Jednym z podstawowych zadañ Narodowej Ksi¹¿nicy jest gromadze-nie, opracowywagromadze-nie, przechowywanie i udostêpnianie materia³ów zawie-raj¹cych utrwalony wyraz myli ludzkiej, niezale¿nie od sposobu jej zapi-su. Biblioteka gromadzi dokumenty: drukowane (pimiennicze, kartogra-ficzne, ikonograficzne i muzyczne), dwiêkowe, audiowizualne i elektro-niczne. Wród nich szczególne znaczenie maj¹ polonika, czyli wszystkie pu-blikacje polskie lub Polski dotycz¹ce, wydane za granic¹.
Zadaniem Biblioteki Narodowej jest wieczyste gromadzenie dwóch eg-zemplarzy tych samych publikacji, by polska myl intelektualna, a tak¿e historia polskiego wychodstwa przetrwa³a i by³a dostêpna kolejnym poko-leniom. Ka¿dy otrzymany dokument jest starannie opracowywany, prze-chowywany oraz rejestrowany w bibliografii Polonica zagraniczne.
Bie¿¹cy, roczny wp³yw czasopism polonijnych do Biblioteki Narodowej oscyluje wokó³ 320 tytu³ów, gromadzonych w dwóch egzemplarzach. To najwiêksza kolekcja, obejmuj¹ca oko³o 6570% wszystkich obecnie uka-zuj¹cych siê na wiecie czasopism polonijnych (najwiêcej ze Stanów Zjed-noczonych; 26% wszystkich poloników gromadzonych w BN stanowi¹
w³a-nie te wydawane w USA).
Ka¿dego roku do zbiorów Biblioteki Narodowej wp³ywa na bie¿¹co 318 tytu³ów czasopism polskich ukazuj¹cych siê poza granicami kraju. Dla po-równania mo¿na przytoczyæ dane z 1993 roku, kiedy Biblioteka rejestro-wa³a oko³o 170 tytu³ów czasopism polonijnych10; w 2000 roku bie¿¹cy wp³yw poloników oscylowa³ wokó³ 250 tytu³ów; w 2004 roku zarejestrowa-no 290 tytu³ów poloników, natomiast w roku 2006 wp³yw periodyków po-lonijnych do naszej ksi¹¿nicy wyniós³ 335 tytu³ów (zob. rys. 2.). Najwiêksz¹ czêæ z nich stanowi¹ dary wydawców, rodowisk polonijnych oraz sponso-rów (w 2006 roku 232 tytu³y w 259 egzemplarzach stanowi³y dary; 41 ty-tu³ów w 54 egzemplarzach otrzymano w ramach wymiany z innymi biblio-tekami; 62 tytu³y pozyskano przez kupno nie by³a to jednak bie¿¹ca prenumerata periodyków polonijnych, lecz retrospektywne uzupe³nienie zbiorów BN). Pomimo ci¹g³ych zmian na rynku wydawniczym liczba cza-sopism polonijnych gromadzonych w Bibliotece stale wzrasta.
Wród tytu³ów poloników zagranicznych s¹ zarówno te najbardziej re-prezentatywne dla polonijnych rodowisk twórczych, wp³ywaj¹ce regular-nie, jak i te ukazuj¹ce siê okazyjnie.
10K. R a c z k o w s k a: Polsk¹ czcionk¹. Warszawa 1994.
Rys. 2. Gromadzenie prasy polonijnej w BN
r ó d ³ o: opracowanie w³asne.
Biblioteka Narodowa ma informacje o wielu nowych tytu³ach, które po-jawi³y siê w ostatnich latach. Czêæ z nich to tzw. efemerydy, zawieszone po wydaniu jednego lub kilku numerów, inne rozwijaj¹ siê we wspó³pra-cy z wydawcami krajowymi. Nie wszystkie jednak docieraj¹ do zbiorów narodowej ksi¹¿nicy. Spowodowane to bywa brakiem kontaktu pomiêdzy wydawnictwami a Bibliotek¹, czasami trudn¹, uniemo¿liwiaj¹c¹ przys³a-nie Bibliotece gratisów sytuacj¹ finansow¹ redakcji.
Biblioteka Narodowa, co jej pracownicy sobie uwiadamiaj¹, tylko
czê-ciowo wywi¹zuje siê ze statutowych obowi¹zków w odniesieniu do tego typu materia³u, którego jest dosyæ sporo, bior¹c pod uwagê wstêpn¹ selekcjê dokonywan¹ w Sekcji Zagranicznych Wydawnictw Ci¹g³ych BN. Starania-mi tej¿e komórki zbiory biblioteki wzbogacaj¹ siê co roku o nowe pozycje (rednio to 5080 tytu³ów poloników rocznie), które dopiero wchodz¹ na ten trudny i hermetyczny rynek wydawniczy na wiecie. Jednak
trudno-ci w dotarciu do redakcji, czêsto niemaj¹cych w³asnego lokum, oraz brak mo¿liwoci prenumeraty za porednictwem firm specjalizuj¹cych siê w spro-wadzaniu prasy do kraju zwykle uniemo¿liwiaj¹ Bibliotece pozyskanie tych publikacji. Jedynie dobra wola i wyrozumia³oæ redakcji periodyków i pry-watne kontakty pozwalaj¹ wzbogaciæ ksi¹¿nicê w nowe, cenne pozycje.
Mimo napotykanych trudnoci zabiegi pracowników Biblioteki odnosz¹ zamierzony skutek, czego dowodem jest najliczniejsza w Polsce, a co za tym idzie najcenniejsza kolekcja prasy polonijnej w kraju.
Czasopisma polonijne s¹ bardzo trudnym rodzajem dokumentów. K³o-poty pojawiaj¹ siê ju¿ w trakcie zamawiania interesuj¹cego periodyku od braku zrozumienia ze strony redakcji (sposób nabycia dary) po
335 290
250
170
0 50 100 150 200 250 300 350 400
1993 2000 2003 2006
Rok
Liczba
ograniczenia prawne zwi¹zane ze sprowadzaniem poloników do Polski (sposób nabycia kupno prenumerata, tylko na zasadach okrelonych przepisami dotycz¹cymi przetargów o zamówieniach publicznych). Bior¹c pod uwagê kompletnoæ otrzymywanych periodyków, najkorzystniej pre-zentuje siê sposób pozyskania dziêki wymianie z zagranicznymi partnera-mi BN. S¹ to w przewa¿aj¹cej wiêkszoci rednie lub du¿e orodki nauko-we i narodonauko-we, w których ze zrozumieniem podchodzi siê do tej problema-tyki. Wiêkszoæ poloników zagranicznych wp³ywa do BN dziêki darom 236 tytu³ów, na wymianê przypadaj¹ 72 tytu³y. Ze wzglêdu na ogranicze-nia wynikaj¹ce z przepisów dotycz¹cych przetargów (brak mo¿liwoci re-alizacji dostawy poloników przez wyspecjalizowane firmy porednicz¹ce w sprzeda¿y prasy) ¿aden tytu³ czasopisma polonijnego nie jest objêty sta³¹ prenumerat¹ (por. rys. 3.).
Rys. 3. ród³a wp³ywu czasopism polonijnych do BN (dane na 15 lutego 2007)
r ó d ³ o: opracowanie w³asne.
Nieliczne egzemplarze kupuj¹ od prywatnych oferentów pracownicy Sekcji Zakupów (w sumie w roku 2006 zakupiono 62 tytu³y). Jedyn¹ mo¿-liw¹ alternatyw¹ jest indywidualna prenumerata bezporednio u wydawcy lub redakcji czasopisma. Jednak¿e zawsze w takich sytuacjach nale¿y braæ pod uwagê mo¿liwoæ utraty czêci poniesionych kosztów finansowych przez BN, co bywa spowodowane czêstymi zmianami w zespole
redakcyj-74%
3%
23%
dary 236 tytu³ów wymiana 72 tytu³y kupno 10 tytu³ów
nym, roz³amami w strukturach instytucji sprawczych periodyków itp. Bi-blioteka tylko czasami otrzymuje drugi egzemplarz czasopism polonijnych, uzyskiwanych dziêki darom i wymianom. Nawet jeli otrzymuje dany ty-tu³ w dwóch egzemplarzach, to rzadko z jednego ród³a. Pracownicy Sek-cji Zagranicznych Wydawnictw Ci¹g³ych BN oraz innych sekSek-cji wspó³pra-cuj¹cych inicjuj¹ nowe kontakty z redakcjami, a co za tym idzie pozy-skiwanie nowych tytu³ów dla BN.
ród³em informacji o dorobku intelektualnym rodaków mieszkaj¹cych poza granicami naszego kraju s¹ równie¿ orodki polonijne rozproszone po ca³ym wiecie. Biblioteka wspó³pracuje ze znakomit¹ wiêkszoci¹ z nich
pocz¹wszy od dalekich kresów Syberii, przez stowarzyszenia w Austra-lii i Nowej Zelandii, skoñczywszy na zwi¹zkach polonijnych w Afryce, Argentynie i Stanach Zjednoczonych. £¹cznie to ponad 400 orodków i polonijnych rodowisk twórczych. Jak wielka jest liczba organizacji polo-nijnych na wiecie, pokaza³ III Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy, który odby³ siê w Warszawie w dniach 2226 wrzenia 2007 roku. Wziê³o w nim udzia³ oko³o 400 uczestników z ponad 60 krajów11. To spotkanie uwia-domi³o, jak ró¿norodna jest Polonia, a jednoczenie, jak silne wiêzy ³¹cz¹ j¹ z Polsk¹. W ogromnej mierze to dziêki Polonii kultura polska na obcej ziemi nie zanika i jest pielêgnowana przez nastêpne pokolenia. Ró¿no-barwnoæ Polonii widoczna jest przez pryzmat mnogoci form artystycznych, czêsto wykraczaj¹cych poza orodki i domy polonijne. Jej dzia³alnoæ wp³y-wa bezporednio na stosunek spo³eczeñstwp³y-wa danego pañstwp³y-wa do kra-ju le¿¹cego nad Wis³¹. Orodki, stowarzyszenia, a przede wszystkim ludzie je tworz¹cy oraz w nich pracuj¹cy to ambasadorzy Polski w najlepszym tego s³owa znaczeniu. To oni, organizuj¹c np. tradycyjne, polskie Wigilie (do-celowo nie tylko dla Polaków) czy spotkania integracyjne, dowodz¹, jak wielki jest wk³ad naszych rodaków w dorobek kulturowy krajów, w których siê osiedlili. Z jednej strony asymilacja z miejscowym rodowiskiem, z dru-giej za wiadomoæ w³asnej to¿samoci wiadcz¹ o sile Polonii. Jednym z aspektów aktywnoci naszych rodaków poza granicami kraju jest ich dzia³alnoæ w sferze literackiej. Lokalne spo³ecznoci wykazuj¹ ogrom-ne zapotrzebowanie na polsk¹ literaturê. Pisma tworzoogrom-ne poza granicami naszego kraju powinny znaleæ siê w zbiorach Biblioteki Narodowej, po-wo³anej do ¿ycia m.in. w tym celu. Dziêki pieczo³owitoci opracowania i przechowywania ka¿dy autor, redaktor czy wydawca mo¿e byæ pewny,
¿e jego dzie³o przetrwa wieki w tej instytucji i bêdzie dostêpne nastêpnym pokoleniom.
11Dostêpny w World Wide Web: <http://www.wspolnota-polska.org.pl/index.php?id=
og70922> [dostêp: 20.09.2007].
Polonika zagraniczne stanowi¹ istotne ród³o informacji przede wszyst-kim dla emigrantów. Tworz¹ i jednocz¹ spo³ecznoæ oraz podtrzymuj¹ na-rodow¹ to¿samoæ na obcej ziemi. Dla instytucji zajmuj¹cej siê gromadze-niem tego typu dokumentów pimienniczych, czasopisma s¹ nieocenionym
ród³em informacji o ¿yciu Polaków poza granicami kraju, o organizacjach i stowarzyszeniach. Czytelnikom krajowym polonika zagraniczne dostar-czaj¹ niezbêdnych wiadomoci zarówno badaczom zajmuj¹cym siê ana-liz¹ migracji w aspektach spo³ecznych, kulturowych i socjologicznych, jak i osobom planuj¹cym wyjazd z Polski nie tylko jako emigranci, lecz rów-nie¿ jako turyci. Od 2004 roku odnotowuje siê znacz¹cy wzrost wypo¿y-czeñ prasy polonijnej z krajów Unii Europejskiej. Biblioteka jako centrum informacji naukowej jest najlepszym miejscem do gromadzenia tego typu materia³ów, a tak¿e stanowi idealne miejsce do promocji i poszerzania grona czytelniczego.