 50% mają prawo do korzystania z dwóch form wsparcia ze środków PFRON:
• dofinansowania w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych, pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną ON,
• zwrotu kosztów budowy lub rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu, kosztów transportowych oraz kosztów administracyjnych.
Zgodnie ze stanem na dzień 10 grudnia 2010 r. w Polsce funkcjonowały 1952 zakłady pracy chronionej, zatrudniające łącznie ponad 204 tys. osób niepełnosprawnych435.
b) zakład aktywności zawodowej436
Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką, tworzoną w celu zatrudnienia oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej ON zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz ON zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną.
Podmiotami uprawnionymi do tworzenia ZAZ są: powiat, gmina oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.
Warunki uzyskania statusu ZAZ to:
• udział ON (w szczególności skierowanych do pracy przez PUP): o zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
o zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną,
w całości załogi równy co najmniej 70%, przy czym udział ON zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w całości załogi nie może być wyższy niż 35%,
435
Dane od wojewodów dotyczące zakładów pracy chronionej. Biuro Pełnomocnika Rządu ds. osób
niepełnosprawnych, www.niepelnosprawni.gov.pl/niepelnosprawnosc-w-liczbach/tablice/ (dostęp 01.07.2011 r.)