Czasopisma m³odzie¿owe

Duszpasterze polscy starali siê przyjœæ z pomoc¹ katechetom ucz¹cym m³odzie¿ polsk¹. Wydawali czasopisma specjalnie przeznaczone dla dzieci i m³odzie¿y. Wiêkszoœæ tych pism wydawano jako dodatki do ró¿nych pol-skich periodyków.

Na szczególn¹ uwagê zas³uguje „S³ówko Polskie”, dodatek do „S³owa Polskiego”. „S³ówko Polskie” sta³o na wysokim poziomie i dostarcza³o spo-ro materia³u katechetycznego oraz ilustracji do historii, geografii, zwycza-jów i jêzyka polskiego. Mia³o szeroki kr¹g czytelników, obejmowa³o ca³y te-ren Niemiec Zachodnich, katecheci chêtnie korzystali z jego materia³ów.

Ciekawym i stoj¹cym na wysokim poziomie by³ tygodnik dla dzieci

„Nasza Przysz³oœæ”, który redagowa³ ks. dr Jan Giczel. Wychodzi³ on jako dodatek do „Czerwonych Maków” w Tirschenreuth.

Czasopismami dla dzieci i m³odzie¿y by³y tygodniki: „Ma³y Polak”, wy-dawany przez 12. Grupê Armii Amerykañskiej, oraz harcerski „Tygodnik Harcerski”, publikowany w Regensburgu, a tak¿e „Pobudka” i „Skaut”, uka-zuj¹ce siê w Schwäbisch Hall i Schwäbisch Gmünd.

Dziêki tym wszystkim wydawnictwom sporo by³o pomocy naukowych do nauki religii²². Poza wymienionymi pismami drukowano w tym czasie w Niemczech jeszcze wiele innych periodyków dla dzieci i m³odzie¿y o mniejszym znaczeniu.

Po 1948 roku zakoñczona zosta³a akcja wydawnicza na wielk¹ skalê.

Spowodowane to by³o zmniejszaj¹c¹ siê liczb¹ ludnoœci polskiej w Niemczech Zachodnich, likwidacj¹ wiêkszoœci szkó³, czêœciowo tak¿e reform¹ walutow¹.

W latach piêædziesi¹tych nie wznawiano druku podrêczników do nauki re-ligii, w zwi¹zku z czym ksiê¿a odczuwali brak pomocy katechetycznych. Na skutek interwencji kuria biskupia wznowi³a nak³ad katechizmu i rozprowa-dza³a go w latach 1952—1955. W 1960 roku staraniem kurii wydawnictwo Herdera we Fryburgu opublikowa³o Katechizm katolicki (tzw. katowicki)²³.

22 I d e m: Sprawozdanie roczne 1948. Kuria Biskupa Polowego [KBP] Inspektorat, 1. Frankfurt. Archiwum Rektoratu PMK w Niemczech, zespó³: Materia³y Kurii Bisku-piej dla Polaków w Niemczech.

23T³umaczenie z jêzyka niemieckiego Katholischer Katechismus. Prze³o¿y³ ks.

S. B i z u ñ. „Wiadomoœci Urzêdowe Biskupa Ordynariusza dla Polaków w Niemczech”

1960, nr 4.

W dniach 12—27 listopada 1960 roku urz¹dzono w Hamburgu, pod has³em „S³owo polskie na emigracji”, wystawê ksi¹¿ek i czasopism polskich wychodz¹cych za granic¹. Wœród wystawionych 60 czasopism i 800 ty-tu³ów ksi¹¿ek, najliczniej reprezentowany by³ dzia³ religijny. Œwiad-czy³o to o ¿ywotnoœci polskich wydawnictw za granic¹, zw³aszcza w Niem-czech Zachodnich, jak i o sta³ym zapotrzebowaniu na tego rodzaju litera-turê²⁴.

Po 1960 roku nast¹pi³a pewna przerwa w wydawaniu religijnych pism i ksi¹¿ek w Niemczech. Przyczyn¹ by³a coraz mniejsza liczba Polaków, którzy pozostali w Niemczech Zachodnich. Wiêkszoœæ ich bowiem

powróci-³a do kraju. Du¿a liczba wyemigrowapowróci-³a do Stanów Zjednoczonych, Kana-dy, Ameryki Po³udniowej, Australii. Powoli te¿ wymierali Polacy, którzy wy-wodzili siê z wielkiej rzeszy robotników przymusowych. M³ode pokolenie, urodzone w Niemczech i wychowane w szko³ach niemieckich, nie

odczuwa-³o wielkiej potrzeby czytania literatury i prasy w jêzyku polskim.

Po 1980 roku do Niemiec przybyli nowi ludzie, a po stanie wojennym, 13 grudnia 1981 roku, zaczêli przyje¿d¿aæ uchodŸcy polityczni, chroni¹c siê przed komunistycznym re¿imem gen. Jaruzelskiego. Wprowadzony w Pol-sce stan wojenny wymierzony by³ przeciw solidarnoœciowemu ruchowi Po-laków, chc¹cych wywalczyæ wolnoœæ dla szerokich mas w Polsce.

Jednym z pierwszych politycznych uchodŸców by³ ks. prof. Franciszek Blachnicki. W 1982 roku przyby³ do Niemiec i zatrzyma³ siê w Carls-bergu — polskim oœrodku religijnym, funkcjonuj¹cym od 1953 roku dziê-ki ofiarom Polsdziê-kich Oddzia³ów Wartowniczych. Ksi¹dz Blachnicdziê-ki²⁵ stworzy³ tam Miêdzynarodowe Centrum Ewangelizacji Ruchu Œwiat³o — ¯ycie.

W 1984 roku za³o¿y³ w Carlsbergu wydawnictwo i drukarniê „Maximilia-num”. Rozpowszechnia³ dla Polonii broszury, ulotki, gazetki w jêzyku pol-skim oraz œpiewniki religijne. W latach 1982—1986 wydawa³ kwartalnik programowy Stowarzyszenia Chrzeœcijañskiej S³u¿by Wyzwolenia Naro-dów „Prawda — Krzy¿ — Wyzwolenie”²⁶.

Najwiêcej tytu³ów polskiej prasy religijnej po roku 1976 ukazywa³o siê w Hamburgu, gdzie, oprócz Berlina i Monachium, mieszka³o najwiêcej Polaków. Z inicjatywy proboszcza Polskiej Misji Katolickiej w Hamburgu,

24Sprawozdanie z wystawy. Hamburg 18 XI 1960. KBP o. Hamburg. Archiwum Rektoratu PMK w Niemczech, zespó³: Materia³y Kurii Biskupiej dla Polaków w Niem-czech.

25F. Blachnicki (1921—1987), por.: S³ownik biograficzny katolickiego duchowieñ-stwa œl¹skiego XIX i XX w. Red. M. P a t e r. Katowice 1996, s. 35—38.

26Por. M. K a l c z y ñ s k a: Kultura ksi¹¿ki polskiej w Niemczech. Katowice 2004, s. 125—126; artyku³ w niniejszej ksi¹¿ce: K.M.B. L e o n o w i c z - B a b i a k: Wp³yw pu-blikacji Stowarzyszenia Chrzeœcijañskiej S³u¿by Wyzwolenia Narodów na œwiadomoœæ polityczn¹ Polonii w latach 1982—1987.

13*

ks. Jana Œliwañskiego²⁷, od lipca 1976 roku wychodzi³o kilka pism katolic-kich. Miesiêcznik „Wspólnota Wiary”, pismo o tematyce religijno-spo³ecznej, przybli¿a³ czytelnikom problemy Koœcio³a powszechnego i Koœcio³a w Pol-sce oraz aktualne wydarzenia duszpasterstwa polonijnego w Hamburgu.

W 1984 roku powsta³o w Hamburgu kolejne pismo — „Echo”, które reda-gowa³ Czes³aw Salomon w ramach Stowarzyszenia Milicji Niepokalanej.

Periodyk mia³ na celu szerzenie wœród Polonii Hamburga kultu Matki

Bo-¿ej²⁸. W latach dziewiêædziesi¹tych ukaza³y siê dwa nowe pisma: „Nasza Rodzina” i „Pos³aniec”, redagowane przez ks. Jana Œliwañskiego, a adre-sowane do rodzin polskich.

Wielkim skupiskiem Polaków w Niemczech by³ równie¿ Berlin. Czêœæ za-mieszka³ych tam Polaków zwi¹za³a siê z powsta³¹ w 1982 roku Polsk¹ Mi-sj¹ Katolick¹. W 1987 roku za³o¿ono tam Klub Inteligencji Katolickiej.

Z jego inicjatywy w 1988 roku powo³ano wydawnictwo prasowo-ksi¹¿ko-we „S³owo”. Celem jego by³o upowszechnianie dzia³alnoœci PMK w Berlinie, KIK-u oraz problematyki polsko-niemieckiej.

Kwartalnik „S³owo”, wydawany kosztem Polskiego Duszpasterstwa w Berlinie, nawi¹zywa³ do porozumienia i dialogu miêdzy narodem polskim i niemieckim na p³aszczyŸnie historii, kultury i polityki. Nak³adem „S³owa”

wydawano równie¿ ksi¹¿ki adresowane do polskiej inteligencji²⁹. Polska Mi-sja Katolicka w Berlinie wydawa³a te¿ biuletyny parafialne: „List” i „Piel-grzym”³⁰.

W 1988 roku w Monachium duszpasterz Polskiej Misji Katolickiej ks. Czes³aw Nowak³¹ za³o¿y³ miesiêcznik „Exodus”, adresowany do polskich emigrantów. Mia³ pomóc przetrwaæ okres têsknoty za krajem i bliskimi. Do-starcza³ informacji o ¿yciu polskich oœrodków koœcielnych, pomaga³ przy-gotowaæ domowe nabo¿eñstwa tym, którzy nie mogli dotrzeæ do polskiego koœcio³a ze wzglêdu na du¿e odleg³oœci. Wychodzi³ w nak³adzie 5 tys. eg-zemplarzy³².

27J. Œliwiñski, ur. w 1934 roku. Wiêcej por.: Polsko-niemiecki leksykon..., s. 295—

296.

28A. N a d o l n y: Sto lat duszpasterstwa polskiego w Hamburgu. Hamburg 1992.

29M. Gräfin D ä n h o f f: Dzieciñstwo w Prusach Wschodnich. Berlin 1992; Dziesiêæ lat Polskiego Duszpasterstwa Katolickiego w Berlinie. Berlin 1992; J. R u d n i a ñ s k i:

Mi³oœæ i nieskoñczonoœæ. Berlin 1993; Polacy w Berlinie. Zarys portretu socjologicznego.

Berlin 1995.

30Wiêcej por. M. K a l c z y ñ s k a: Kultura ksi¹¿ki..., s. 132—133.

31Cz. Nowak, ur. w 1947 roku. Wiêcej por.: Polsko-niemiecki leksykon..., s. 196—198.

32M. K a l c z y ñ s k a: Wielokulturowe oblicze prasy polskiej w Niemczech. Od „Wia-rusa” do „Biuletynu Bawarskiego”. Bawarskie perspektywy 100-lecia (1890—2000).

W: Regionalne i lokalne media w spo³eczeñstwie wielokulturowym. Red. J. G l e n s k i M. K a l c z y ñ s k a. Opole 2000, s. 96.

Z inicjatywy ks. dra Franciszka Mrowca³³, rektora Polskiej Misji Kato-lickiej, maj¹cej swoj¹ siedzibê w Würzburgu, w 1989 roku za³o¿ono wydaw-nictwo prasowo-ksi¹¿kowe, którego organem by³ dwutygodnik „Nasze S³o-wo”. Periodyk przekazywa³ wiadomoœci o ¿yciu religijnym, kulturalnym i spo³ecznym Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech. Zawiera³ równie¿ tek-sty czytañ liturgicznych z komentarzem, porady prawne oraz informacje z ¿ycia Polonii na œwiecie. Pismo dociera³o do wszystkich oœrodków Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, których w 1996 roku by³o 65³⁴.

Po roku 2002, kiedy rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech zo-sta³ ks. pra³at Stanis³aw Budyñ, siedzibê rektoratu przeniesiono z Würzbur-ga do Hanoweru, a wraz z ni¹ redakcjê „Naszego S³owa”, które sta³o siê te-raz miesiêcznikiem. Pismo zachowa³o swój pierwotny charakter religijno--duszpasterski, informuje o ¿yciu religijno-spo³ecznym poszczególnych misji w Niemczech. Zamieszcza te¿ artyku³y w jêzyku niemieckim, kierowane jest do m³odego pokolenia, urodzonego i wychowanego ju¿ w Niemczech.

W podsumowaniu nale¿y zauwa¿yæ, ¿e katolicka prasa polska w Niem-czech, któr¹ zapocz¹tkowa³ opatrznoœciowy duszpasterz polskich emigran-tów w Nadrenii i Westfalii ks. Franciszek Liss, odegra³a wa¿n¹ rolê bu-dzenia i zachowywania ducha religijnego i polskiego wœród robotników polskich w Nadrenii i Westfalii. Ksi¹dz Liss, duszpasterz, wydawca, sta³ siê równie¿ za³o¿ycielem i propagatorem organizacji polskich i zawodo-wych Polaków w Westfalii, które przyczyni³y siê do tak o¿ywionego ¿ycia religijnego organizacyjnego Polaków w Niemczech na prze³omie XIX i XX wieku.

Obecnie du¿e zas³ugi w wydawaniu prasy i ksi¹¿ek w jêzyku polskim w Niemczech ma PMK. W ci¹gu ponadstuletnich dziejów polskiej emigra-cji w Niemczech duszpasterze katoliccy byli wierni swemu pos³annictwu obrony polskoœci i religii. Dobrym orê¿em w tej walce by³a zawsze prasa i ksi¹¿ka.

Jak podaj¹ statystyki, dziêki dzia³alnoœci wydawniczej polskich ksiê¿y w Niemczech w latach 1945—1950 wydrukowano 102 tytu³y ksi¹¿kowe oraz oko³o 5,5 mln ulotek liturgicznych, obrazków, formularzy, pomocnych w duszpasterstwie. Œwiadczy to o wielkim zaanga¿owaniu polskich kap³a-nów w prowadzeniu pracy duszpasterskiej i wydawniczej wœród Polaków w Niemczech³⁵.

33F. Mrowiec, ur. w 1941 roku. Wiêcej por.: Polsko-niemiecki leksykon..., s. 184—186.

34F. M r o w i e c: Oœrodki Polskiej Misji Katolickiej jako centra kultury polskiej. W:

Polacy w Niemczech. P³aszczyzny i drogi normalizacji. Kultura. Red. M. L i s. Opole 1994, 13—20.

35Cz. N o w a k: Polskie czasopiœmiennictwo w Niemczech w okresie powojennym.

Próba oceny. W: Instytucje literacko-wydawnicze w kontaktach polsko-niemieckich. Stan

Obecnie najwa¿niejszym tytu³em jest „Nasze S³owo”, miesiêcznik wy-dawany w siedzibie PMK w Hanowerze, docieraj¹cy do wszystkich placó-wek PMK w Niemczech³⁶.

i perspektywy badawcze. Materia³y z miêdzynarodowej konferencji naukowej odbytej w dniach 16—17 grudnia 1999 r. w Kamieniu Œl¹skim. Red. M. K a l c z y ñ s k a. Opole 2000, s. 98—103.

36Na temat „Naszego S³owa” zob.: M. K a l c z y ñ s k a, L. P a s z ek: Niemieckie po-lonika prasowe. Opole 2004, s. 82—84.

r