Podmioty kreujące i realizujące politykę wobec osób niepełnosprawnych

4.2.1. Władze szczebla centralnego

Za kształtowania polityki wobec osób niepełnosprawnych mieszkających w Polsce odpowiada w pierwszym rzędzie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Sekretarzem stanu w tymże Ministerstwie jest Pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych, odpowiedzialny za koordynację, nadzór oraz kontrolę realizacji tejże polityki (przede wszystkim zadań wynikających z Ustawy o rehabilitacji)³⁸³. Organem doradczym Pełnomocnika jest Krajowa Rada konsultacyjna ds. osób niepełnosprawnych.

Kluczowym podmiotem, zajmującym się realizacją polityki wobec osób niepełnosprawnych mieszkających w Polsce, jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). PFRON jest państwowym funduszem celowym, posiadającym centralne Biuro oraz 16 oddziałów wojewódzkich³⁸⁴. Działalność PFRON jest

383

Niepełnosprawni a praca, op. cit., s. 145.

finansowana w przeważającej mierze (około 80% w 2010 r.³⁸⁵) z karnych wpłat (składek) pracodawców objętych system kwotowym, nie realizujących obowiązku zatrudniania osób niepełnosprawnych w wymiarze ustalonym kwotą. Pozostałe źródła przychodów Funduszu to³⁸⁶:

• dotacje z budżetu państwa oraz inne dotacje i subwencje,

• dochody z najmu, dzierżawy i sprzedaży składników majątkowych, • odsetki i dywidendy.

Korzystając ze zgromadzonych środków, Fundusz realizuje następujące zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych³⁸⁷:

• rekompensowanie pracodawcom podwyższonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych (głównie w postaci dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych),

• refundacja składek na ubezpieczenie społeczne dla ON prowadzących własną działalność gospodarczą i rolniczą,

• refundacja kosztów przystosowania i wyposażenia miejsc pracy ON,

• pomoc dla ON rozpoczynających własną działalność gospodarczą lub rolniczą,

• współfinansowanie tworzenia i działalności Warsztatów Terapii Zajęciowej i Zakładów Aktywności Zawodowej,

• zaopatrzenie osób indywidualnych w sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny, • dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych i komunikacyjnych, • wspieranie edukacji ON, w tym szkolenia zawodowego,

• wspieranie organizacji pozarządowych, działających na rzecz ON.

Zadania te fundusz realizuje zarówno bezpośrednio, jak i w drodze przekazania środków finansowych podmiotom odpowiedzialnym za realizację polityki wobec osób niepełnosprawnych na szczeblu województw, powiatów i gmin - przede wszystkim organom samorządu terytorialnego³⁸⁸. Szczegółowy podział zadań między PFRON a organy samorządu

385

Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 r. - omówienie. Rada Ministrów, Warszawa 2010, s. 248.

386

D. Poznańska: System finansowania..., op. cit., s. 19.

387

http://www.pfron.org.pl (dostęp 01 lipca 2011 r.)

388

A. Chłoń-Domińczak, D. Poznańska: Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Proponowane działania w Polsce. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Budapeszt 2007, s. 42.

terytorialnego w zakresie wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych prezentuje tabela 4.1.

Tabela 4.1. Podział zadań w zakresie wydatkowania środków PFRON na wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce

zadania realizowane bezpośrednio przez PFRON

zadania realizowane przez samorząd wojewódzki

zadania realizowane przez powiaty

zwrot kosztów przystosowania i adaptacji miejsc pracy zwrot kosztów wyposażenia stanowisk pracy

refundacja składek na ubezpieczenie społeczne

zwrot kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi

niepełnosprawnemu

refundacja kosztów szkolenia pracowników

niepełnosprawnych dofinansowanie do wynagrodzeń

osób niepełnosprawnych ^{dotacja na podjęcie}

działalności gospodarczej lub na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej dofinansowanie do oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej

wsparcie zakładów pracy chronionej dofinansowanie kosztów utworzenia i działania zakładów aktywności zawodowej wsparcie osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy nie pozostających w zatrudnieniu

Źródło: Biuletyn Informacyjny PFRON, nr 1-2 2011, s. 2.

Kompetencje organów samorządu terytorialnego w większości obszarów polityki wobec osób niepełnosprawnych precyzują: Ustawa o rehabilitacji i Ustawa o pomocy społecznej.

4.2.2. Samorządy wojewódzkie

Samorządy wojewódzkie realizują część działań wobec osób niepełnosprawnych w ramach bardziej ogólnych obszarów swojej aktywności (np. rynek pracy, edukacja, pomoc

społeczna). Do najważniejszych zadań tychże samorządów, dotyczących konkretnie osób niepełnosprawnych, należą natomiast³⁸⁹:

• dofinansowanie kosztów tworzenia i działania ZAZ,

• dofinansowanie kosztów budowy / rozbudowy obiektów służących rehabilitacji ON. W kompetencjach wojewody znajdują się ponadto takie kwestie, jak³⁹⁰:

• wydawanie decyzji o przyznaniu statusu ZPC oraz o utworzeniu ZAZ,

• powoływanie i nadzór nad działalnością wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności oraz powiatowych zespołów ds. orzekania

o niepełnosprawności,

• wydawanie zezwoleń na prowadzenie domów pomocy społecznej oraz placówek zapewniających całodobową opiekę ON,

• prowadzenie rejestru organizatorów turnusów rehabilitacyjnych dla ON,

• tworzenie i nadzór nad działalnością specjalistycznych ośrodków szkoleniowo-rehabilitacyjnych dla ON.

4.2.3. Samorządy powiatowe

Do zadań samorządów powiatowych wobec osób niepełnosprawnych należą³⁹¹: • prowadzenie Powiatowych Urzędów Pracy oraz Powiatowych Centrów Pomocy

Rodzinie (ich kompetencje zostaną przedstawione poniżej),

• prowadzenie domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób,

• prowadzenie mieszkań chronionych,

• prowadzenie ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

• przyznawanie pomocy finansowej na usamodzielnienie się oraz na kontynuowanie nauki dla młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, opuszczającej domy pomocy społecznej.

389

Ustawa o rehabilitacji..., op. cit.; B. Kołaczek: Zatrudnienie..., op. cit., s. 30.

390

Ustawa o rehabilitacji..., op. cit.; Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r. Tekst jednolity z dnia 17 stycznia 2011 r. Internetowy System Aktów Prawnych Sejmu RP - http://isap.sejm.gov.pl (dostęp 01.07.2011 r.); Zabezpieczenie społeczne..., op. cit., s. 148.

391

Ustawa o rehabilitacji..., op. cit.; Ustawa o pomocy społecznej, op. cit.; B. Kołaczek: Zatrudnienie..., op. cit., s. 34.

Większość zadań samorządów powiatowych wobec osób niepełnosprawnych z obszaru polityki rynku pracy realizowana jest przez Powiatowe Urzędy Pracy. Wymienić tutaj należy następujące kwestie³⁹²:

• rejestrowanie osób niepełnosprawnych bezrobotnych oraz poszukujących pracy nie pozostających w zatrudnieniu,

• finansowanie ze środków PFRON wydatków na instrumenty lub usługi rynku pracy w odniesieniu do tychże ON,

• prowadzenie pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego oraz przekwalifikowania zawodowego dla ON,

• prowadzenie doradztwa dla ON rozpoczynających własną działalność gospodarczą lub rolniczą,

• udzielanie dotacji na rozpoczynanie przez ON działalności gospodarczej lub rolniczej, • dofinansowanie do oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego przez ON na

kontynuowanie działalności gospodarczej,

• zwrot pracodawcom kosztów szkolenia pracowników niepełnosprawnych,

• zwrot pracodawcom kosztów dostosowania miejsca i stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika,

• zwrot pracodawcom kosztów wyposażenia stanowiska pracy niepełnosprawnego pracownika,

• zwrot pracodawcom kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy.

Zadania samorządów powiatowych wobec osób niepełnosprawnych z obszaru opieki społecznej realizowane są natomiast w przeważającej mierze przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Wymienić tutaj należy takie kwestie, jak:

• dofinansowanie ze środków PFRON takich działań wobec NP, jak: uczestnictwo w turnusach rehabilitacyjnych, sport, kultura, rekreacja i turystyka, zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, likwidacja barier architektonicznych, komunikacyjnych i technicznych, rehabilitacja dzieci i młodzieży,

• dofinansowanie kosztów tworzenia i działalność WTZ,

• pokrywanie części kosztów uczestnictwa niepełnosprawnych mieszkańców powiatu w WTZ,

• prowadzenie powiatowych zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności. 4.2.4. Samorządy gminne

Do zadań samorządów gminnych z zakresu polityki wobec osób niepełnosprawnych należą następujące kwestie³⁹³:

• przyznawanie i wypłacane zasiłków stałych, okresowych, celowych i specjalnych celowych,

• przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie,

• prowadzenie i zapewnianie miejsc w domach pomocy społecznej o zasięgu gminnym, • kierowanie mieszkańców gminy do domów pomocy społecznej (zarówno o zasięgu

gminnym jak i ponadgminnym) oraz ponoszenie odpłatności za ich pobyt tamże, • prowadzenie i zapewnianie miejsc w mieszkaniach chronionych,

• prowadzenie środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

• organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,

• opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny,

• zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci niepełnosprawnych, uczęszczających do publicznych szkół podstawowych i gimnazjów.

4.2.5. Pozostałe podmioty

W polityce wobec osób niepełnosprawnych ważną rolę odgrywają instytucje ubezpieczenia społecznego (przede wszystkim Zakład Ubezpieczeń Społecznych - ZUS), zajmujące się m. in. wypłacaniem świadczeń społecznych osobom niepełnosprawnym.

Ostatnią grupą podmiotów, które odgrywają ważną rolę w polityce wobec osób niepełnosprawnych są organizacje pozarządowe. W 2005 r. w Polsce funkcjonowało ponad 4 tys. organizacji pozarządowych, działających w środowisku osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych³⁹⁴. Organizacje te prowadzą nie tylko działalność samodzielną, ale realizują również zadania zlecone przed podmioty administracji rządowej i samorządowej. W obu przypadkach działalność ta jest finansowana w znacznym stopniu ze źródeł publicznych (głównie PFRON).