oraz Ameryki Pó³nocnej i Po³udniowej
Jadwiga Szmidt w opracowaniu Biblioteki polskie we wspó³czesnym Londynie (Warszawa 1998) opisa³a najwa¿niejsze londyñskie biblioteki polonijne, zarówno w ujêciu historycznym, jak i wspó³czesnym, podkrela-j¹c ich rolê w promocji kultury polskiej poza granicami Polski. Autorka po-dzieli³a placówki na instytucje naukowe (np. Biblioteka Instytutu Kultu-ry Polskiej), publiczne (Centrala Bibliotek Ruchomych, stanowi¹ca obecnie dzia³ Biblioteki Polskiej), parafialne (np. biblioteka parafii pw. Jezusa
Mi-³osiernego) i szkolne (np. Biblioteka Szko³y Polskiej im. Lotników Polskich przy Ambasadzie RP w Londynie).
Biblioteka Instytutu Kultury Polskiej, odgrywaj¹ca rolê ksi¹¿nicy nau-kowej i publicznej, nie sta³a siê dotychczas przedmiotem dok³adnych ana-liz. Wartociowy przyczynek przedstawi³ Witold Król, który opisa³ rolê in-stytucji na tle dzia³alnoci Instytutu. Autor nie tylko podkreli³ zmieniaj¹-c¹ siê rolê tej placówki oraz Polonii brytyjskiej, z adresata przedsiêwziêæ kulturalnych na ich pomys³odawcê i organizatora, pe³ni¹cego patronat nad imprezami polskiej kultury. Scharakteryzowa³ tak¿e ró¿norodn¹ tematycz-nie i formaltematycz-nie kolekcjê biblioteki, w której na szczególn¹ uwagê zas³ugu-j¹ materia³y przeznaczone do nauki jêzyka polskiego (w tym m.in. wydaw-nictwa obrazkowe, podrêczniki, ksi¹¿ki zawieraj¹ce uproszczone
s³ownic-35Polskie instytucje za granic¹..., s. 223.
36Np.: Materia³y XXI Sesji Sta³ej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, 2326 wrzenia 1999 r. RzymKraków 1999.
two czy bajki) oraz dokumenty fotograficzne i filmowe, jak równie¿ muzy-kalia37.
Analizy bibliotek polonijnych w Buffalo w Stanach Zjednoczonych do-kona³a Katarzyna Semen38, a Thomas Duszak opisa³ ksiêgozbiór Towarzy-stwa Czytelni Polskiej za lata 1898199839.
Biblioteki polonijne jako jeden z rodzajów instytucji obiegu ksi¹¿ki pol-skiej w Niemczech sta³y siê przedmiotem analiz Marii Kalczyñpol-skiej. Najpe³-niejsze opracowanie wyników jej badañ stanowi Kultura ksi¹¿ki polskiej w Niemczech40. Omówiono tu m.in. biblioteki katolicko-owiatowe, organi-zacji i instytucji polonijnych (np. Biblioteka Polska w Monachium), popu-larnonaukowe polskich instytutów kultury (biblioteka przy Polskim In-stytucie Kultury w Berlinie, biblioteka Polskiego Instytutu w Lipsku), a tak¿e prywatn¹ kolekcjê poloników, bêd¹c¹ w³asnoci¹ Tomasza Niewod-niczañskiego z Bitburga. Bibliofil ten posiada m.in. wydawnictwa histo-ryczne dotycz¹ce Polski, cenne polskie starodruki, kolekcjê wczesnych wy-dañ Biblii w jêzyku polskim oraz atlasy41. Cz¹stkow¹ wiedzê na temat pol-skich bibliotek w Niemczech daj¹ tak¿e opracowania Witolda Molika pi-sze on o bibliotekach polskich organizacji studenckich42, i Anastazego Na-dolnego, który zaj¹³ siê zbiorami i funkcjami parafialnej biblioteki, za³o¿onej przy kociele w Hamburgu w 1978 roku43.
Wa¿nymi orodkami kultury i nauki polskiej s¹ Stacje Naukowe PAN, znajduj¹ce siê m.in. w Pary¿u i Rzymie. Dzia³alnoæ i zbiory ich bibliotek zbadali m.in. Anna Szabat-Biliñska i Krzysztof ¯aboklicki44 (pisali o
rzym-37W. K r ó l: Biblioteka w modelu dzia³alnoci Instytutu Kultury Polskiej w Londy-nie. W: Przestrzenie informacji. Red. W. K r z e m i ñ s k a i P. N o w a k. Poznañ 2002, s. 7987. Obecnie biblioteka ta jest zamkniêta. Zob. http://www.polishculture.org.uk/
library.html. [Dostêp 28.12.2007].
38K.E. S e m e n: Sukces Emigranta. Buffalo 2003.
39T. D u s z a k: Sto lat: Towarzystwo Czytelni Polskiej 18981998. Camp Hill 1998.
40M. K a l c z y ñ s k a: Kultura ksi¹¿ki polskiej w Niemczech. Instytucje twórców, pro-dukcji, upowszechniania, promocji i obiegu w ostatnim dwudziestoleciu XX wieku. Ka-towice 2004.
41Ibidem, s. 174189. Zob. te¿ m.in.: E a d e m: Upowszechnianie kultury polskiej w Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii z perspektywy lat dziewiêædziesi¹tych XX w. l¹sk Opol-ski 2003, nr 1, s. 4147.
42W. M o l i k: Polskie peregrynacje uniwersyteckie do Niemiec 18711914. Poznañ 1989, s. 164168.
43A. N a d o l n y: Sto lat polskiego duszpasterstwa w Hamburgu 18911991. Ham-burg 1992, s. 144149.
44A. S z a b a t: Biblioteki Stacji Naukowej PAN w Rzymie. Przegl¹d Biblioteczny
1998, z. 2/3, s. 175190; K. ¯ a b o k l i c k i: Ksiêgozbiór [Biblioteki] Stacji Naukowej PAN w Rzymie. Przegl¹d Biblioteczny 1994, z. 1/2, s. 109111.
5 Kultura...
skiej placówce) oraz Adam Ga³kowski, który scharakteryzowa³ parysk¹ bi-bliotekê. Badacz ten zwróci³ uwagê na kierunek gromadzenia zbiorów, któ-ry wyznaczaj¹: informacja naukowa, informacja o wspó³czesnej Polsce i jej miejscu w Europie, jak równie¿ nauki spo³eczne, historia, ekonomia i pra-wo. Na charakter kolekcji wp³ywaj¹ tak¿e szeroko pojmowane stosunki polsko-francuskie45.
Bardzo rzadko prezentowano na ³amach PBB wyniki badañ nad pol-skimi bibliotekami znajduj¹cymi siê w Ameryce Po³udniowej, np. w Argen-tynie. Na tematykê tê zwróci³a uwagê Krystyna Woys³aw, pisz¹c o funk-cjach Biblioteki Polskiej im. Domeyki w Buenos Aires46. Instytucja ta odgry-wa rolê zarówno biblioteki, jak i muzeum. Gromadzone s¹ zatem nie tyl-ko wydawnictwa, materia³y archiwalne, ale te¿ np. dzie³a sztuki i medale.
Do g³ównych dzia³ów w ksiêgozbiorze nale¿¹: polonika, Polonia, historia powszechna i historia Polski, nauki spo³eczne, kultura i owiata, literatura polska, emigracyjna i latynoamerykañska w polskim t³umaczeniu, encyklo-pedie i s³owniki.
Podkreliæ trzeba, ¿e niektóre publikacje, których opisy odnaleziono na
³amach PBB, podejmuj¹ tematykê bibliotek jako jednego z przejawów ¿y-cia spo³eczno-kulturalnego Polonii. Takie podejcie odnajdujemy, s³usznie, w opracowaniu Polskie organizacje we Francji. Na podstawie dokumentacji Klubu Polskiego w Rosières (dep. Cher) w latach 19231939 (Warszawa 2002) Macieja Matrasia.
Dla poznania pe³nej historii bibliotekarstwa polonijnego niezbêdna jest wiedza o bibliotekach ju¿ nieistniej¹cych. Badania nad ksiêgozbiorem teo-logów polskich z O³omuñca i Widnawy prowadzi³a m.in. Weronika Paw³o-wicz47. Podkreli³a ona skutecznoæ tej kolekcji w utrzymywaniu polskoci wród przysz³ych ksiê¿y, którzy po uzyskaniu wiêceñ pracowali w para-fiach na l¹sku Cieszyñskim. Niema³¹ zas³ugê w tworzeniu kolekcji ode-gra³ ks. Mateusz Opolski, którego dzia³alnoci¹ bibliotekarsk¹ zaj¹³ siê ks.
Jan Szymik48. Z kolei o bibliotekach polskich organizacji studenckich pisa³ Witold Molik w Polskich peregrynacjach uniwersyteckich do Niemiec
45A. G a ³ k o w s k i: Problematyka polonijna w dzia³alnoci Stacji Polskiej Akade-mii Nauk w Pary¿u. W: Materia³y XXI Sesji Sta³ej Konferencji..., s. 111121.
46K. W o y s ³ a w: Funkcje Biblioteki Polskiej im. Domeyki w Argentynie. W: To¿sa-moæ oraz percepcja Polski i polskoci w rodowiskach Polonii latynoamerykañskiej. Red.
M. M a l i n o w s k i. Warszawa 2000, s. 214219.
47W. P a w ³ o w i c z: Polski ksiêgozbiór teologów wroc³awskich w O³omuñcu i Widnawie. W: l¹skie miscellanea: literatura folklor. T. 4. Red. J. M a l i c k i i K. H e -s k a - K w a n i e w i c z. War-szawa 1992, -s. 4957.
48J. S z y m i k: Ks. dr M. Opolski za³o¿yciel polskiej biblioteki w O³omuñcu. W:
Ks. dr Mateusz Opolski jeden z pierwszych i najznamienitszych budzicieli polskoci na l¹sku Cieszyñskim. [Red. A. S z c z y g i e ³]. Bielsko-Bia³a 1998, s. 2730.
18711914 (Poznañ 1989). Oskar Stanis³aw Czarnik omówi³ natomiast polskie biblioteki polonijne w XVIIIXIX wieku na tle zagranicznego me-cenatu kulturalnego49.