Sesja Sta³ej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Kontakty miêdzy bibliotekami, archiwami i muzeami polskimi na Za-chodzie a¿ do pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych XX wieku by³y sporadyczne, co wynika³o m.in. z konkurencji w walce o œrodki finansowe. Dopiero spo-tkanie przedstawicieli trzech instytucji: Biblioteki Polskiej (Pary¿), Towa-rzystwa Historyczno-Literackiego (Pary¿) i Instytutu Polskiego Muzeum im. Genera³a Sikorskiego (Londyn) zapocz¹tkowa³o od 1977 roku wspó³pracê

14H.M. P a p p i u s: Biblioteka Polska w Montrealu — 60 lat w s³u¿bie kulturze pol-skiej w Kanadzie. W: XXVI Sesja Sta³ej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Pol-skich na Zachodzie: 9—12 wrzeœnia 2004 roku. [Kraków 2004], s. 67.

15Np. P.M. M o j s k i: Pocz¹tki kartografii Polski dotycz¹cej. Najstarsze mapy w ko-lekcji Cartographia Rappersviliana Polonorum w Muzeum Polskim w Rapperswilu.

„Czasopismo Zak³adu Narodowego im. Ossoliñskich” 1997, z. 8, s. 59—64.

16Np. K. O k o p i e ñ - S t r i t e: Biblioteka Polska w Rapperswilu. „Wydawca” 1994, nr 10, s. 19—20; W. K a n t a k: Dzia³alnoœæ biblioteki Muzeum Polski Wspó³czesnej w Rapperswilu w latach 1939—1945. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliolo-gia” 1998, z. 2/3, s. 198—218; D. ¯ u r k o w s k a, P. M o j s k i, £. M o r k o w s k a: Polska ca³a. Katalog starych ksi¹¿ek, map i rycin XV—XIX wieku Polski dotycz¹cych w zbio-rach Muzeum Polskiego w Rapperswilu z kolekcji Romana Umiastowskiego. Rapper-swil 1999.

ró¿nych polonijnych instytucji. Od 1979 roku ich spotkania, których uczest-nikami s¹ obecnie przedstawiciele dziewiêtnastu instytucji z siedmiu kra-jów¹⁷, odbywaj¹ siê systematycznie pod nazw¹ Sta³a Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ)¹⁸. Zrzeszone w

Sta-³ej Konferencji organizacje d¹¿¹ do umacniania wspó³pracy miêdzy insty-tucjami cz³onkowskimi, prowadz¹ wymianê doœwiadczeñ, jak równie¿

wspomagaj¹ siê w zbieraniu poloników. Promocji placówek s³u¿y wspólna akcja informacyjna i wzajemne przedstawienie dorobku instytucji cz³onkow-skich. W tym celu m.in. s¹ organizowane Sesje Plenarne, wspólne ekspo-zycje oraz publikowane biuletyny, materia³y naukowe czy te¿ wydawnic-twa informacyjne lub materia³y z sympozjów i konferencji¹⁹.

Wœród cz³onków Sta³ej Konferencji MABPZ wyró¿niæ mo¿na trzy zasad-nicze struktury w³asnoœciowe: instytucje koœcielne i z Koœcio³em zwi¹zane;

instytucje nale¿¹ce do organizacji lub fundacji polonijnych lub z Poloni¹ zwi¹zane; prywatne muzeum²⁰.

Omówione wczeœniej cztery biblioteki s¹ cz³onkami Sta³ej Konferencji MABPZ. Z instytucjami koœcielnymi i Koœcio³em zwi¹zane jest z kolei Mu-zeum Ksiê¿y Marianów w Fawley Court, ko³o Henley (niedaleko Londynu), które obecnie nosi imiê twórcy tego muzeum — ks. Józefa Jarzêbowskie-go (1897—1964), nauczyciela i wychowawcy m³odzie¿y, kolekcjonera, po-ety. Pocz¹tkowo instytucja funkcjonowa³a jako muzeum przyszkolne, dla którego zbiory J. Jarzêbowski zacz¹³ zwoziæ do Wielkiej Brytanii w koñcu lat piêædziesi¹tych XX wieku. By³y to g³ównie przedmioty zwi¹zane z po-wstaniem styczniowym, pami¹tki po królach, literatach, bohaterach naro-dowych, jak równie¿ autografy literackie, ksi¹¿ki, dokumenty staropolskie.

PóŸniej istotnym sposobem pomna¿ania zbiorów by³y dary nadsy³ane przede wszystkim przez Poloniê z Wielkiej Brytanii²¹. Obecnie placówka otwarta jest dla wszystkich zwiedzaj¹cych. Jak podkreœli³a Maria Wrede, w dzia³alnoœci i zbiorach Muzeum odnajdywana jest nie tylko „dokumen-tacja emigracyjnych losów, doznanych krzywd, tak¿e muzeum ziemi ojczy-stej i symboliczne sanktuarium mi³oœci Boga i Ojczyzny”²². O pocz¹tkach

17http://www.biblioteka.info/mabpz/. [Dostêp: 20 listopada 2007 roku].

18J.S. M o r k o w s k i: Pó³ wieku instytucji kultury polskiej na Zachodzie. „Czaso-pismo Zak³adu Narodowego im. Ossoliñskich” 1997, z. 8, s. 20—24.

19Zob. przyp. 17.

20 I d e m: Pó³ wieku instytucji kultury polskiej..., s. 20—24.

21Polskie instytucje za granic¹..., s. 226.

22M. Wr e d e: Polskie muzeum w angielskiej rezydencji. Muzeum Ksiê¿y Marianów w Fawley Court w Wielkiej Brytanii. W: Muzea — rezydencje w Polsce. Materia³y z sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Koz³ówce 14—16 paŸdziernika 2004. [Red. K. K o r n a c k i i in.]. Koz³ówka 2004, s. 551. Obecnie Muzeum nie jest ju¿

cz³onkiem Sta³ej Konferencji MABPZ.

funkcjonowania Muzeum i biblioteki (w tym kolekcji rêkopisów) pisa³y m.in.

Anna Milewicz²³ i M. Wrede²⁴.

Instytut Józefa Pi³sudskiego w Londynie zajmuje siê m.in. gromadze-niem zbiorów (w znacznym stopniu dziêki darom), dokumentów i relacji hi-storycznych, zbiorów muzealnych i bibliotecznych zwi¹zanych z przedmio-tem badañ Instytutu, czyli dotycz¹cych osoby Józefa Pi³sudskiego i Legionów. Oprócz bogatego zbioru archiwaliów dysponuje ksiêgozbiorem zawieraj¹cym publikacje na temat historii Polski od pocz¹tków XIX wieku do czasów wspó³czesnych²⁵.

Z kolei przynajmniej czêœciow¹ charakterystykê kolekcji Instytutu Jó-zefa Pi³sudskiego w Ameryce przynosi opracowany przez Janusza Ciska przewodnik po Instytucie i jego zbiorach²⁶. Jednak, wed³ug Iwony Dr¹g--Korygi i Paw³a Pietrzyka, informator ten zawiera „sporo nieœcis³oœci w opi-sie liczby jednostek archiwalnych w poszczególnych zespo³ach i w zasadzie, po przeprowadzonym skontrum, w du¿ej czêœci [jest] nieaktualny”²⁷. Bada-nia nad zbiorami archiwalnymi i bibliotecznymi Instytutu prowadzi³a tak¿e m.in. Gra¿yna Jonkajtys-Luba²⁸.

W Sta³ej Konferencji zrzeszony jest równie¿ Polski Instytut Naukowy w Ameryce (PIASA). Sta³ siê on przedmiotem badañ i analiz m.in. Stani-s³awa Flisa — stypendysty Polskiej Akademii Nauk — który opracowa³ in-formator Polski Instytut Naukowy w Ameryce. Przewodnik po zbiorach ar-chiwalnych (Warszawa 2004), zawieraj¹cy tak¿e dzieje biblioteki i archi-wum. Autor zwróci³ uwagê na pocz¹tkow¹ przypadkowoœæ kolekcji — wy-nika³a ona g³ównie z braku funduszy przeznaczanych na zakup nabytków.

Obecnie charakter zbiorów jest œciœle zwi¹zany z dzia³alnoœci¹ naukow¹ Instytutu, z przewag¹ opracowañ i publikacji z nauk humanistycznych (w tym dotycz¹cych g³ównie historii Polski, historii prawa, socjologii, dzie-jów Polonii oraz polskiej literatury piêknej). Podobn¹ tematykê podj¹³ S. Flis w artykule Archiwum Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce²⁹,

przy-23A. M i l e w i c z: Bielany nad Tamiz¹. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodo-wej” 2001, [nr] 2, s. 39—40; E a d e m: Geneza powstania Muzeum Ksiê¿y Marianów w Fawley Court pod Londynem. W: Konserwacja XXI wieku. [Red. B. D r e w n i e w s k a -- I d z i a k i in.]. Warszawa 2003, s. 203—207.

24M. W r e d e: Polskie muzeum w angielskiej rezydencji..., s. 551—563.

25Polskie instytucje za granic¹..., s. 216—219; J. Z u z i a k: Instytut Józefa Pi³sud-skiego w Londynie. Londyn 2002, s. 240—241.

26J. C i s e k: Instytut Józefa Pi³sudskiego w Ameryce i jego zbiory. Warszawa 1997, s. 259—264.

27Polskie instytucje za granic¹..., s. 131.

28G. J o n k a j t y s - L u b a: Instytut Józefa Pi³sudskiego w Nowym Jorku. Piêædzie-siêciolecie istnienia. „Przegl¹d Wschodni” 1994, T. 3, z. 2, s. 291—309.

29S. F l i s: Archiwum Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce. W: 100 [Sto] lat Archiwum Pañstwowego w Gdañsku. [Oprac. red. A. P r z y w u s k a, I. R d z a n e k].

Gdañsk 2001, s. 107—126.

nosz¹cym informacje m.in. o bibliotece tej instytucji. Z kolei sprawozdania z dzia³alnoœci Instytutu, w tym tak¿e prac bibliotecznych, przedstawi³ Ta-deusz Gromada, dyrektor placówki³⁰.

Wœród znanych instytucji ksi¹¿ki polskiej znajduje siê Centralne Archi-wum Polonii w Orchard Lake, siêgaj¹ce swymi dziejami pocz¹tku XX wieku i Polonijnych Zak³adów Naukowych Seminarium Polskiego w Orchard Lake. Funkcjonuj¹ one do dnia dzisiejszego i s¹ oœrodkami badawczymi nad duszpasterstwem i dziejami Polonii³¹. Autorem licznych opracowañ na temat dzia³alnoœci instytucji Archiwa, Biblioteki i Muzea Polonii w Orchard Lake jest m.in. ks. Roman Nir, dyrektor Archiwum. Zaj¹³ siê on opracowa-niem zarówno historii i wspó³czesnoœci biblioteki, jak i jej poszczególnych zasobów³².

O roli biblioteki Instytutu Polskiego i Muzeum im. Genera³a Sikorskie-go czytamy m.in. w Polskiej historiografii wojskowej w Wielkiej Brytanii w latach 1939—1990 Janusza Zuziaka (Warszawa 2001). Badacz

podkre-œli³, ¿e za³o¿ona w 1939 roku biblioteka w latach II wojny œwiatowej reali-zowa³a g³ównie zadania propagandowo-informacyjne, s³u¿¹ce wspieraniu wysi³ków polskich w³adz emigracyjnych. Po zakoñczeniu wojny charakter biblioteki uleg³ przekszta³ceniu w kierunku naukowym. Biblioteka po prze-kazaniu (zw³aszcza ze wzglêdu na brak funduszy na utrzymanie ca³ej ko-lekcji) czêœci zbiorów m.in. do Biblioteki Polskiej w Londynie³³ wyspecjali-zowa³a siê w gromadzeniu materia³ów o historii i udziale Polskich Si³ Zbroj-nych na Zachodzie w II wojnie œwiatowej. Badania nad bibliotek¹ podjêli m.in. Boles³aw Bokszczanin i Magdalena Szkuta³⁴, która przeanalizowa³a kolekcjê Almy Tademy. Autorka ta zwróci³a uwagê na charakter ksiêgozbio-ru, œwiadcz¹cy o zainteresowaniach i pasjach kolekcjonerki. Podkreœliæ

jed-30Zob. np.: T. G r o m a d a: Dzia³alnoœæ Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce (Polish Institute of Arts and Science of America, PIASA) w okresie od czerwca 2000 do czerwca 2001. „Rocznik Polskiej Akademii Umiejêtnoœci” 2000/2001 [druk 2002], s. 217. Inne sprawozdania z dzia³alnoœci Instytutu autor publikowa³ w innych nume-rach rocznika, np. w 1999/2000 [druk 2001].

31Polskie instytucje za granic¹..., s. 91—92.

32R. N i r: Archiwa, biblioteki i muzea Polonii w Orchard Lake. W: Materia³y XV Sesji Sta³ej Konferencji Archiwów, Bibliotek i Muzeów Polskich na Zachodzie, 23—

26.9.1993. [Red. M. J a g o s z]. Rzym 1994, s. 110—114; R. N i r: Archiwa, Biblioteki i Muzea Polonii w Orchard Lake. W: Polacy w cywilizacjach œwiata. Red. N. K o s p a -r e k, N.P. P -r o k o p. Olsztyn 1999, s. 28—53; R. N i -r: Katalog kolekcji d-r. Edwa-rda i Lody Ró¿añskich w Orchard Lake. Orchard Lake 1991.

33J. S z m i d t: Biblioteki polskie we wspó³czesnym Londynie..., s. 42—44.

34B. B o k s z c z a n i n: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego. W: Muzea, bi-blioteki i archiwa polskie na Zachodzie. [Kom. red. H. F o k c i ñ s k i i in.]. Londyn 1991, s. 61—72; M. S z k u t a: Kolekcja Almy Tademy w zbiorach bibliotecznych Instytutu Pol-skiego i Muzeum im. gen. SikorPol-skiego. W: Materia³y XV Sesji Sta³ej Konferencji..., s. 145—

151.

nak trzeba, ¿e biblioteka Instytutu Polskiego i Muzeum im. Genera³a Si-korskiego, posiadaj¹ca ponad 20 000 tomów wydawnictw fachowych, jak równie¿ bogaty zbiór starodruków³⁵, których profil okreœlaj¹ potrzeby na-ukowe Polonii, rzadko by³a przedmiotem prowadzonych badañ.

Tematyka referatów przedstawianych na spotkaniach Sta³ej Konferen-cji jest bardzo szeroka. Materia³y z sesji Sta³ej KonferenKonferen-cji³⁶ s¹ zatem cen-nym dokumentem do poznania nie tylko problemów bibliotekarstwa polo-nijnego, ale tak¿e do wszechstronnej analizy dzia³alnoœci polonijnych in-stytucji.

Pozosta³e biblioteki polonijne