Czynności naruszające słuszny interes ubezpieczonego

Trzecim przepisem odnoszącym się bezpośrednio do ubezpieczonego jest art. 469 k.p.c. W jego świetle sąd uzna zawarcie ugody, cofnięcie pozwu, sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia za niedopuszczalne także wówczas, gdyby czynność ta naruszała

słuszny interes ubezpieczonego. Na wstępie należy zaznaczyć, że

350 J. Gudowski, Komentarz do art. 466 kodeksu postępowania cywilnego (w:) T. Ereciński (red.), Kodeks

postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016, Lex/El.

351 Postanowienie SN z 11 stycznia 2000 r., I PKN 579/99 (OSNAPiUS 2001/15/488), postanowienie SN z 21 kwietnia 2005 r., I PZ 44/04 (OSNPUSiSP 2006/1-2/16).

352 Postanowienie SN z 1 czerwca 2012 r., II UZ 20/12 (Lex/El. nr 1235845), postanowienie SN z 10 maja 2012 r., II UZ 13/12, (Lex/El. nr 1222160) oraz postanowienie SN z 1 czerwca 2012 r., II UZ 19/12 (Lex/El. nr 1235844).

353 M. Manowska, Komentarz do art. 466..., op. cit.

354 K. Antonów, Komentarz do art. 4779 kodeksu postępowania cywilnego (w:) Tenże (red.), A.

Jabłoński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy i

ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2014, Lex/El.

355 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 28 listopada 1987 r., III CZP 33/87 (OSNCAPiUS 1988/6/73).

146

zastosowanie art. 469 k.p.c. jest możliwe jedynie wówczas, gdy odwołanie

zostanie cofnięte przed sądem, a nie przed organem rentowym356.

Wobec tego, że ww. przepis dotyczy także postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy, częściowo nie może odnosić się do ubezpieczonych (zawarcie ugody w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, wobec treści

art. 47712 k.p.c. w ogóle nie jest dopuszczalne). Przedstawiony artykuł mówi przy

tym jedynie o cofnięciu pozwu, lecz należy przyjąć, że dotyczy także cofnięcia

odwołania, co zdaje się nie budzić kontrowersji357. W doktrynie podnosi się, że w

sprawach z ubezpieczeń społecznych nie może być mowy – podobnie jak o

zawarciu ugody – o zrzeczeniu się lub ograniczeniu roszczenia358. Jak wywodzi K.

Antonów, na gruncie art. 469 k.p.c. czynności te są niedopuszczalne z uwagi na ich niezgodność z „naturą socjalnych stosunków prawnych kształtowanych przez przepisy bezwzględnie obowiązujące wyłączające modyfikowanie ich treści swobodną wolą stron”.

Artykuł 469 k.p.c. nakłada na sąd obowiązek zbadania – obok przesłanek z art. 203 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. – także tego, czy cofnięcie odwołania lub środka odwoławczego przez ubezpieczonego nie narusza jego słusznego interesu. Rezygnacja ubezpieczonego z żądania rozstrzygnięcia sprawy przez sąd nie może wynikać z niewłaściwej wykładni prawa materialnego dokonanej przez

organ odwoławczy przed wyrokowaniem359. Pod pojęciem „słusznego interesu

ubezpieczonego” rozumie się w orzecznictwie szybkie i skuteczne nabycie

świadczeń360. Precyzując sytuacje, w których cofnięcie odwołania naruszałoby

słuszny interes ubezpieczonego należy wskazać przede wszystkim na układ, w

356 Postanowienie SA w Lublinie z 12 sierpnia 1998 r., III AUz 27/98 (OSA 1998/4/24).

357 T. Ereciński, Komentarz do art. 469 kodeksu postępowania cywilnego (w:) Tenże (red.), Kodeks

postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016, Lex/El. Jeśli

chodzi o orzecznictwo, np. w postanowieniu z 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98 (OSNP 1999/16/529), SN przedstawił zapatrywanie, zgodnie z którym gdy sprawa z zakresu ubezpieczeń społecznych o to samo roszczenie między tymi samymi stronami została już prawomocnie osądzona, sąd odrzuca odwołanie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z tego względu, że odwołanie jako pismo wszczynające postępowanie jest funkcjonalnie zbliżone do pozwu.

358 T. Ereciński, Komentarz do art. 469…, op. cit.

359 Postanowienie SN z 18 kwietnia 2007 r., I UK 325/06 (Legalis/El nr 176178).

360 Postanowienie SN z 13 maja 1999 r., II UKN 614/98 (OSNAPiUS 2000/14/563). W orzeczeniu tym wskazano, że zaniechanie ustalenia prawdziwości przyczyny, dla której ubezpieczony rezygnuje z uzyskania zmiany niekorzystnej dla niego decyzji, stanowi naruszenie powołanego przepisu.

147

którym rozważenie przez sąd wszystkich okoliczności sprawy doprowadziło do wniosku, że po jej rozpoznaniu ubezpieczony uzyskałby pozytywne dla niego

rozstrzygnięcie361. Jednocześnie jednak sąd nie może dokonać merytorycznej

oceny odwołania, zaś jego rolą jest sprawdzenie, czy rezygnacja z ochrony prawnej nie jest efektem błędnego przekonania ubezpieczonego, że dochodzone uprawnienie mu nie przysługuje lub że będzie mógł jeszcze o nie wystąpić w przyszłości. Nadto w orzecznictwie wskazuje się, że ocena słusznego interesu ubezpieczonego jest prawidłowa jedynie wówczas, gdy została oparta na odpowiedniej wykładni prawa materialnego, a odwołanie nie może być

uwzględnione362. Z drugiej strony należy zauważyć, że w postanowieniu z 4

września 2012 r. (I UK 141/12)363 SN stwierdził, że cofnięcie odwołania narusza

słuszny interes ubezpieczonego, gdy odwołanie jest oczywiście uzasadnione. Artykuł 469 k.p.c. znajduje zastosowanie nie tylko przed sądem pierwszej

instancji, ale i w postępowaniu apelacyjnym364. Przy tym cofnięcie apelacji jest

dopuszczalne wówczas, gdy nie narusza słusznego interesu ubezpieczonego, a zarazem czynność ta nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.). Jako uzasadnienie tego poglądu wskazuje się to, że mimo iż art. 203 § 4 k.p.c. nie

przewiduje takiej czynności jak cofnięcie apelacji, to art. 391 § 1 k.p.c.365 stanowi

o jego odpowiednim stosowaniu366. Z kolei poglądy odnośnie do możliwości

cofnięcia skargi kasacyjnej nie są jednolite. Z jednej strony wskazuje się, że nie podlega ono kontroli sądu i pociąga za sobą umorzenie postępowania

wywołanego wniesieniem skargi367. Z drugiej zaś strony w sprawach z zakresu

361 Postanowienie SN z 4 września 2012 r., I UK 141/12 (OSNAPiUS 2013/17-18/214). Por. także postanowienie SN z 17 stycznia 1997 r., I PKN 74/96 (OSNAPiUS 1997/17/318) oraz postanowienie SN z 13 maja 1999 r., II UKN 614/98 (OSNAPiUS 2000/14/563).

362 Postanowienie SN z 18 kwietnia 2007 r., I UK 325/06 (Legalis/El nr 176178). 363 OSNP 2013/17-18/214.

364 Zob. np. postanowienie SA w Szczecinie z 26 lutego 2014 r., III AUa 1210/13 (Legalis/El. 815858) oraz postanowienie SA w Szczecinie z 15 kwietnia 2014 r., III AUa 822/13 (Legalis/El. nr 1241064).

365 Zgodnie z tym artykułem jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.

366 Zob. postanowienie SA w Poznaniu z 3 października 2013 r., III AUa 1339/12 (Lex/El. nr 1391966), wyrok SA w Gdańsku z 13 marca 2013 r., III AUa 740/12 (Lex/El. nr 1294744). 367 Postanowienie SN z 17 października 2008 r., I CSK 552/07 (Lex/El. nr 494147).

148

ubezpieczeń społecznych, SN stosuje art. 469 k.p.c. jako odstępstwo od tej reguły368. Należy zauważyć, że art. 469 k.p.c. mówi jedynie o cofnięciu środka odwoławczego, nie zaś nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jakim jest skarga

kasacyjna i wydaje się, że z tego względu nie powinien być stosowany369. Jednakże

słuszne jest spostrzeżenie, że nie został on wymieniony w art. 4751 k.p.c.