GERHARDT K ARL A BRAHAM (1738−1821)
GOEPPERT H EINRICH R OBERT (1800−1884)
Wybitny znawca kopalnej flory
Jego rodzina pochodziła z Nysy (Neisse). Dziadek Goepperta, z zawodu szewc i oberżysta, otwarł w tym mieście słynną Bergapotheke, a ojciec, Heinrich Goeppert, założył aptekę w Szprotawie (Sprottau), gdzie 25 lipca 1800 roku urodził mu się syn, któremu nadano imiona Heinrich Robert. Pierwsze nauki pobierał on w rodzinnym mieście, w roku 1812 roz−
począł naukę w gimnazjum w Głogowie (Glogau), zaś w latach 1813−16 był uczniem Gimnazjum św.
Macieja we Wrocławiu (Breslau). Nie zdawszy matu−
ry, rozpoczął naukę zawodu w aptece ojca, przez rok pracował też w aptece dziadka w Nysie.
W roku 1821, uzyskawszy świadectwo dojrzałości, rozpoczął studia na Wydziale Medycznym Uniwer−
sytetu Wrocławskiego, gdzie, dzięki przyjaźni z→prof. Treviranusem, zainteresował się botaniką.
Pod kierunkiem Treviranusa wykonał swoją pracę doktorską z dziedziny fizjologii roślin, „Nonnulla de plantarum nutritione”, jednak w roku 1824 został re−
legowany z uniwersytetu z powodu działalności w nielegalnej organizacji studenckiej. Udał się wów−
czas do Berlina i tam w styczniu 1825 uzyskał stopień doktora medycyny. Po powrocie do Wrocławia roz−
począł praktykę lekarską jako lekarz ogólny, chirurg i okulista, zaś we wrześniu 1827 roku habilitował się z botaniki i medycyny na podstawie rozprawy „De acidi hydrocyanici vi in plantas commentatio”.
W tym samym roku został konserwatorem Ogrodu Botanicznego, zaś w roku 1830 – nauczycielem patologii, terapii, farmakologii i sztuki wypisywania recept w Szkole Medyczno−Chirurgicznej we Wro−
cławiu. Jako lekarz zasłużył się miastu w roku 1831 podczas epidemii cholery. W tym samym roku został profesorem nadzwyczajnym Wydziału Medycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, a w 1839 – profeso−
rem zwyczajnym, wykładając zarówno dyscypliny medyczne, jak i botaniczne. W okresie pracy na Wy−
dziale Medycznym dwukrotnie, w latach 1843/44 i 1848/49 pełnił obowiązki dziekana Wydziału Medycznego, zaś w roku 1846/47 obowiązki rektora Uniwersytetu Wrocławskiego.
W roku 1852, po odejściu →Neesa von Esenbeck, przeniósł się na Wydział Filozoficzny, gdzie, obją−
wszy kierownictwo Ogrodu Botanicznego, Zielnika i Katedry Botaniki, poświęcił się całkowicie bota−
nice. Do jego uczniów należeli m.in. →Ferdinand Cohn, Hugo Conwentz, →Adolf Engler, →Gustav Wilhelm Körber, →Julius Milde, →Karl Gustav
G
G oo ee pp pp ee rr tt
A A
116
Stenzel i→Rudolf von Uechtritz. W roku akademic−
kim 1858/59 powierzono mu obowiązki dziekana Wy−
działu Filozoficznego.
Jego działalność naukowa obejmowała prawie wszystkie dziedziny botaniki. Pierwsze jego prace dotyczyły fizjologii roślin, jednak największe uznanie przyniosły mu badania w dziedzinie paleo−
botaniki, za ojca której uznaje się go w tym samym stopniu, co Brongniarta i Sternberga. Do zbierania okazów kopalnej flory namówił go →profesor Otto, który z zapałem zbierał kopalne szczątki zwierzęce.
Z dobrym przyjęciem spotkała się już pierwsza praca Goepperta w dziedzinie paleobotaniki z roku 1836, poświęcona kopalnym paprociom. W roku 1840 stwierdził obecność komórek roślinnych w prepara−
tach mikroskopowych sporządzonych z węgla ka−
miennego, co zakończyło definitywnie długoletnie spory dotyczące jego pochodzenia. Doświadczenia nad strukturą i pochodzeniem węgla, w których, pod−
dając liście roślin działaniu ciśnienia i temperatury bez dostępu powietrza, uzyskiwał uwęglone w ró−
żnym stopniu substancje, przyniosły mu odznaczenia niemieckich, brytyjskich i holenderskich towarzystw naukowych, m.in. Medal Cotheniusa i Medal Mur−
chisona, zaś na wystawie światowej w Paryżu w 1867 roku otrzymał złoty medal za serię fotografii ilustru−
jących strukturę węgla kamiennego. Poza florą kar−
bonu badał też flory innych okresów geologicznych, zwłaszcza trzeciorzędowych węgli brunatnych i bur−
sztynów.
Przez szereg lat Goeppert zajmował się również dendrologią. Aż do późnej starości zachował bardzo osobisty stosunek do drzew, nie lubił, gdy ogrodnicy usiłowali piłami i nożycami korygować naturę i bar−
dzo trudno było uzyskać jego zgodę na poważniejsze zabiegi lub wycięcie drzewa w Ogrodzie Botani−
cznym. Ogród zajmował szczególne miejsce w życiu Goepperta – dzięki jego pracy nabrał w nim znacze−
nia dział systematyki uporządkowany według zmo−
dyfikowanego systemu Bartlinga−Endlichera, pow−
stał zachowany do dziś profil skalny ilustrujący budowę geologiczną Zagłębia Wałbrzyskiego, pier−
wsze kwatery z roślinami alpejskimi, pierwsze grupy geograficzne reprezentujące główne formy roślin−
ności kuli ziemskiej i bogata kolekcja dendrologicz−
na, na którą składały się pnie drzew i przekroje pni.
Wielką zasługą Goepperta było też zniesienie wielu ograniczeń dotyczących zwiedzania ogrodu i przygo−
towanie 8 kolejnych wydań przewodnika po ogro−
dzie. Będąc farmaceutą i lekarzem Goeppert przy−
wiązywał też dużą wagę do roślin użytkowych – w roku 1857 opublikował wykaz uprawianych w ogrodzie roślin użytkowych i urządził w jednej ze szklarni wystawę produktów roślinnych zestawio−
nych z roślinami będącymi ich źródłem. Wystawa ta wzbudziła duże zainteresowanie, toteż Goeppert
rozmieścił w ogrodzie na stałe ok. 1000 słojów ze wspomnianymi produktami w sąsiedztwie roślin szklarniowych i gruntowych. Liczba uprawianych w ogrodzie w jego czasach gatunków i odmian prze−
kroczyła 12 tys. W roku 1868 ogród prowadził wymianę z 80 placówkami na całym świecie, a w ro−
ku 1883 – ze 130.
W roku 1854 Goeppertowi udało się uzyskać salę Auditorium Chemicum, w którym umieścił bogaty zbiór pni, całych roślin, liści, owoców i nasion po−
chodzących z całego świata. W ten sposób powstało pierwsze na terenie Niemiec Muzeum Botaniczne, które jeszcze w okresie międzywojennym uważane było za jedno z najpiękniejszych w Europie. Pier−
wszy katalog zgromadzonych w nim kolekcji opub−
likował Goeppert już w roku 1856. Ponieważ sala, w której zostały umieszczone zbiory, była zbyt mała, by pomieścić szybko powiększającą się kolekcję, w roku 1872 (lub wg niektórych źródeł w 1878) Goeppert założył drugie muzeum, które nazwał Mu−
zeum Ogrodu Botanicznego. Za jego życia nie miało ono stałej siedziby, lecz obejmowało eksponaty roz−
proszone na terenie ogrodu i w należących do niego
Agave geoppertianaJacobi
G
G oo ee pp pp ee rr tt
117
A A
pomieszczeniach. Zgodnie z katalogiem, który Goeppert opublikował na krótko przed swoją śmier−
cią, w zbiorach obydwu muzeów znajdowało się ok.
25 tys. eksponatów.
Od roku 1830 Goeppert był, nosząc przydomek
„du Hamel”, członkiem Leopoldyńsko−Karolińskiej Akademii Przyrodników (Matrikel No. 1349). Pełnił w niej od roku 1863 funkcję adiunkta, a od roku 1880 – funkcję członka zarządu Sekcji Botanicznej. Od roku 1826 był aktywnym członkiem Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej, pełniąc w nim wiele funkcji, z funkcją prezesa włącznie. W roku 1875 w uznaniu zasług w kształtowaniu wrocławskich pro−
menad i parków nadano mu honorowe obywatelstwo Wrocławia. Był dwukrotnie żonaty z córkami profe−
sora Wilhelma Remera. Po śmierci pierwszej żony ożenił się z jej młodszą siostrą, Wilhelminą. Zmarł 18 maja 1884 roku. Pochowany został na wrocław−
skim cmentarzu św. Wawrzyńca.
Zbiory botaniczne i paleobotaniczne Goepperta za−
chowały się we Wrocławiu. Dublety jego zbiorów zielnikowych odnotowane są w herbariach w Berlinie i Budapeszcie. Jego dokonania na polu botaniki upamiętnione zostały w nazwach rodzajowych Goep−
pertia Grisebach (Gentianaceae) i Goeppertia Nees (= Aydendron Nees, Lauraceae) oraz nazwach gatun−
kowych Agave goeppertiana Jacobi, Primula goep−
pertiana Pax i Salix goepperti Andersson (= S. hasta−
ta L.). W lichenologii jego nazwisko upamiętnia Placodium goeppertianum Körber. Prócz tego na jego cześć Ettingshausen nadał dwom roślinom kopalnym nazwy Alloiopteris goepperti i Calamitina goepperti, a →Meyer nadał kopalnemu gadowi i rybie nazwy Lamprosaurus goepperti i Cenchrodus goepperti.
Jego prawnuczka, urodzona w Katowicach (Katto−
witz) Maria Goeppert−Mayer, prowadziła badania na−
ukowe w Stanach Zjednoczonych i otrzymała w roku 1963 Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.
Wybrane publikacje: Beschreibung des botanischen Gartens der Königlichen Universität Breslau. Breslau 1830; Die in Schlesien wildwachsenden offizinellen Pflanzen. Progr. Med.−Chirurg. Lehranstalt. Breslau 1835;
Systema filicum fossilium. Nova Acta Leop. 22, 1836;
Bemerkungen über die fossile Flora Schlesiens. Arch. f.
Miner. 9, 1836; De Floribus in statu fossili: Commentatio botanica. Wratislaviae 1837; De Coniferarum structura anatomica. Wratislaviae 1841; Über die fossile Flora der Quadersand−steinformation in Schlesien. Nova Acta Leop.
19, 1841; Die Gattungen der fossilen Pflanzen vergleichen mit denen Jetztwelt. 6 H. Bonn 1841−1846; Über die fos−
sile Flora der Gypsformation zu Dirschel. Nova Acta Acad.
Leop. 19, 1842; Übersicht der fossilen Flora Schlesiens.
W: Flora von Schlesien 2 [red. F. Wimmer]. Breslau 1845;
Über der fossile Flora der mittleren Juraschichten in Oberschlesien. Übers. Arb. SGVK, 1845; Zur Flora des Muschelkalks. Ibid., 1846; Chronik alter Bäume und Sträucher in Schlesien. Verh. Schles. Forstver., 1846; Index
palaeontologicus oder Übersicht der bis jetzt bekannten fossilen Organismen. A. Nomenclator palaeontologicus. 2 Bde. B. Enumerator palaeontologicus. Stuttgart 1848−49 [mit H. v. Meyer und H. G. Bronn]; Abhandlungen über Beschaffenheit und Verhältnisse der fossilen Flora in den verschiedenen Steinkohlen−Ablagerungen eines und des−
selben Reviers, begründet auf die Untersuchungen in dem Wiessstein−Altwasser−Waldenburger Becken. Verhandelin−
gen van de Hollandsche Maatschappy der Wetenschappen te Haarlen, 1849 [mit C. Ch. Beinert]; Monographie der fossilen Coniferen. Ibid., 1850; Die fossilen Coniferen ver−
gleichen mit denen der Jetztwelt. Leyden 1850; Über die fossile Flora der alten Steinkohlen−Formation besonders in Schlesien. Arch. f. Miner. 23, 1850; Beiträge zur Tertiär−
flora Schlesiens. Palaeontographica 2, 1852; Fossile Flora des Übergangsgebirges. Nova Acta Leop. 22, 1852; Über die gegenwartigen Verhältnisse der Paläontologie in Schle−
sien, so wie über fossile Cycadeen. W: Denkschrift der Schlesischer Gesellschaft für vaterländische Kultur bei ihrem 50jährigen Bestehen. Breslau 1853; Die Tertiärflora auf der Insel Java, nach den Entdeckungen des Herrn F.
Junghuhn beschrieben und erörtert in ihren Verhältnisse zur Gesammtflora der Tertiärperiode. Gravenhage 1854;
Die tertiäre Flora von Schossnitz in Schlesien. Görlitz 1855; Über Botanische Museen insbesondere über das an der Universität Breslau. Görlitz 1856; Über ein im hiesigen königl. botanischen Garten zur Erläuterung der Steinkoh−
len−Formation errichtetes Profil. Breslau 1856; Die offizi−
nellen und technisch wichtigen Pflanzen unserer Gärten insbesondere des botanischen Gartens zu Breslau: eine gedrängte Übersicht derselben unter Angabe ihrer syste−
matischen Stellung, ihres Gebrauches und Vaterlandes.
Görlitz 1857; Flora der silurischen, der devonischen und Unterkohlenformation. Nova Acta Leop. 27, 1859; Nach−
weis der Verbreitung der Tertiärflora im Polarkreise auf den Aleuten, Grönland und Kamtschatka und ihre Übere−
instimmung mit unseren mittleren miocänen. Mem. Acad.
Imp. Sci. St. Petersburg 7 Ser. 2, 1860; Über Aphyllo−
stachys, eine neue fossile Pflanzengattung aus der Gruppe der Calamarien, sowie über das Verhältniss der fossilen Flora zu Darwin’s Transmutations−Theorie. Nova Acta Leop. 32, 1865; Über die fossile Flora der permischen Formation. Kassel 1865; Structurverhältnisse der Stein−
kohle. Breslau 1867; Skizzen zur Kenntniss der Urwälder Schlesiens und Böhmens. Nova Acta Leop. 34, 1868; Über Inschriften auf und Zeichen in lebenden Bäumen. Verh.
Schles. Forstver., 1869; Über die Riesen des Pflanzen−
reiches. Berlin 1869; Innere Zustände der Bäume nach äusseren Verletzungen, besonders der Eichen und Obst−
bäume. Breslau 1873; Führer durch den Königlichen Botanischen Garten der Universität. Breslau 1874; Über Einführung Nordamerikanischer Holzgewächse in Deutschland. Verh. Schles. Forstver., 1881; Unsere offizi−
nellen Pflanzen. Görlitz 1883; Die Flora des Bernsteins und ihre Beziehungen zur Flora der Tertiärformation und der Gegenwart 2 Bde. Danzig 1883[mit A. Menge]; Cata−
log der botanischen Museen der Universtät Breslau.
Görlitz 1884; Der Hausschwamm, seine Entwicklung und seine Bekämpfung. Herausgegeben und vermehrt von T.
Poleck. Breslau 1885; Nachträge zur Kenntniss der Coni−
ferenhölzer der paläozoischen Formationen. Aus dem Nachlass von H. R. Goeppert bearbeitet von G. Stenzel.
Abh. Preuss. Akad. Wiss., 1888.
G
G rr aa bb oo ww ss kk ii
A A
118
Wybrane źródła: Anonim, Dr. H. R. Goeppert: Biogra−
phie, Jber. Schles. Vorstver., 1870, s. 479−489; Cohn F., Schles. Prov. Blätt. N. F. 7, 1868, s. 145−150; Cohn F., Jber.
SGVK 62, 1885, s. XII−XXVII; Graetzer−Lebensbilder, s.
107−113; Grodzicki−Historia, s. 278; Grummann−Hand−
buch, s. 16; Heidenhein R., Jber. SGVK 62, 1885, s. II−XII;
Jahn I., NDB 6, 1964, s. 519−520; Kulak−Pater−Wrzesiński, s. 73−74; Mägdefrau−Historia, s. 317; Mularczyk M., Profesor Heinrich Robert Goeppert, Pr. Ogr. Bot. Uniw. Wr.
2, z. 1, 1995, s. 177−197; Mularczyk M., „Stary Goeppert”
i jego śląski rodowód, PGŚ 13, 1998, s. 14−15; Mularczyk−
Historia, passim, biogram na s. 163−165; Mularczyk M., EW, s. 230−231; Muz. Geol. Inst. Nauk Geol., s. 8, 15, 17, 20; Nowack−Lexikon 1, 1836, s. 52−55; Nowak−Wójcik−
Mularczyk, s. 223−253; Pater−Historia, s. 197, 201−203, 217, 218; Pax−Pflanzenwelt, s. 10−11, 19−20, 21−22 (portret); Pax−Tierwelt, s. 26; Rostański−Historia, s. 284, 286; Rzymełka−Dzieje, s. 170−178; Wiktor−Muzeum, s. 31−
33, 51, 70, 79, 100; Wunschmann E., ADB 49, 1904, s.
455−460; na il. 2 Agave geoppertiana Jacobi, za: Berger A., Die Agaven: Beiträge zu einer Monographie, Jena 1915, s.
55.