Kluczowe determinanty specyficznej sytuacji osób niepełnosprawnych

Niniejszy podrozdział poświęcony zostanie czynnikom, decydującym o sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Sytuacja ta może być analizowana z różnych perspektyw (prawnej, socjalnej, dochodowej), jednak ze względu na tematykę niniejszej pracy, analiza przeprowadzona w niniejszym podrozdziale skupiać się będzie na wyjaśnieniu przyczyn dwóch kluczowych zjawisk, których występowanie w populacji osób niepełnosprawnych potwierdziły wyniki badań empirycznych (m. in. przeprowadzonych na terenie Unii Europejskiej¹¹⁸):

• niższego niż w populacji osób pełnosprawnych poziomu wskaźnika aktywności zawodowej oraz wskaźnika zatrudnienia,

• wyższego niż w populacji osób pełnosprawnych poziomu stopy bezrobocia.

Warto podkreślić, że bierność zawodowa oraz bezrobocie osób niepełnosprawnych mogą mieć zarówno charakter dobrowolny (przykładowa przyczyna: niechęć osób niepełnosprawnych do podejmowania zatrudnienia) jak i przymusowy (przykładowe przyczyny: niechęć pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne utrudniające ON dostęp do rynku pracy).

Analizę czynników decydujących o sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy utrudnia niejednorodność populacji osób niepełnosprawnych, zwłaszcza z punktu widzenia charakteru niepełnosprawności. Przykładowo, uzasadnione wydaje się założenie, że o sytuacji osób niewidomych na rynku pracy będą w jakimś stopniu decydowały specyficzne czynniki, które nie wystąpią np. w przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie. Ze względu na złożoność tego problemu, analiza prowadzona w niniejszej pracy będzie traktowała populację osób niepełnosprawnych jako względnie jednorodną.

Rozważania prezentowane w niniejszym podrozdziale prowadzone będą z dwóch perspektyw:

• osób niepełnosprawnych od urodzenia (lub wczesnego dzieciństwa) a tym samym biernych zawodowo od momentu osiągnięcia wieku produkcyjnego,

• osób które nabyły niepełnosprawność na pewnym etapie życia (na skutek choroby lub wypadku), będąc osobami aktywnymi zawodowo.

Przyjęcie powyższego podejścia spowodowane jest odmienną sytuacją tych dwóch grup osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

Osoby niepełnosprawne od urodzenia są najczęściej osobami pierwotnie nieaktywnymi zawodowo (od momentu wejścia w wiek produkcyjny) więc aby wejść na rynek pracy, muszą przezwyciężyć wpływ czynników, powodujących ich bierność zawodową. W momencie znalezienia się na rynku pracy osoby te chcąc podjąć pracę będą z kolei zmuszone przezwyciężyć oddziaływanie czynników, decydujących o ich wysokim zagrożeniu bezrobociem. Jeżeli okres ich pozostawania bez pracy będzie się wydłużał (bezrobocie długookresowe) osoby te mogą podjąć decyzję o opuszczeniu rynku pracy (powrót do stanu bierności zawodowej).

Osoby które nabyły niepełnosprawność będąc aktywnymi zawodowo będą natomiast w okresie następującym po nabyciu niepełnosprawności zagrożone przede wszystkim bezrobociem. Osoby te będą się starały wrócić do pracy w dotychczasowym miejscu pracy / stanowisku / zawodzie. Przeszkodzić im tym może wpływ określonych czynników (decydujących o wysokim zagrożeniu osób niepełnosprawnych bezrobociem), który może skutkować utratą przez te osoby pracy. W momencie utraty pracy osoby te podejmą początkowo działania na rzecz znalezienia nowej pracy, które ponownie utrudniać będzie wpływ wspomnianych wcześniej czynników. W sytuacji gdy okres pozostawania bez pracy będzie się wydłużał, osoby te mogą podjąć decyzję o opuszczeniu rynku pracy (przejście do stanu bierności zawodowej) co może im ułatwić oddziaływanie czynników decydujących o bierności zawodowej osób niepełnosprawnych.

Odnosząc powyższe kwestie do zagadnień teoretycznych dotyczących bezrobocia¹¹⁹ oraz do charakterystyki populacji osób niepełnosprawnych zamieszkujących kraje Unii

Europejskiej¹²⁰ zauważyć można, że podstawowym zjawiskiem, jakie dotyczy osób niepełnosprawnych na rynku pracy nie jest bezrobocie, lecz bierność zawodowa. Rozważania teoretyczne dotyczące bezrobocia wydają się jednak wysoce użyteczne w kwestii wyjaśnienia specyficznej sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

1.3.1. Czynniki wpływające na sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy

Literatura wymienia szereg czynników wpływających na sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy¹²¹. Czynniki te można generalnie podzielić na czynniki o charakterze strukturalnym oraz instytucjonalnym¹²².

Do czynników o charakterze strukturalnym zaliczymy:

• cechy indywidualne, charakteryzujące osobę niepełnosprawną¹²³ (stopień niepełnosprawności, wiek, miejsce zamieszkania, typ gospodarstwa domowego oraz kwalifikacje formalne (poziom wykształcenia) i nieformalne (posiadane umiejętności, postawy prezentowane wobec pracy),

• stosunek społeczeństwa do obecności osób niepełnosprawnych na rynku pracy: zwłaszcza stosunek pracodawców do kwestii zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz stosunek pełnosprawnych pracowników do kwestii pracy z osobami niepełnosprawnymi,

• dostępność środowiska dla osób niepełnosprawnych (miejsc i stanowisk pracy, infrastruktury architektonicznej i komunikacyjnej),

• sytuację gospodarczą, demograficzną i społeczną (zwłaszcza aktualną i przewidywaną sytuację na rynku pracy).

120

patrz podrozdział 3.1.4

121 Rynek pracy w Polsce w dobie..., op. cit., s. 157; Niepełnosprawni a praca, op. cit., s. 59; Zabezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych. Praca zbiorowa pod red.: L. Frąckiewicz i W. Koczur. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006, s. 17; L. Buliński: Poakcesyjne mechanizmy..., op. cit., s. 30; C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 61; Rynek pracy w Polsce. Aspekty ekonomiczno-społeczne. Praca zbiorowa pod redakcją Z. Dach. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008, s. 103.

122

Rynek pracy w Polsce. Aspekty..., op. cit., s. 113.

123

są to tzw. czynniki wewnętrzne (jednostkowe); czynniki wymienione poniżej zaliczamy do tzw. czynników zewnętrznych (środowiskowych)

Do czynników o charakterze instytucjonalnym zaliczymy natomiast:

• przepisy regulujące funkcjonowanie rynku pracy (określające charakter i warunki pracy), w tym zwłaszcza przepisy regulujące zatrudnienie osób niepełnosprawnych, tj.¹²⁴:

o definicje osoby niepełnosprawnej oraz zasady orzekania o niepełnosprawności stosowane do celów związanych z zatrudnieniem,

o przepisy regulujące zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy oraz w warunkach chronionych,

o przepisy dotyczące kwestii dostosowania miejsca i stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnych pracowników,

o przepisy chroniące pracowników niepełnosprawnych przed zwolnieniem, o zasady korzystania z dotacji przez pracodawców zatrudniających osoby

niepełnosprawne oraz niepełnosprawnych pracowników,

• przepisy regulujące funkcjonowanie systemu zabezpieczeń społecznych, systemu edukacji, systemu opieki zdrowotnej.

W oparciu o analizę powyższych czynników oraz rozważania dotyczące przyczyn występowania bezrobocia przeprowadzone w podrozdziale 1.1.2, wyróżnić można trzy podstawowe przyczyny niskiego poziomu aktywności zawodowej / zatrudnienia (tj. niższego niż w grupie osób pełnosprawnych poziomu wskaźnika aktywności zawodowej / wskaźnika zatrudnienia) oraz wysokiego poziomu bezrobocia (tj. wyższego niż w grupie osób pełnosprawnych poziomu stopy bezrobocia) w grupie osób niepełnosprawnych:

• występowanie zjawiska tzw. pułapki świadczeń,

• istnienie przepisów regulujących rynek pracy, zmniejszających zainteresowanie pracodawców zatrudnieniem osób niepełnosprawnych,

• niedostosowanie osób niepełnosprawnych do wymogów współczesnych rynków pracy.

Kolejną grupę przyczyn specyficznej sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy można zidentyfikować bazując na współczesnych teoriach tłumaczących przyczyny powstawania bezrobocia strukturalnego: koncepcji histerezy oraz teorii niepisanych kontraktów. Obie grupy przyczyn zostaną scharakteryzowane poniżej.

1.3.2. Zjawisko pułapki świadczeń

Zjawisko pułapki świadczeń dotyczy osób pobierających świadczenia zastępujące dochód z pracy i występuje w sytuacji, gdy korzyści wynikające z pracy zawodowej (płaca, świadczenia pozapłacowe) są na zbliżonym lub niższym poziomie w stosunku do korzyści wynikających ze świadczenia (renta, świadczenia dodatkowe). Osoby korzystające ze świadczeń mogą w takiej sytuacji nie być zainteresowane podjęciem zatrudnienia, gdyż fakt ten może nie doprowadzić do znaczącej poprawy ich sytuacji, a nawet do jej pogorszenia (w sytuacji gdy podjęcie pracy oznacza ograniczenie / utratę prawa do korzystania z dotychczasowych świadczeń).

Wystąpienie zjawiska pułapki świadczeń jest więc spowodowane płatnościami państwa oddziałującymi na rynek pracy, wśród których w przypadku osób niepełnosprawnych największe znaczenie mają:

• renty z tytułu niepełnosprawności (niezdolności do pracy), • inne świadczenia społeczne (np. zasiłki).

Najważniejszą przyczyną wystąpienia zjawiska pułapki świadczeń w przypadku osób niepełnosprawnych są niewątpliwie renty z tytułu niepełnosprawności (niezdolności do pracy)¹²⁵. Osoba niepełnosprawna mająca prawo do korzystania z takiej renty podejmie pracę dopiero w sytuacji, gdy korzyści wynikające z jej podjęcia (głównie o charakterze płacowym) przewyższą koszty, związane z jej podjęciem. Do kosztów tych zaliczyć należy koszty związane z poszukiwaniem pracy, dojazdem do pracy¹²⁶, ale również korzyści utracone przez osobę niepełnosprawną ze względu na ograniczenie wysokości lub utratę prawa do korzystania z renty i/lub tzw. usług dodatkowych (np. świadczeń medycznych lub rehabilitacyjnych)¹²⁷. Badania przeprowadzone na obszarze Unii Europejskiej wykazały także, że zjawisko pułapki świadczeń nasila się w przypadku osób niepełnosprawnych w sytuacji, gdy okres oczekiwania na przyznanie renty jest długi¹²⁸.

125

Polityka społeczna..., op. cit., s. 403.

126

Raising Employment Levels of People with Disabilities - The Common Challenge. Commission Staff Working Paper, SEC (1998) 1550.

127

Przestrzenno-czasowa analiza..., op. cit., s. 25.

128

EU-US Seminar on Employment of Persons with Disabilities - Report 09.03.2010 Final. European Commission 2010, s. 18.

Działanie mechanizmu pułapki świadczeń w przypadku innych świadczeń społecznych jest podobne, jednak przyjmuje się że świadczenia te mają mniejszy potencjał dezaktywizacyjny niż renty z tytułu niepełnosprawności, które na ogół są wyższe i mogą być przyznawane na stałe¹²⁹.

Przedstawione powyżej płatności oddziałujące na rynek pracy (renty z tytułu niepełnosprawności oraz inne świadczenia społeczne) będą więc w przypadku osób niepełnosprawnych od urodzenia zniechęcać te osoby do wchodzenia na rynek pracy, natomiast w przypadku osób z niepełnosprawnością nabytą, które zachowały częściową zdolność do pracy, będą osoby te skłaniać do opuszczenia rynku pracy.

Dla osób niepełnosprawnych płatności oddziałujące na rynek pracy mogą zatem być nie tylko przyczyną wysokiego bezrobocia, zarówno o charakterze frykcyjnym (zabezpieczenie dochodów w trakcie poszukiwania pracy) jak i strukturalnym (zastępowanie dochodów z pracy), ale również (inaczej niż w przypadku zasiłków dla bezrobotnych) niskiego poziomu aktywności zawodowej.

W przypadku osób niepełnosprawnych siłę zjawiska pułapki świadczeń zwiększa fakt, że osoby te są na ogół mniej wydajne od osób pełnosprawnych oraz generalnie nisko wykwalifikowane. Ze względu na te czynniki osoby te pracują najczęściej w zawodach / na stanowiskach oferujących niskie zarobki.

A. Malina wymienia także kolejny czynnik wpływający na siłę zjawiska pułapki świadczeń, a mianowicie wysokość klina podatkowego130

. Jak wcześniej wspomniano¹³¹, o wysokości klina podatkowego decyduje zarówno wysokość stopy podatku dochodowego jak i wielkość pozapłacowych kosztów pracy. Ponieważ w praktyce nie stosuje się rozwiązań powodujących wzrost tychże obciążeń w przypadku niepełnosprawnych pracowników (przeciwnie, często stosowane są rozwiązania je obniżające), obciążenia te nie mogą być wykorzystywane do wytłumaczenia niskiego poziomu aktywności zawodowej / zatrudnienia oraz wysokiego poziomu bezrobocia w grupie osób niepełnosprawnych (odbiegania poziomu tych zjawisk od poziomu odnotowywanego w populacji osób pełnosprawnych).

Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, w przypadku których mamy do czynienia z rozwiązaniami powodującymi wzrost pozapłacowych kosztów pracy (narzutów na płace). Wpływ tych rozwiązań na

129

Polityka społeczna..., op. cit., s. 403.

130

Przestrzenno-czasowa analiza..., op. cit., s. 25.

sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy przedstawiony zostanie w kolejnym podrozdziale.

1.3.3. Przepisy zmniejszające zainteresowanie pracodawców zatrudnieniem osób niepełnosprawnych

Sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy, mierzoną wskaźnikiem aktywności zawodowej, wskaźnikiem zatrudnienia oraz stopą bezrobocia, może pogarszać występowanie przepisów regulujących rynek pracy (decydujących o jego elastyczności)¹³², które powodują mniejsze zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem osób niepełnosprawnych (w porównaniu do pracowników pełnosprawnych). Chodzi tu o przepisy:

• dotyczące płac minimalnych,

• określające wielkość pozapłacowych kosztów pracy (narzutów na płace),

• regulujące kwestię czasu i organizacji pracy pracowników niepełnosprawnych oraz zasady ich zwalniania.

Jak wcześniej wspomniano¹³³, przepisy dotyczące płac minimalnych mogą powodować wzrost płacy realnej ponad poziom równowagi na rynku pracy, co przekłada się na spadek popytu na pracę, zgłaszanego przez pracodawców. Zjawisko to ma pewne specyficzne konotacje w przypadku osób niepełnosprawnych¹³⁴.

Wymienione w literaturze wyniki badań wykazały jednoznacznie, że wysokie płace minimalne przekładają się na wysoki poziom stopy bezrobocia zwłaszcza w dwóch grupach osób: nisko wykwalifikowanych oraz wchodzących na rynek pracy (mających niewielkie doświadczenie zawodowe)¹³⁵. Wysokie płace minimalne mogą być tym samym uznane za czynnik pogarszający sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy - w tej grupie osób większość stanowią bowiem osoby o niskich kwalifikacjach oraz zainteresowane wejściem lub utrzymaniem się na rynku pracy. Badania populacji osób niepełnosprawnych zamieszkujących obszar UE potwierdziły, że większość pracujących osób niepełnosprawnych zatrudniona jest w zawodach na które wysokość płacy minimalnej ma największy wpływ,

132

Rynek pracy w Polsce. Aspekty..., op. cit., s. 44.

133

patrz podrozdział 1.1.2

134

tamże, s. 112.

tj. nie wymagających wysokich kwalifikacji i charakteryzujących się niskim poziomem płac¹³⁶.

Jak już wspomniano¹³⁷, jednym z czynników decydujących o rozmiarach bezrobocia strukturalnego jest wielkość narzutów na płace (pozapłacowych kosztów pracy), będących jedną z determinant wysokości klina podatkowego. W przypadku osób niepełnosprawnych wielkość narzutów na płace zwiększają specyficzne koszty związane z zatrudnieniem tych osób, takie jak m. in. koszty dostosowania miejsca i stanowiska pracy. Koszty te mogą wpływać na zatrudnienie osób niepełnosprawnych na dwa sposoby: albo poprzez spadek popytu na pracę (wynikający z wyższego poziomu płacy brutto w przypadku takich pracowników) albo poprzez spadek podaży pracy, w momencie gdy pracodawcy przerzucą te koszty na niepełnosprawnych pracowników (obniżenie płacy netto i wzmocnienie zjawiska pułapki świadczeń)¹³⁸.

Dowodem na duży wpływ wysokości klina podatkowego na sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy może być fakt, że polityka wobec osób niepełnosprawnych w obszarze rynku pracy sięga bardzo często po instrumenty które mają powodować zmniejszenie klina podatkowego: zwolnienia podatkowe, zwrot kosztów dostosowania miejsca i stanowiska pracy, redukcja wysokości składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, itp. Powyższy fakt tłumaczyć mogą m. in. wyniki badań empirycznych, które wykazały że wysoki klin podatkowy ma szczególnie negatywny wpływ na zatrudnienie osób najmniej zarabiających (nisko wykwalifikowanych)¹³⁹.

Na zainteresowanie pracodawców zatrudnieniem osób niepełnosprawnych mogą wpływać negatywnie również dwie grupy przepisów regulujących rynek pracy: dotyczące czasu i organizacji pracy oraz zasad zwalniania z pracy niepełnosprawnych pracowników.

Pierwsza grupa przepisów daje najczęściej niepełnosprawnym pracownikom prawo do dodatkowego urlopu, określa ich maksymalny czas pracy (dzienny / tygodniowy / miesięczny) na poziomie niższym niż w przypadku pełnosprawnych pracowników a także daje tym osobom prawo do pracy zorganizowanej na nietypowych (dostosowanych do ich potrzeb) warunkach. 136 patrz rozdział 3 137 patrz podrozdział 1.1.2 138

Europejski model społeczny..., op. cit., s. 207.

Druga grupa przepisów wprowadza natomiast dodatkowe środki ochrony zatrudnienia (stosunku pracy) stosowane wobec niepełnosprawnych pracowników, najczęściej nakładając na pracodawcę chcącego zwolnić osobę niepełnosprawną obowiązek uzyskania zgody właściwego urzędu.

Wszystkie trzy przedstawione powyżej grupy przepisów mogą powodować mniejsze zainteresowanie pracodawców zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, ponieważ zatrudnienie pracowników niepełnosprawnych będzie się dla pracodawców wiązało z większymi kosztami i/lub mniejszymi korzyściami niż zatrudnienie pracowników pełnosprawnych. Tym samym przepisy regulujące rynek pracy mogą być czynnikiem odpowiedzialnym za wysoki poziom bezrobocia (mającego strukturalnych charakter) oraz niski poziom aktywności zawodowej i zatrudnienia w grupie osób niepełnosprawnych (zarówno od urodzenia jak i z niepełnosprawnością nabytą).

1.3.4. Niedostosowanie osób niepełnosprawnych do wymogów współczesnych rynków pracy

Kolejnym zjawiskiem, którego występowanie może pogarszać sytuację osób niepełnosprawnych rynku pracy (w porównaniu do osób pełnosprawnych) jest niedostosowanie tej grupy osób do wymogów współczesnych rynków pracy. Jako przyczyny występowania tego zjawiska wymienić można:

• niski przeciętny poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych,

• przemiany technologiczne zachodzące we współczesnej gospodarce (postęp techniczny),

• niski poziom (fizycznej) mobilności osób niepełnosprawnych.

Niski przeciętny poziom wykształcenia oraz kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych jest faktem potwierdzonym empirycznie w przypadku krajów Unii Europejskiej¹⁴⁰. Za główne przyczyny występowania tego zjawiska uznaje się utrudniony

dostęp osób niepełnosprawnych do powszechnego (zwykłego) systemu edukacji oraz generalnie niską jakość kształcenia w przypadku systemu edukacji specjalnej¹⁴¹.

Niski średni poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych w populacji osób niepełnosprawnych powoduje, że osoby te są najczęściej zatrudniane w zawodach nie wymagających wysokich kompetencji, charakteryzujących się niskim poziomem zarobków oraz wysokim ryzykiem utraty pracy (duża rotacja stanowisk)¹⁴². Oba te czynniki mogą wzmacniać zjawisko pułapki świadczeń (osoby niepełnosprawne będą wolały utrzymywać się z renty niż ryzykować podjęcie niskopłatnej pracy którą stosunkowo łatwo jest utracić).

Badania przeprowadzone na obszarze Unii Europejskiej wykazały, że poziom aktywności zawodowej oraz zarobków jest ściśle powiązany z poziomem wykształcenia zarówno w całej populacji, jak i w grupie osób niepełnosprawnych. Im wyższe wykształcenia dana osoba posiada, tym bardziej prawdopodobne jest że osoba ta będzie aktywna zawodowo oraz że będzie posiadać dobrze płatną pracę¹⁴³. M. in. ze względu na powyższy fakt, część autorów uważa niski średni poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych za podstawowy czynnik decydujący o niskim poziomie aktywności zawodowej w tej grupie osób¹⁴⁴.

Współczesną gospodarkę charakteryzuje szybkie tempo przemian technologicznych, owocujące tym, że współczesne rynki pracy w coraz większym stopniu premiują posiadanie specjalistycznego wykształcenia i kompetencji. Powoduje to (potwierdzony empirycznie) spadek popytu na kadry nisko wykwalifikowane i wzrost popytu na kadry wysoko wykwalifikowane¹⁴⁵, co przekładać się może na pogorszenie sytuacji osób niepełnosprawnych (nisko wykwalifikowanych, mających ograniczone możliwości podnoszenia kwalifikacji) na rynku pracy¹⁴⁶.

Szybkie tempo przemian technologicznych nie może być jednak traktowane wyłącznie jako czynnik pogarszający sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Postęp

141

patrz m. in.: J. Gałęziak: Sprawni w pracy. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych w politykach Unii Europejskiej i wybranych państw członkowskich. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa 2005, s. 20.; Badanie wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych - raport końcowy. PENTOR, Warszawa 2009, s. 8; Employment of disabled people in Europe in 2002. Dupre D., Karjalainen A.: Employment of disabled people in Europe in 2002. Statistics in focus - Population and Social Conditions 26/2003; Zabezpieczenie społeczne..., op. cit., s. 21.

142

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 60.

143

patrz m. in.: COM (2005) 604; Przestrzenno-czasowa analiza..., op. cit., s. 109; Europejski model społeczny..., op. cit., s. 191; Rynek pracy w Polsce w dobie..., op. cit., s. 105; B. Kołaczek: Zatrudnienie osób niepełnosprawnych w Polsce. Uwarunkowania i skutki. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2006, s. 41.

144

m. in.: Zabezpieczenie społeczne..., op. cit., s. 21.

145

Rynek pracy w Polsce. Aspekty..., op. cit., s. 15; Podstawy makroekonomii, op. cit., s. 153.

techniczny, zwłaszcza w dziedzinie technologii teleinformacyjnych oraz robotyki (telepraca, e-learning, nowe rodzaje protez), może bowiem ułatwić osobom niepełnosprawnym przezwyciężenie tradycyjnych barier, utrudniających im dostęp do rynku pracy (architektonicznych, komunikacyjnych) a także pozwolić im znaleźć zatrudnienie w nowych gałęziach przemysłu, gdzie tradycyjne bariery nie występują.

W świetle prowadzonych wcześniej rozważań¹⁴⁷, za jedną z przyczyn niskiego poziomu aktywności zawodowej / zatrudnienia oraz wysokiego poziomu bezrobocia w grupie osób niepełnosprawnych uznać więc można strukturalne niedopasowanie kwalifikacji osób bezrobotnych do wymagań zgłaszanych przez pracodawców. Powodem wystąpienia tego zjawiska może być niski poziom wykształcenia i kwalifikacji osób niepełnosprawnych bądź też przemiany technologiczne, zachodzące we współczesnej gospodarce. Zjawisko to będzie szczególnie silne w przypadku osób niepełnosprawne od urodzenia. Badania empiryczne potwierdziły bowiem, że osoby niepełnosprawne od urodzenia osiągają generalnie niższy poziom wykształcenia niż osoby które nabyły niepełnosprawność na późniejszym etapie życia148. W przypadku osób z niepełnosprawnością nabytą siła tego zjawiska będzie natomiast rosła w miarę wydłużania się okresu pozostawiania w niepełnosprawności (rosnące problemy z podnoszeniem swoich kwalifikacji celem ich dostosowania do zmieniających się wymogów rynków pracy).

Za kolejną przyczynę niedostosowania osób niepełnosprawnych do wymogów współczesnych rynków pracy uznać można niską mobilność fizyczną¹⁴⁹ tej grupy osób (mogącą się przejawiać np. w przemieszczeniu się w poszukiwaniu pracy do innego miasta, regionu czy państwa). Wymienia się dwa podstawowe powody występowania tego zjawiska: istnienie barier utrudniających osobom niepełnosprawnym dostęp do środowiska fizycznego (architektonicznych, komunikacyjnych) oraz na ogół lokalny i nieprzenaszalny charakter świadczeń, z których korzystają osoby niepełnosprawne (rent z tytułu niepełnosprawności, zasiłków socjalnych, usług rehabilitacyjnych). W związku z powyższym, osoby niepełnosprawne zmieniające ze względu na poszukiwanie pracy miejsce pobytu / zamieszkania będą zmuszone liczyć się zarówno z kosztami przezwyciężenia barier

147

patrz podrozdział 1.1.2

148

Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and

W dokumencie System zatrudniania osób niepełnosprawnych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej (Stron 36-50)