Wybrane zagadnienia teoretyczne dotyczące zjawiska niepełnosprawności

1.2.1. Modele niepełnosprawności

Początków działań władz państw narodowych wobec osób nazywanych „kalekimi”, „upośledzonymi” czy też „inwalidami” doszukiwać się można w drugiej połowie XVII w. Na skutek wystąpienia takich zjawisk jak wykształcenie się państw narodowych, rewolucja przemysłowa oraz pojawienie się powszechnej opieki zdrowotnej, władze państw zaczęły podejmować działania, mające na celu udzielenie wsparcia podmiotom, na których historycznie spoczywał obowiązek zapewnienia „opieki” inwalidom, tj. ich rodzinom.

Do końca XIX wieku zjawisko niepełnosprawności rozpatrywano praktycznie wyłącznie z medycznego punktu widzenia. Niepełnosprawność traktowano w tym okresie jako odchylenie od pewnej ogólnej normy zdrowotnej, charakteryzującej zdrowych (pełnosprawnych) członków społeczeństwa. Niepełnosprawność wiązana była ze stanem zdrowia konkretnej osoby, chorobą na którą osoba ta cierpi oraz wynikającym z powyższych kwestii upośledzeniem. Powyższe podejście do kwestii niepełnosprawności jest w literaturze określane mianem medycznego modelu niepełnosprawności⁸⁰. Zgodnie z tymże modelem,

78

Polityka społeczna..., op. cit., s. 403.

79

patrz podrozdział 1.3.2

80

Klasyfikacja modeli niepełnosprawności wyróżniająca model medyczny, społeczny i praw człowieka została po raz pierwszy zaproponowana przez Ruch Osób Niepełnosprawnych (Disability Movement) który wykształcił się w latach 60-tych XX w. w USA. Patrz: M. Piasecki, M. Stępniak: Osoby z niepełnosprawnością w Unii

źródło niepełnosprawności znajduje się w konkretnym człowieku - danej osobie niepełnosprawnej. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych powinny się więc koncentrować na przystosowywaniu tejże osoby do życia w społeczeństwie, który to proces jest prowadzony przez specjalistyczny personel, najczęściej w specjalnie do tego celu stworzonych ośrodkach.

Dla wykształcenia się medycznego modelu niepełnosprawności kluczowe znaczenie miały trzy zjawiska historyczne⁸¹:

• rozwój edukacji specjalnej (XVIII-XIX w.),

• medykalizacja (XIX w.) - ścisłe powiązanie działań na rzecz osób niepełnosprawnych z profesjonalną opieką medyczną,

• profesjonalizacja (XX w.) - oparcie działań na rzecz osób niepełnosprawnych na specjalistach (terapeuci, psychiatrzy).

Wraz z wykształceniem się pod koniec XIX wieku pierwszych systemów opieki społecznej (m. in. uchwalenie w Niemczech w latach 80-tych XIX w. trzech ustaw, wprowadzających obowiązkowe ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe oraz emerytalno-rentowe dla robotników⁸²), podejście do problemu niepełnosprawności zostało poszerzone o nowy wymiar - socjalny. W ujęciu tym niepełnosprawność traktowana jest jako pewna kategoria administracyjna, określająca uprawnienia i przywileje danej grupy osób (niepełnosprawnych). Osoby te, w związku z upośledzeniem zdrowia, nie są w stanie samodzielnie się utrzymać, a tym samym powinny mieć prawno do korzystania z określonych świadczeń socjalnych, finansowanych przez resztę społeczeństwa. Takie podejście do kwestii niepełnosprawności nazywane jest w literaturze socjalnym modelem niepełnosprawności⁸³. Zgodnie z tym modelem, analogicznie jak w przypadku medycznego modelu niepełnosprawności, źródło niepełnosprawności znajduje się w danej osobie niepełnosprawnej. Model socjalny łączy z niepełnosprawnością takie cechy jak zależność od świadczeń, bierna postawa, nieproduktywność oraz ubóstwo. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych powinny się zatem koncentrować w obszarach pomocy społecznej oraz dobroczynności, których to działań człowiek niepełnosprawny jest jedynie biernym beneficjentem.

Europejskiej - Szanse i zagrożenia. Fundacja Fuga Mundi, Lublin 2003, s. 10; L. Buliński: Poakcesyjne

mechanizmy integracji społecznej na rzecz osób niepełnosprawnych. Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 22.

81

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność. Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008, s. 39.

82

Polityka społeczna..., op. cit., s. 24.

Literatura przedmiotu łączy medyczny oraz socjalny model niepełnosprawności z tzw. tradycyjnym podejściem do kwestii niepełnosprawności⁸⁴. Podejście to uznawało niepełnosprawność za zjawisko indywidualne („osobistą tragedię” konkretnej osoby) a źródeł problemów osoby niepełnosprawnej szukało w jej stanie zdrowia lub sytuacji materialnej⁸⁵.

W latach 80-tych XX w. w niektórych krajach rozwiniętych (USA, kraje Wspólnot Europejskich) zaczęło się wykształcać tzw. nowe podejście do kwestii niepełnosprawności, oparte na koncepcji powszechnych praw człowieka. Koncepcja ta bazowała na założeniu, że osoby niepełnosprawne mają te same fundamentalne prawa oraz obowiązki co wszyscy obywatele. Osoby niepełnosprawne nie mogą jednakże w pełni korzystać z tychże praw ze względu na bariery, na jakie napotykają w swoim życiu. Umożliwienie osobom niepełnosprawnym korzystania z pełni przysługujących im praw wymaga zatem z jednej strony przeciwdziałania (zwalczania) dyskryminacji tychże osób, z drugiej zaś strony - stworzenia mechanizmów wyrównywania szans i warunków korzystania z tychże praw⁸⁶. Nowemu podejściu do kwestii niepełnosprawności odpowiada wyróżniony w literaturze przedmiotu model niepełnosprawności oparty na prawach człowieka. Zgodnie z założeniami tego modelu, niepełnosprawność jest rozumiana dynamicznie, jako interakcja między osobą niepełnosprawną a środowiskiem, w którym osoba ta żyje. Źródło zjawiska niepełnosprawności znajduje się w tym modelu poza osobą niepełnosprawną, mianowicie w jej środowisku (otoczeniu). Negatywny wpływ niepełnosprawności na życie osób niepełnosprawnych nie wynika z ich problemów zdrowotnych (upośledzenia) ani ich sytuacji materialnej (statusu materialnego), ale z ograniczeń (barier), na jakie osoby te napotykają w swoim środowisku (również o charakterze niematerialnym, np. negatywnych stereotypów kulturowych). Ze względu na powyższy fakt, model ten zakłada, że działania na rzecz osób niepełnosprawnych powinny się koncentrować na próbie stworzenia tymże osobom środowiska przyjaznego i pozbawionego barier uniemożliwiających im pełne włączenie się w życie społeczne. W odróżnieniu od poprzednich modeli, niepełnosprawność jest w modelu opartym na prawach człowieka postrzegana jako normalny aspekt życia człowieka i definiowana w kontekście praw człowieka.

Nowe podejście do problemu niepełnosprawności postuluje porzucenie koncepcji osoby niepełnosprawnej jako odbiegającej od pewnej społecznej normy, a tym samym

84

M. Piasecki, M. Stępniak: Osoby z niepełnosprawnością..., op. cit., s. 9.

85

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 7.

86

E. Wapiennik, R. Piotrowicz: Niepełnosprawny - pełnoprawny obywatel Europy. UKIE, Warszawa 2002, s. 26.

zmuszonej do dostosowania się do reszty społeczeństwa tudzież podjęcia indywidualnego wysiłku na rzecz przezwyciężenia swoich problemów. Ponieważ podejście to uznaje niepełnosprawność nie za problem indywidualny, lecz społeczny, stwierdza ono, że to społeczeństwo jako całość winno podejmować wysiłki na rzecz zapewnienia osobom niepełnosprawnym pełni ich praw człowieka i obywatela oraz ponosić koszty dostosowania środowiska do potrzeb osób niepełnosprawnych. Istotą nowego podejścia jest więc dążenie do przystosowania środowiska społecznego do potrzeb każdego obywatela, niezależnie od stopnia sprawności oraz aktywne działanie na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych.

Pewna grupa autorów zajmujących się nowym podejściem do kwestii niepełnosprawności postulowała całkowite oddzielenie kwestii upośledzenia (uszkodzenia funkcji ciała) od niepełnosprawności (negatywnej reakcji na upośledzenie), uznawanej za wytwór całkowicie społeczny. Podejście takie jest jednak obecnie w literaturze odrzucane, a niepełnosprawność jest traktowana jako kombinacja upośledzenia i jego społecznych efektów. Tym samym źródłem problemów osoby niepełnosprawnej nie jest wyłącznie otoczenie społeczne w którym osoba ta żyje, ale również jej ciało (jego upośledzenie)⁸⁷.

W oparciu o przyjęte w 1994 r. przez ONZ Standardowe Zasady wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami⁸⁸ część autorów stosuje inną klasyfikację modeli niepełnosprawności, opartą na dwóch dychotomicznych modelach: indywidualnym i społecznym⁸⁹. W modelu indywidualnym (medycznym)⁹⁰ źródło problemów osoby niepełnosprawnej znajduje się w niej samej i jest nim jej stan zdrowia (ograniczenie sprawności organizmu). W modelu społecznym (relacyjnym)⁹¹ źródło problemów osoby niepełnosprawnej znajduje się w społeczeństwie w którym osoba ta żyje (w jej relacjach ze społeczeństwem) a problemy te wynikają z braku dostosowania środowiska do potrzeb osoby niepełnosprawnej (co skutkuje wykluczeniem osoby niepełnosprawnej ze społeczeństwa).

Ze uwagi na fakt, że ujęcie to w dużym stopniu odpowiada podziałowi na klasyczne i nowe podejście do kwestii niepełnosprawności a jednocześnie pomija socjalny aspekt niepełnosprawności (podkreślony w poprzednim ujęciu poprzez wyróżnienie socjalnego

87

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 84.

88

dokument ten zostanie scharakteryzowany w kolejnym podrozdziale

89

L. Buliński: Poakcesyjne mechanizmy..., op. cit., s. 23.

90

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 8.

modelu niepełnosprawności), w niniejszej pracy przyjęto podział na trzy modele niepełnosprawności: medyczny, socjalny i oparty na prawach człowieka oraz dwa podejścia do tej kwestii: tradycyjne i nowe.

1.2.2. Nowe podejście do kwestii niepełnosprawności w dokumentach organizacji międzynarodowych

Duże znaczenie dla wykształcenia i upowszechnienia się nowego podejścia do kwestii niepełnosprawności miała Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w sprawie Standardowych Zasad wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami (United Nations Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities), z dnia 20 grudnia 1993 r.⁹² Wprowadzenie przez ONZ tego dokumentu miało służyć zagwarantowaniu osobom niepełnosprawnym zamieszkującym obszar krajów-sygnatariuszy możliwości korzystania z tych samych praw, jakie przysługują pozostałym obywatelom⁹³. W rezolucji znalazła się m. in. charakterystyka nowego podejścia do kwestii niepełnosprawności. Zgodnie z zapisami Rezolucji miało ono polegać na przekształceniu wszelkich elementów środowiska fizycznego i społecznego, stworzonych z myślą o osobach pełnosprawnych w taki sposób, aby mogły z nich swobodnie korzystać także osoby niepełnosprawne. Realizacja tego postulatu przebiegać miała w drodze likwidacji wszelkich barier (społecznych, architektonicznych, urbanistycznych, prawnych, komunikacyjnych, socjalnych, itp.) w tymże środowisku istniejących. W dziedzinie zatrudnienia Rezolucja zalecała dążenie do zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości podjęcia aktywności zawodowej na otwartym (zwykłym) rynku pracy. Jako kwestie które miały służyć realizacji powyższego celu, Rezolucja wymieniała rozwijanie z myślą o potrzebach osób niepełnosprawnych usług z zakresu kształcenia zawodowego oraz podejmowanie działań na rzecz adaptacji stanowiska i miejsca pracy pod kątem tychże potrzeb⁹⁴.

Kolejną organizacją międzynarodową, której działania znacząco przyczyniły się do wykształcenia się nowego podejścia do kwestii niepełnosprawności, była Rada Europy.

92

Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities. RES 48/96, United Nations General Assembly 1993.

93

T. Majewski: Systemy zatrudniania osób niepełnosprawnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna, Warszawa 2002, s. 17.

Za najważniejsze dokumenty tejże organizacji, dotyczące kwestii niepełnosprawności uznać należy⁹⁵:

• Europejską Kartę Społeczną⁹⁶ z 1961 r. (przewidywała m. in. prawo osób fizycznie i psychicznie niepełnosprawnych do rehabilitacji i readaptacji zawodowej i społecznej oraz do równego traktowania w sprawach zatrudnienia i wyboru zawodu),

• Zalecenie R (92) 6 w sprawie spójnej polityki wobec osób z niepełnosprawnościami z 1992 r.⁹⁷ (m. in. stwierdzało, że integracja zawodowa osób niepełnosprawnych powinna się odbywać na otwartym rynku pracy, zaś zatrudnienie chronione powinno być stosowane jedynie w przypadku osób, które z jakichś przyczyn nie są w stanie podjąć lub utrzymać zatrudnienia w warunkach otwartych).

1.2.3. Definicje i klasyfikacje niepełnosprawności

Ewolucja podejścia do kwestii niepełnosprawności znalazła swoje odbicie również w ewolucji pojęć, stosowanych do opisu tegoż zjawiska. W przeszłości w kontekście zjawiska określanego obecnie niepełnosprawnością stosowano takie terminy jak kalectwo, upośledzenie, inwalidztwo, ułomność. Obecnie najczęściej stosowane jest pojęcie „niepełnosprawność” (disability), jednakże nie istnieje powszechnie przyjęta definicja tegoż pojęcia. Część autorów opracowań naukowych wprowadza własne definicje niepełnosprawności, bazując jednak najczęściej albo na definicjach niepełnosprawności obowiązujących w danym kraju albo na definicjach stosowanych przez organizacje międzynarodowe. W tej grupie definicji największe znaczenie mają definicje przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

W 1980 roku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła Międzynarodową klasyfikację uszkodzeń, niepełnosprawności i upośledzeń (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps - ICIDH), która wyróżniała⁹⁸:

• Uszkodzenie (impairment) - jakakolwiek utrata lub nieprawidłowość psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury lub funkcji organizmu,

95 T. Majewski: Systemy zatrudniania..., op. cit., s. 16.

96

European Social Charter, Turin, 18.10.1961. Council of Europe, Treaty Office. http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Word/035.doc (dostęp 01.05.2011)

97

Recommendation No. R (92) 6 of the Commitee of Ministers to Memeber States on a coherent policy of people with disabilities. Council of Europe, Treaty Office. http://www.coe.int/defaultEN.asp (dostęp 01.05.2011)

98

International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps (ICIDH), WHO 1980. Na podstawie: Unia Europejska - osoby niepełnosprawne. UKIE, Warszawa 2002, s. 2; R. Madden, T. Hogan: The definition of disability in Australia. Australian Institute of Health and Welfare, Canberra 1997, s. 14;

• Niepełnosprawność (disability) - wynikające z uszkodzenia ograniczenie lub brak możliwości wykonywania określonych czynności w stopniu lub zakresie uznawanym za normalny dla istoty ludzkiej,

• Upośledzenie (handicap) - wynikające z uszkodzenia lub niepełnosprawności, charakteryzujące konkretną osobę niekorzystne położenie (disadvantage), które ogranicza lub uniemożliwia jej pełnienie określonych ról, uznawanych za normalne dla takiej osoby (zależnych od jej wieku, płci oraz czynników społecznych i kulturowych)⁹⁹.

Klasyfikacja ta była krytykowana m. in. ze względu na skupienie się na medycznej stronie problemu niepełnosprawności. W wyniku tejże krytyki WHO przyjęła w 1999 r. Międzynarodową klasyfikację funkcjonowania i niepełnosprawności (International Classification of Functioning and Disability - ICIDH-2)¹⁰⁰. Klasyfikacja ta oparta była na pojęciach uszkodzenia (impairment), ograniczenia aktywności (activity limitation) oraz ograniczenia uczestnictwa (participation limitation)¹⁰¹.

W 2001 r. WHO przyjęła natomiast Międzynarodową klasyfikacja funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF). W klasyfikacji tej używa się terminu niepełnosprawność (disability) do określenia „wielowymiarowego zjawiska wynikającego ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich fizycznym i społecznym otoczeniem”. Tym samym niepełnosprawność jest postrzegana nie tyle jako rezultat uszkodzenia czy też stanu zdrowia, ale raczej jako wynik barier, jakie dana osoba napotyka w środowisku¹⁰².

Większość krajowych definicji niepełnosprawności odnosi się aktualnie w jakimś stopniu do przedstawionych powyżej klasyfikacji WHO.

Kolejny problem definicyjny dotyczy określenia osób, których dotyczy zjawisko niepełnosprawności. W literaturze oraz aktach prawnych dominują aktualnie dwa określenia: „osoby niepełnosprawne” (disabled persons) oraz „osoby z niepełnosprawnościami” (persons with disabilities). Pierwsze z nich jest bardziej popularne (jest ono również powszechnie stosowane w Polsce), natomiast drugie jest uznawane za najbardziej właściwe przez same

99

jak widać pojęciem najbliższym nowemu podejściu do niepełnosprawności jest w przypadku tej klasyfikacji nie niepełnosprawność (disability), lecz upośledzenie (handicap)

100

C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 24; R. Madden, T. Hogan: The definition of disability..., op. cit., s. 19.

101

Na podstawie: C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 24.

„osoby z niepełnosprawnościami”, gdyż podkreśla ono iż istotą problemu nie jest „niepełna sprawność” danej osoby, lecz „niepełnosprawność” traktowana jako pewne zjawisko.

Określenie „persons with disabilites” pojawia się w kluczowych aktach prawnych dotyczących nowego podejścia do kwestii niepełnosprawności, jednakże ze względu na fakt iż w przypadku unijnego acquis communautaire jest ono stosowane zamiennie z określeniem „disabled persons” natomiast w polskiej literaturze naukowej oraz aktach prawnych powszechnie stosuje się określenie „osoby niepełnosprawne”, w niniejszej pracy do opisu osób charakteryzujących się „niepełnosprawnością” przyjęto to drugie określenie (osoby niepełnosprawne - ON).

W literaturze przedmiotu jako przykładowa często pojawia się definicja osoby niepełnosprawnej oparta na klasyfikacji ICIDH WHO z 1980 r. Głosi ona, że osobą niepełnosprawną jest „osoba, która na skutek uszkodzenia anatomicznej struktury i fizjologicznych lub psychicznych czynności organizmu nie jest zdolna do wykonywania czynności i zadań życiowych na normalnym poziomie, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć oraz czynniki społeczno-kulturowe, niezależnie od tego czy uszkodzenie to występuje od urodzenia, czy też nabyte zostało w późniejszym okresie życia” ¹⁰³. Każdy kraj stosuje jednak własne definicje osoby niepełnosprawnej.

Z czysto medycznego punktu widzenia wyróżnia się na ogół następujące grupy osób niepełnosprawnych¹⁰⁴:

• osoby z niepełnosprawnością fizyczną - są to osoby z niepełnosprawnością ruchową wynikająca z przewlekłych schorzeń bądź uszkodzeń narządu ruchu,

• osoby z niepełnosprawnością sensoryczną - są to osoby z uszkodzeniem narządów zmysłów, w tym niesłyszący i słabo słyszący oraz niewidomi i słabo widzący,

• osoby z niepełnosprawnością psychiczną - są to osoby umysłowo upośledzone, osoby z zaburzeniami świadomości oraz osoby chore psychicznie, z zaburzeniami osobowości i zachowania,

• osoby z niepełnosprawnością złożoną - są to osoby z więcej niż jednym rodzajem niepełnosprawności.

103

Na podstawie: C. Barnes, G. Mercer: Niepełnosprawność, op. cit., s. 24; http://www.who.int/classifications/en/ (dostęp 01.05.2011)

W oparciu o powyższą klasyfikację można zdefiniować osobę niepełnosprawną jako osobę należącą do którejś z powyższych grup.

1.2.4. Problemy z analizą zjawiska niepełnosprawności

Analiza zjawiska niepełnosprawności (np. oszacowanie jego skali / zasięgu) nie jest zadaniem prostym. Każdy kraj stosuje bowiem własne definicje i kryteria, decydujące o uznaniu danej osoby za niepełnosprawną. W zależności od kraju, do grupy osób niepełnosprawnych zaliczane są osoby o bardzo różnych zaburzeniach oraz o różnym stopniu ograniczenia sprawności. Co więcej, w danym kraju stosuje się często kilka definicji niepełnosprawności, w zależności od tego, do jakich celów mają one służyć, np. zabezpieczenia socjalnego, opieki medycznej, rehabilitacji zawodowej, zatrudnienia, kształcenia. Ponadto liczba osób niepełnosprawnych ustalona formalnie¹⁰⁵ (tzn. zgodnie z obowiązującymi w danym kraju przepisami) na ogół nie pokrywa się z liczbą osób, które same uznają się za osoby niepełnosprawne. Zdarza się że osoba uważająca się za niepełnosprawną nie posiada formalnego orzeczenia o niepełnosprawności, gdyż albo nie starała się o nie, albo go nie uzyskała¹⁰⁶. Bywa jednak także, iż osoba uznana formalnie za niepełnosprawną (posiadająca odpowiednie orzeczenie) sama za osobę niepełnosprawną się nie uważa. Przyczyną powyższej sytuacji jest na ogół występowanie zjawiska tzw. ucieczki w niepełnosprawność. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy osoba starająca się o uznanie za niepełnosprawną traktuje posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności jako formę zabezpieczenia społecznego, gdyż może ono jej zapewnić dostęp do świadczeń społecznych (renta, zasiłek, ubezpieczenie zdrowotne)¹⁰⁷. Natężenie tego zjawiska zależy m.in. od wysokości świadczeń społecznych w danym kraju, sytuacji na rynku pracy, średniego poziomu płac, itp.

Ze względu na przedstawione powyżej kwestie, dane dotyczące liczebności populacji osób niepełnosprawnych zamieszkujących w krajach rozwiniętych są generalnie mało porównywalne. Problem ten dotyczy naturalnie również krajów będących przedmiotem analizy prowadzonej w ramach niniejszej pracy, tj. krajów członkowskich Unii Europejskiej.

105

tzw. osoby niepełnosprawne prawnie, tj. posiadające odpowiednie, aktualne orzeczenie o niepełnosprawności

106

tzw. osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. nie posiadające orzeczenia o niepełnosprawności, ale odczuwające ograniczoną zdolność do wykonywania podstawowych czynności

107

S. Piechota: Niepełnosprawni. Możliwość aktywnego, samodzielnego życia - pomimo niepełnosprawności. www.impel.com.pl (dostęp 01.05.2011)

1.2.5. Ewolucja działań prowadzonych wobec osób niepełnosprawnych

Przedstawionej w podrozdziale 1.2.1 ewolucji podejścia do problemu niepełnosprawności odpowiada ewolucja działań prowadzonych na rzecz osób niepełnosprawnych przez władze państw.

Tradycyjne podejście do kwestii niepełnosprawności uznawało osoby niepełnosprawne za trwale niezdolne do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, pracy zawodowej oraz utrzymania się. Działania państw wobec osób niepełnosprawnych polegały w tym okresie głównie na wypłacaniu im różnego typu świadczeń finansowych (rent, zasiłków) oraz udostępnianiu specjalistycznych usług (medycznych, edukacyjnych) w przystosowanych do ich potrzeb ośrodkach.

Od połowy lat 80-tych XX w. w wielu krajach zaczęło jednak przeważać przekonanie, iż działania tego typu nie są właściwe, jako że nie prowadzą one do integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem oraz zwiększenia stopnia samodzielności tych osób¹⁰⁸. Podjęto więc działania mające na celu odejście od modelu zakładającego utrzymywanie osób niepełnosprawnych przez państwo (renty z tytułu niepełnosprawności, pokrywanie kosztów zabiegów medycznych i rehabilitacyjnych, edukacja specjalna), w stronę modelu, w którym osoby niepełnosprawne utrzymywałyby się same, podejmując pracę zawodową a także samodzielnie zaspokajałyby swoje potrzeby¹⁰⁹. Osoby niepełnosprawne nie byłyby w tym modelu traktowane jako ciężar dla społeczeństwa, lecz jako niewykorzystany zasób (pracownicy oraz konsumenci). Na rolę zatrudnienia w nowym podejściu do kwestii

W dokumencie System zatrudniania osób niepełnosprawnych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej (Stron 23-36)