Kolekcjoner bajek i roślin
Urodził się 15 października 1867 roku w Żernikach (Zernik) koło Gliwic (Gleiwitz) w rodzinie hutnika Josepha Czmoka. Ukończywszy w roku 1880 naukę w szkole ludowej w Żernikach, postanowił pójść w ślady ojca i po ukończeniu Szkoły Przemysłowej w Gliwicach rozpoczął w roku 1885 pracę w gliwi−
ckiej hucie jako starszy mistrz odlewniczy.
Zwróciwszy już wówczas uwagę na florę poras−
tającą hałdy gliwickiej huty, zainteresował się rośli−
nami adwentywnymi i przemianami zachodzącymi w rodzimej szacie roślinnej pod wpływem obcych
C C zz mm oo kk
63
A A
gatunków. Zagadnienia te znajdowały się odtąd stale w centrum jego zainteresowań botanicznych. Po na−
wiązaniu kontaktu z →Theodorem Schube został jed−
nym z najaktywniejszych współpracowników Ziel−
nika Śląskiego. Poza botaniką zajmował się też geo−
logią, a obok tego studiami etnograficznymi – zbierał i opracowywał pieśni, bajki i anegdoty – oraz studia−
mi z pogranicza botaniki i etnografii – gromadził informacje na temat roślin związanych z górnoślą−
skimi obyczajami i wierzeniami, a także roślin stosowanych w medycynie ludowej i hodowanych w przydomowych ogródkach.
Od roku 1914 aż do przejścia na emeryturę w roku 1924 pracował w Dyrekcji Kopalń Królewskich w Zaborzu. Po przejściu na emeryturę oddał się cał−
kowicie badaniom botanicznym i etnograficznym oraz wędrówkom po Górnym Śląsku. Podczas tych wędrówek badał skład flory porastającej wapienne i dolomitowe wzgórza, hałdy żużlowe oraz nasypy kolejowe, torowiska, a obok tego sporządzał rejestry chronionych i godnych ochrony pomników ożywio−
nej i nieożywionej przyrody. Zbierał też materiały etnograficzne, a ponieważ świetnie znał górnośląską gwarę i wszystkich traktował niezwykle uprzejmie, szybko zdobywał zaufanie obcych sobie ludzi i po−
trafił dotrzeć do źródeł niedostępnych innym bada−
czom. Większość jego publikacji ukazała się w la−
tach 1924−1928 na łamach czasopisma „Der Ober−
schlesier” i innych periodyków. Choć pisał je w języku niemieckim, znał też doskonale polski ję−
zyk literacki, o czym najlepiej świadczą jego zapiski w zachowanym do dziś dzienniku z roku 1924.
Jego wielką pasją była ochrona przyrody, którą wspierał nie tylko jako popularyzator na łamach codziennej prasy, ale i jako uczestnik akcji zaziele−
niania zdegradowanych przez przemysł terenów, członek władz założonej przez niego, →Gustava Eisenreicha i innych przyrodników Krajoznawczej
Wspólnoty Roboczej dla Powiatu Gliwickiego i Oko−
lic (Heimatkundliche Arbeitsgemeinschaft für den Stadtkreis Gleiwitz und Umgegend), członek Krajo−
wego Komitetu Ochrony Pomników Przyrody w Gór−
nośląskim Okręgu Przemysłowym (Landschafts−
komitee für Naturdenkmalpflege in oberschlesischen Industriegebiet) oraz współpracownik Prowincjonal−
nej Stacji Ochrony Pomników Przyrody (Provinzial−
stelle für Naturdenkmalpflege). Poza tym był również aktywnym członkiem Geologicznego Zrzeszenia Gór−
nego Śląska (Geologische Vereinigung Oberschle−
siens) i innych towarzystw przyrodniczych.
W ostatnich latach życia stan zdrowia nie pozwalał mu już na dalekie wędrówki i musiał zadowalać się kontaktem z przyrodą w swym niewielkim przydo−
mowym ogródku. Zmarł 13 czerwca 1934 roku w Gli−
wicach. Był żonaty z młodszą od niego o 13 lat Anną Kucyas z Wójtowej Wsi (Richtersdorf) koło Gliwic.
Ważniejsze publikacje: Die Übereinstimmung der Kalk−
und Dolomithügel von Tarnowitz und Trockenberg mit der auf den Schlackenhalden der Gleiwitzer Hütte. Oberschle−
sien 17, 1918; Die Rokittnitzer Schweiz. Der Oberschlesier 2, 1920; Zur Verwendung der Pflanzen durch die Kinder in Oberschlesien. Ibid. 3, 1921; Beobachtungen aus der Gegend von Hindenburg. Mitteilungen aus der Vogelwelt 23, 1924; Die Pflanze in Gebrauch, Sitte, Kultur und Aberglauben in Oberschlesien. Volk und Heimat 1, 1924;
Vom Kräutermarkt in Gleiwitz. Ibid.; Oberschlesische Volksheilkunde aus dem Tierreich. Ibid.; Eine heimatliche Wanderung durch die Gemarkung von Miechowitz. Aus dem Beuthener Lande 2, 1924; Die Rokittnitzer Pflanzen−
welt im Herbst. Ibid.; Rokittnitzer Friedhofsblumen im Herbst: Ein Beitrag zur Volksbotanik des Beuthener Landes. Mitt. Beuth. Gesch. Mus. Ver. H. 5−6, 1924; Ober−
schlesische Sagen von Teufelssteinen. Kurier, Nr 54, 1924;
Mariä Kraut− oder Würzweihe. Aus dem Chelmer Lande 1, 9, 1925; Zur Einbürgerung ausländischer Gewächse.
Hindenburger Tageblatt 124, 1925; Über die Einwan−
derung fremder Pflanzenarten in Oberschlesien. Ibid. 196, 1925; Der Schmied von Zernik. Ein oberschlesisches Märchen. Volk und Heimat 2, 1925; Ein botanischer Streif−
zug nach Stollarzowitz. Aus dem Beuthener Lande 2, 1925;
Einiges aus der Volksheilkunde unserer Gegend. Ibid.;
Anekdoten vom alten Fritz im oberschlesischen Indu−
striebezirk. Ibid.; Zwei Legenden aus der Gleiwitzer Gegend. Ibid.; Die Sandgruben von Preschlebie. Ibid. 3, 1926; Heimatkunde der Beuthener Gegend. Ibid.; Über die Ursachen des Industrie−Melanismus bei Schmetterlingen.
Ibid.; Die Flora der Gleiwitzer Schlackenhalden.
Oberschlesier 8, 1926; Bepflanzung der Wasserläufe und Gräben. Oberschl. Wand. 245, 1926; Naturdenkmäler im Kreise Gleiwitz. Oberschlesischer Volkskalender, 1926;
Über die Veränderungen des Vegetationsbildes der Stadt Gleiwitz und Umgegend in dem letzten 50 Jahren.
Gleiwitzer Jahrbuch, 1927; Veränderungen im Gleiwitzer Vegetationsbild. Oberschl. Wand. 106, 1927; Die Einwan−
derungen fremder Pflanzenarten in Oberschlesien. Schles.
Zeitung 366, 1927; Die Pflanzenwelt des Beuthener Kreiswaldes. Aus dem Beuthener Lande 4, 1927; Beobach−
tungen aus dem heimischen Tierleben. Ibid.; Eine
C
C zz mm oo kk
A A
64
Wassermannssage aus dem Dorfe Zernik bei Gleiwitz.
Ibid.; Die Pflanze als Symbol im oberschlesischen Volksbrauch. Der Oberschlesier 9, 1927; Die Flora des Eisenbahndämme und Schienenwege im oberschlesischen Industriebezirk. Ibid. 10, 1928; Die Pflanzenwelt unserer Heimat im Wandel der Zeiten. Ausschau von Burg Tost 3, nr 1, 1928; Oberschlesische Räuber−Romantik. Oberschl.
Wand.−Kalender, 1929; Vorweihnachtsstimmung auf dem Lande. Der Oberschlesier 12, 1930; Ein Brauch aus dem Osterfestkreise. Heimatkalender für den Kreis Tost−
Gleiwitz 4, 1931; Von oberschlesischen Schäfen. Ibid. 5, 1932.
Źródła: AP w Katowicach, Oddz. w Gliwicach, Zespół akt: Spuścizna Emanuela Czmoka z Gliwic; Anonim, Oberschlesien im Bild 7, 10.02.1928, s. 8; Perlick−
Landeskunde, s. 25, 28, 397 (portret); Eisenreich G., Der Oberschlesier 16, 1934, s. 418−419; Perlick A., ibid. 17, 1935, s. 116; Perlick−Bergleute, s. 96−97, 217−218.
D
D ii hh mm // DD ii tt tt rr ii cc hh
65