Górnik, hutnik, badacz Beskidów
Urodził się 21 lutego 1807 roku w Memmingen, w regionie Allgäu w Bawarii, w rodzinie adwokata sądu dworskiego Ludwiga Leonharda Hoheneggera
i jego żony Marii, z domu Schillinger. Po ukończeniu gimnazjum w Kempten studiował najpierw kamera−
listykę w Monachium, później jednak przeniósł się na Akademię Górniczą we Freibergu. Od roku 1829 kierował wydziałem wielkich pieców w Blansku na Morawach, w roku 1831 został inżynierem w hucie w Herford w Westfalii, w roku 1833 – inżynierem wy−
działu pudlerskiego i walcowni w Wetter w Zagłębiu Ruhry, w roku 1834 – kierownikiem wydziału w hu−
cie w Nachrodt w Westfalii, a w roku 1836 – dyrekto−
rem huty w Wolfsberg w Karyntii.
W roku 1839 przybył do Cieszyna (Těšín, Teschen), gdzie zatrudniony został jako dyrektor książęcych hut i kopalń. Na stanowisku tym zajmował się moderni−
zacją podlegających mu zakładów w Trzyńcu (Třinec, Trzynietz), Baszce (Baška, Baschkau) i w Węgier−
skiej Górce (Gorka), stając się jednym z najwybitniej−
szych i najenergiczniejszych pionierów przemysłu i działaczy gospodarczych XIX w. na Śląsku Cie−
szyńskim. W roku 1852 ukończył budowę odlewni w Ustroniu, zaś trzy lata później – budowę huty Karlshütte koło Frydka (Friedek). W ciągu 25 lat uda−
ło mu się ponad 12−krotnie podnieść wysokość do−
chodów z podlegających mu zakładów. Zaopatrzenie podległych mu hut w surowce energetyczne zapewnił pozyskując bogate pola węglowe w Karwinie (Kar−
viná, Karwin) i Pietwałdzie (Petřvald, Peterswald).
Wykonał też pierwsze projekty linii kolejowej z Ko−
szyc do Bohumina (Kaschau−Oderberger Bahn), jed−
nak budowa tej linii doszła do skutku dopiero po jego śmierci.
Ponieważ rozbudowane i zmodernizowane przez niego huty potrzebowały ok. 600 tys. cetnarów rudy rocznie, a większość eksploatowanych dotąd złóż była bliska wyczerpania, rozpoczął intensywne bada−
nia geologiczne Beskidów w poszukiwaniu nowych złóż. Mimo dużego podobieństwa do siebie po−
szczególnych ogniw fliszu karpackiego, udało mu się podzielić je w zadowalający sposób i wyróżnić m.in.
frydeckie margle bakulitowe, łupki cieszyńskie, łupki
H
H oo mm ee yy ee rr
147
A A
wierzowskie, piaskowce z Baszki, piaskowce godul−
skie, piaskowce grodziskie i warstwy istebniańskie.
Przy okazji wprowadził też do petrografii pojęcie
„cieszynitów” – skał plutonicznych lub hipabisalnych występujących w postaci małych pni, dajek i sillów.
Planując geologiczne kartowanie tego gospodarczo ważnego, ale słabo poznanego jeszcze obszaru, Ho−
henegger stworzył w roku 1846 w Cieszynie małą szkołę wieczorową, w której zapoznawał młodych robotników z podstawami geologii i mineralogii.
Dzięki tej szkole powstał zespół, który wraz z Ho−
heneggerem wykonał wydaną w roku 1861 w Gotha
„Geologische Karte der Nordkarpathen in Schlesien”.
Mapa ta przyniosła Hoheneggerowi powszechne uznanie. W poczet swoich członków przyjęła go m.in.
Śląska Kamera Handlowa, Cesarsko−Królewski Za−
kład Geologiczny Rzeszy w Wiedniu, Morawsko−
−Śląskie Towarzystwo Wernerowskie i Towarzystwo Gospodarczo−Naukowe w Brnie. Pod koniec życia roz−
począł badania okolic Krakowa, gdzie dokonał po−
działu utworów kredowych i zrewidował dotychcza−
sowy podział wapienia muszlowego, jednak z powo−
du złego stanu jego zdrowia odwlekało się coraz bardziej opracowanie zarówno mapy, jak i objaśnień do niej. Chociaż dokładał starań i jeszcze 12 dni przed swoją śmiercią pracował nad podsumowaniem swych badań w okolicach Krakowa, nie zdołał już ukończyć tej pracy. Zmarł w Cieszynie 25 sierpnia 1864 roku.
Jego doczesne szczątki złożono na nie istniejącym już dziś cmentarzu przy kościele św. Trójcy w Cieszynie, pod nagrobkiem wykonanym przez Josefa Gawrona z huty w Trzyńcu.
Nazwisko Hohennegera upamiętniał niegdyś szyb Hohenneger w Karwinie oraz ulica Hoheneggera w Cieszynie. W paleontologii jego nazwisko upamię−
tniają m.in. takie nazwy, jak Cnemidiastrum hohe−
neggeri Zittel, Cerithium hoheneggeri Zittel, Frene−
lopsis hoheneggeri Schenk, Hamites hoheneggeri Uhlig, Hoplites hoheneggeri Uhlig, Nerinea hohe−
neggeri Peters, Rhizocedroxylon hoheneggeri Felix, Rissoina hoheneggeri Ascher i Rhynchonella hohe−
neggeri Suess. Bogate zbiory mineralogiczne i pa−
leontologiczne Hoheneggera ze Śląska Cieszyńskiego i okolic Krakowa, które zajmowały 550 kartonów, wobec braku zainteresowania ze strony instytucji w Wiedniu, sprzedane zostały po jego śmierci władzom Bawarii. Znanym geologiem był również urodzony w roku 1840 w Cieszynie syn Hoheneg−
gera, Adolf.
Ważniejsze publikacje: Notizen aus der Umgebung von Teschen. Ber. Mitt. Freunde Naturwiss. 3, 1847; Über die Arbeit zur Erforschung der geologischen Verhältnisse der Umgebung von Teschen. Ibid. 5, 1849; Geognostische Briefe über Schlesien an W. Haidinger und M. Hörnes. Wien 1849; Metallurgische Betrachtungen über den Sphärosiderit der Karpathen. Naturwiss. Abh. 3, 1849; Geologische
Skizze der Nordkarpathen von Schlesien und den nächsten Angrenzungen. Jahrb. Geol. Reichsanst. 3, 1852; Neue Erfahrungen aus den Nordkarpathen. Ibid. 6, 1855;
Erläuternder Bericht über die zur Pariser Weltausstellung eingesandten Karpathen−Sphärosiderite und über die auf diese Erze basierte Eisenindustrie auf den Gütern des Erzherzogs Albrecht in Schlesien und Galizien. Österr.
Zeitschr. Berg. Hütten. 3, 1855; Erläuterungen zur geognos−
tischen Karte von Teschen. W: Amtlicher Bericht über die 32. Versammlung deutscher Naturforscher und Ärzte. Wien 1856; Über die Adneter−Schichten in den Karpathen. Jahrb.
Geol. Reichsanst. 8, 1857; Die Spiegeleisenerzeugung auf chemische Grundsätze basiert zu Hradek in Ober−Ungarn.
W: Bericht über die dritte allgemeine Versammlung von Berg− und Hüttenmännern zu Mährisch−Ostrau 1863; Über die Stahlproduktion von Österreich mit besonderer Rück−
sicht auf die begonnene Einführung des Bessemer Pro−
zesses. Österr. Zeitschr. Berg. Hütten. 12, 1864.
Źródła: Bílková−Slovník II, s. 315−318; Cieśliński S., SS, s. 40, 86, 138−139, 147, 156, 181, 509; Fussek E., Ostschle−
sische Porträts 2, Berlin 1996, s. 207−209 (portret); Gümbel W. v., ADB 12, 1880, s. 671−672; Hingenau O., Jahrb.
Geol. Reichsanst. 14, 1864, s. 449−453; Myška M., BSSSM 4, 1995, s. 46−48; Perlick−Bergleute, s. 178, 277; SP, s. 64;
Staněk−Mineralogie, s. 19; Syniawa M., Ludwig Hohe−
negger, pionier stratygrafii karpackiego fliszu, PGŚ 37, 2004, s. 15; Wurzbach−Lexikon 9, 1863, s. 187−188.
HOMEYER A
LEXANDER VON (1834−1903)Ornitolog, lepidopterolog, badacz środkowej Afryki
Urodził się 18 stycznia 1834 roku koło Grimmen na Pomorzu. Po ukończeniu gimnazjum w Stralsund uczył się w szkołach kadeckich w Poczdamie i Ber−
linie. Chociaż zdecydował się na karierę wojskową, poświęcał wiele czasu na swe pasje przyrodnicze i w wolnych chwilach zajmował się obserwowaniem ptaków. W roku 1852 został oficerem 38 Śląskiego Regimentu Fizylierów, potem przez pewien czas służył
H
H oo mm ee yy ee rr
A A
148
w różnych garnizonach w Moguncji oraz Frankfurcie nad Menem, gdzie nawiązał kontakt z Towarzystwem Przyrodniczym Senckenberga i zarządzał jego zbiora−
mi ornitologicznymi. W roku 1861 powrócił na Śląsk.
Pod koniec marca 1861 wyruszył w naukową po−
dróż po krajach zachodniej części Morza Śród−
ziemnego i po Balearach. Ornitologiczne spostrze−
żenia poczynione podczas tej podróży opisał w sze−
regu niezwykle interesujących prac. Czas na obser−
wowanie ptaków znajdował nawet w roku 1866, gdy wraz ze swym regimentem znalazł się podczas wojny austriacko−pruskiej na terenie Czech, gdzie walczył w bitwach pod Skalicą i Hradcem Kralove. Gdy po ukazaniu się dzieła „O powstawaniu gatunków”
Darwina w fachowych czasopismach ornitologi−
cznych rozgorzała dyskusja na temat ewolucji, do−
boru naturalnego oraz tego, czym właściwie jest ga−
tunek, która zepchnęła na margines tradycyjną orni−
tologię opisową, na pewien czas przeniósł swoje zain−
teresowania na obszar lepidopterologii.
W roku 1875 na zlecenie Towarzystwa Geograficz−
nego w Berlinie poprowadził dwie ekspedycje w środkowej Afryce, na obszarze dzisiejszej Angoli.
Najpierw wzdłuż rzeki Kwanza dotarł do Dondo, później podążył do Pungo Adango, gdzie zachorował na febrę. Choroba ta zmusiła go do powrotu do Euro−
py i rezygnacji z dalszej kariery wojskowej. W roku 1878 w stopniu majora przeszedł w stan spoczynku, a chociaż dolegliwości związane z przebytą chorobą towarzyszyły mu już do końca życia, nie były w sta−
nie przeszkodzić mu w podejmowaniu ornitolo−
gicznych wypraw do Danii, Czech, Rumunii, Serbii, Bośni, Hercegowiny i na Węgry. Te ostatnie zach−
wyciły go do tego stopnia, że odwiedzał je wie−
lokrotnie.
Po odejściu z armii przez pewien czas mieszkał w Wiesbaden, później wrócił na Pomorze i wspólnie ze znanym ornitologiem Tancré zamieszkał w An−
klam. Potem przeniósł się do Greifswaldu, gdzie pra−
cował naukowo wspierany przez profesorów tamtej−
szego uniwersytetu. Od roku 1890 zaczął zbierać doniesienia ornitologów z obszaru Pomorza, które, w postaci rocznych sprawozdań, publikował począt−
kowo on sam, później zaś inni badacze. Niemal do końca życia był aktywnym członkiem Niemieckiego Towarzystwa Ornitologicznego, na którego doro−
cznym zjeździe po raz ostatni zjawił się w roku 1897 w Dreźnie. Latem 1903 roku zachorował na połączo−
ną z żółtaczką chorobę wątroby, w wyniku której zmarł 14 lipca w Greifswaldzie. Poza niezwykle bogatą kolekcją ptaków pozostawił też liczący ok. 35 tysięcy okazów zbiór motyli i liczącą ok. 9 tysięcy okazów kolekcję ptasich jaj.
Jego nazwisko upamiętniają w ornitologii m.in.
gatunek Pachycephala homeyeri (Blasius) i podga−
tunek Aquila chrysaetos homeyeri Severtzov, a w le−
pidopterologii m.in. gatunki Liptena homeyeri Dewitz i Limenitis homeyeri Tancré.
Ważniejsze publikacje: Über die verschiedene Färbung der Eier von Lanius collurio L. Journ. f. Ornith. 8, 1858;
Über das Vorkommen einiger Vögel im Gebiete des Mittelrheins mit besonderer Berücksichtigung von Frankfurt am Main. Ibid. 9, 1859; Die Amsel in Neu−Vor−
pommern und am Rhein. Ibid. 10, 1860; Zur Natur−
geschichte des Girlitz, Fringilla serinus L. Ibid. 12, 1862;
Über das Atmen des jungen Vogels im Ei. Ibid. [mit P.
Kötzler]; Betrachtungen über die zoologischen Gärten zu Lyon, Marseille und Algier. Mitt. Centralinst. f. Akklimati−
sation 4, 1862; Über einige Vögel der Balearen und Algeriens. Bericht über die 14. Versammlung der deutschen Ornithologen Gesellschaft im Waldkater, 1862; Die Bale−
aren. Journ. f. Ornith. 12, 13, 1862−63; Skizzen aus Algier 1861. Ibid. 13, 1863; Strix nisoria, Muscicapa parva, Otis tetrax bei Glogau in Schlesien beobachtet. Ibid.; Falco peregrinus, Ardea egretta, Syrrhaptes paradoxus, Serinus luteolus, Turdus pilaris bei Glogau in Schlesien. Ibid. 14;
1864; Über das Brutgeschäft von Turdus pilaris bei Glogau.
Ibid.; Einfluss der Kultur auf den Naturhaushalt (Abnahme von Brutvögeln in manchen Gegenden). Zool. Garten (Jena) 5, 1864; Aus den böhmisch−schlesischen Grenz−
gebirge. Ibid. 6, 1865; Streifereien über die böhmisch−
schlesischen Grenzgebirge. Journ. f. Ornith. 15, 1865; Über das Vorkommen einiger zum Teil seltener Vögel bei Glogau. Ibid. 16; 1866; Briefe vom Kriegsschauplatz 1866.
Ibid. 17, 1867; Zur Wanderung über das Riesengebirge.
Zool. Garten (Jena) 8, 1867; Über irreguläre Wanderungen und Haushalt einiger Vögel Europas. Ibid. 9, 1868; Über die Örtlichkeit des Sommeraufenthaltes des Heuschrecken−
sängers (Locustella naevia Lath.). Journ. f. Ornith. 19, 1869;
Falco rufipes und Ardea purpurea in Schlesien. Ibid.;
Microlepidopteren−Raupen in Vogelnestern. Ibid. 22, 1872;
Vortrag in der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur über „Erinnerungen aus seinem ornithologischen Studienleben”. Jb. SGVK 49, 1872; Bemerkungen über das Vorkommen einiger Vögel Schlesiens. Journ. f. Ornith. 23, 1873; Über einige Vögel des Hochwaldes. Ibid.; Lepido−
pteren. W: 2. deutsche Nordpolfahrt, Bd. 2, 1874; Biolo−
gische Beobachtungen über einige schlesische Vögel. Journ.
f. Ornith. 25, 1875; Afrikanische Schmetterlinge. Russens Isis 1, 1876; Mein Fang in Ober−Engadin (Lepidopteren) 1876 und 1878. Jahrb. Nass. Ver. f. Naturk. 31, 32, 1878−79;
Eine Fahrt nach Bornholm. Zeitschr. f. Ornith. u. prakt.
Geflügelzucht 10, 1886; Studien über die amerikanischen Puter (Gallopavo meleagris und mexicana). Ibid. 12, 1888;
Ornithologischer Jahresbericht über Pommern und Rügen.
Ibid. 14−17, 1890−93; Tour durch die böhmisch−schlesischen Grenzgebirge. Ornith. Monatsschr. 16, 1890; Auf dem Belenczer− und Plattensee. Ibid. 17, 1891; Nach Ungarn und Siebenbürgen. Eine Studien− und Sammelreise vom 3. Mai bis 26. Juni 1892. Ibid. 18, 1892; Beobachtungen in Bosnien und Siebenbürgen. Zeitschr. f. Ornith. u. prakt. Geflügelzucht 17, 1893; Neu−Vorpommern und Rügen vor 50 Jahren und jetzt.
Ornith. Monatsber. 1, 1893; Biologische Beobachtungen. Ibid.
5, 1897; Die Gebirgsbachstelze (Motacilla sulphurea), Brutvogel in Westpreussen. Ibid. 6, 1898;
Źródła: Blasius R., Ornith. Monatsschr. 28, 1903, s. 404−411 (bibliografia); Embacher−Lexikon, s. 150; Gebhardt−Orni−
thologen, s. 165−166; Gebhardt L., NDB 9, 1972, s. 588−589;
H
H oo nn ii gg mm aa nn nn
149
A A
Gebhardt L., Sunkel W., Die Vögel Hessens, Frankfurt am Main 1954, s. 59−60; Heintze B., Ethnographische Aneig−
nungen: Deutsche Forschungsreisende in Angola – 30 Kurz−
biographien mit Selbstzeugnissen und Textbeispielen, Frankfurt am Main 1999, s. 233−234; Kollibay P., Die Vögel der preussischen Provinz Schlesien, Breslau 1916, s. 12, 21 (portret); Pax−Tierwelt, s. 8.