Ubezpieczony w rozumieniu procesowym a inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja

W przeciwieństwie do ubezpieczonego w rozumieniu procesowym, w kodeksie postępowania cywilnego brak legalnej definicji „innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja” (dalej także: inna osoba). Zważywszy

konstrukcję definicji „strony” przedstawioną w art. 47711 § 1 k.p.c. niewątpliwie

jest to podmiot inny od ubezpieczonego398 (nazwę strony można doprecyzować

jako inną od ubezpieczonego w rozumieniu procesowym – a zatem od odwołującego się – osobę, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja).

W orzecznictwie wskazuje się, że podstawowa różnica między dwiema ww. stronami – ujawniająca się na etapie postępowania przed organem rentowym – sprowadza się do tego, że organ ten działa na wniosek ubezpieczonego, zaś wobec innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, działa

z urzędu399 (wskazuje się także, iż pozbawienie ww. podmiotów możliwości

obrony ich praw pociąga za sobą nieważność postępowania400). Jako uzasadnienie

tego zapatrywania podaje się treść definicji „ubezpieczonego” z art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. charakteryzującego się tym, że ubiega się on o określone świadczenie bądź ustalenie. Wśród decyzji, wydawanych przez organ rentowy w wyniku działania z urzędu wymienia się m. in. decyzje wydawane w sprawach o ustalenie istnienia ubezpieczenia i obowiązku uiszczenia składek z tego tytułu, wymiaru składek,

398 Por. wyrok SA w Szczecinie z 19 października 2017 r., III AUa 137/17 (Lex/El. nr 2379133). 399 Por. wyrok SN z 15 lipca 1999 r., II UKN 52/99 (OSNAPiUS 2000/22/826), wyrok SA w Gdańsku z 12 stycznia 2017 r., III AUa 1366/16 (Lex/El. nr 2274398), wyrok SA w Szczecinie z 19 października 2017 r., III AUa 137/17 (Lex/El. nr 2379133).

160

wstrzymania wypłaty świadczeń, o ustalenie obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, o ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub przyznanie prawa do świadczeń wyższych po stwierdzeniu błędu organu rentowego lub

odwoławczego401.

Jak już jednak wskazano przy omawianiu definicji „ubezpieczonego” w rozumieniu procesowym, pogląd ten jest nieuprawniony (por. uwagi przedstawione w podrozdziale 5.3). W mojej ocenie różnica między ubezpieczonym w rozumieniu procesowym a inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, sprowadza się do tego, że

ubezpieczony jest stroną odwołującą się, zaś inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, podmiotem, którego decyzja dotyczy jako strony stosunku elementarnego, ale która nie złożyła odwołania. Nie można więc powiedzieć, że inna osoba ubiega się przed sądem ubezpieczeń społecznych o świadczenie bądź o ustalenie. Skoro

bowiem nie ulega wątpliwości, że inna osoba jest podmiotem różnym od ubezpieczonego, zaś ubezpieczony w rozumieniu procesowym jest odpowiednikiem powoda, to jednoznaczny jest wniosek, że inna osoba nie jest odpowiednikiem powoda (nie wnosi odwołania).

Należy wskazać, że strona stosunku elementarnego staje się inną osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, a więc stroną procesu, w momencie doręczenia jej odwołania (przy czym doręcza się zarazem odpowiedź na odwołanie). W świetle art. 192 pkt 1 k.p.c. z chwilą doręczenia pozwu (odpowiednio odwołania) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Powstaje zatem stan zawisłości sporu. Należy uznać, że skuteczne doręczenie odwołania innej osobie, której praw i obowiązków dotyczy zaskarzona decyzja, czyni ją de facto stroną procesu. Strona stosunku elementarnego, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, musi stać się stroną procesu wszczętego przez

inną stronę stosunku elementarnego zawsze poprzez doręczenie jej

odwołania. Wniosek ten wynika z porównania art. 47711 § 1 z art. 47711 § 2 k.p.c.

401 M. Klimas, Strony i uczestnicy postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

161

W przypadku bowiem osoby zainteresowanej, która może stać się zainteresowanym w znaczeniu procesowym, ustawodawca obecnie wymaga zawiadomienia jej o toczącym się postępowaniu. Uprzedzając dalsze rozważania, należy wskazać, że dopiero z chwilą przystąpienia do sprawy, staje się ona stroną – zainteresowanym. Brak wymogu tak rozumianego zawiadomienia innej osoby oraz nieprzewidzenie przez ustawodawcę możliwości jej przystąpienia bądź nieprzystąpienia do sprawy, pociąga za sobą dwa wnioski. Po pierwsze prawdopodobnie wie ona o postępowaniu sądowym (brała udział w postępowaniu przed organem rentowym). Po drugie nawet jeśli o nim nie wie, nie może do niego przystąpić albo nie przystąpić mocą swojej woli, bowiem niezależnie od woli musi stać się stroną procesu wskutek doręczenia jej odwołania. W judykaturze wskazuje się, że zarówno ubezpieczony, jak i inna osoba są stronami postępowania sądowego bez potrzeby dokonania przez sąd szczególnej czynności procesowej, czyli zbędne jest wydawanie wobec nich

jakiegokolwiek postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie402 albo o

zawiadamianiu jej o postępowaniu (jak w przypadku zainteresowanego). Konieczne dla uzyskania statusu strony jest w mojej ocenie jedynie doręczenie jej odwołania, a więc umożliwienie jej powzięcia wiadomości o toczącym się procesie, którego musi być stroną.

Na marginesie należy zwrócić uwagę także na samo brzmienie nazwy omawianej kategorii podmiotów – w kodeksie postępowania cywilnego mowa bowiem o innej osobie, której praw i obowiązków dotyczy z a s k a r ż o n a decyzja. Jest to więc strona, która statuuje się już po wniesieniu odwołania przez inną stronę – ubezpieczonego w rozumieniu procesowym. W innym bowiem przypadku adekwatne byłoby użycie sformułowania „inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy decyzja”. Skoro zaś wprowadzono przymiotnik „zaskarżona”, oznacza to, że już doszło do aktu wniesienia odwołania. Niemniej widoczna pewnego rodzaju niekonsekwencja ustawodawcy w zakresie redakcji

402 Zob. np. wyrok SA w Krakowie z 5 listopada 2015 r., III AUa 1821/14 (Legalis/El. 1370745) oraz wyrok SA w Gdańsku z 12 stycznia 2017 r., III AUa 1366/16 (Lex/El. nr 2274398). Należy przy tym nadmienić, że w przedstawionych orzeczeniach sądy wyszły z założenia, że ubezpieczonym jest ten podmiot, na wniosek którego ZUS wszczął postępowanie, zaś inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, jest ten podmiot, w stosunku do którego wszczęto postępowanie z urzędu.

162

przepisów dotyczących postępowania odrębnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie pozwala na uznanie tego argumentu za szczególnie istotny.

Jeśli chodzi o dalsze podobieństwa między ubezpieczonym oraz inną osobą, należy w pierwszej kolejności wskazać na pogląd obecny w doktrynie,

zgodnie z którym oba podmioty są adresatami decyzji organu rentowego403.

Należałoby dodać, że jest tak w prawidłowo prowadzonym przed organem rentowym postępowaniu, bowiem niewymienienie danej osoby jako adresata decyzji nie pozbawia jej na etapie procesu statusu strony (innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja). W mojej ocenie należy sprecyzować, że obie strony są objęte treścią decyzji bądź w przypadku obu stron decyzja oddziałuje na ich prawa i obowiązki jako stron stosunku elementarnego. W doktrynie i judykaturze podaje się, że decyzja wywołuje skutki w sferze praw i

obowiązków obu podmiotów, którym można nadać przymiot bezpośrednich404,

tj. bez ogniw pośrednich, wprost. W mojej ocenie jest to kryterium częściowo trafne.

M. Cholewa-Klimek zaproponowała wykorzystanie dla zdefiniowania „innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja” dorobku wypracowanego na gruncie art. 28 k.p.a. Przepis ten przewiduje, że stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Wobec tego Autorka wskazała, że „prawa” omawianej osoby należy rozumieć jako „indywidualny, osobisty, własny interes prawny, kształtowany w drodze decyzji, która wpływa na sytuację prawną tej osoby”, przy czym wskazany interes musi być nadto konkretny, obiektywny, aktualny, posiadając podstawę prawną w odpowiednim przepisie. Z kolei „obowiązki” tej osoby nałożone na mocy decyzji „indywidualne, konkretne, wynikające z przepisów prawa zobowiązanie

403 M. Klimas, Strony i uczestnicy postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit.

404 Wyrok SA w Szczecinie z 19 października 2017 r., III AUa 137/17 (Lex/El. nr 2379133). M. Klimas, Strony i uczestnicy postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Inna osoba,

163

do określonego zachowania się”405. Na gruncie tak opisanych pojęć praw i

obowiązków nie sposób byłoby jednak odróżnić innej osoby od zainteresowanego. Dlatego też należy dodać, że ww. interes (podobnie jak obowiązki) jest kształtowany w przypadku innej osoby jako strony stosunku elementarnego. Prawa i obowiązki innej osoby zawsze są prawami i

obowiązkami związanymi z ubezpieczeniami społecznymi, bowiem tylko

do takich odnosi się decyzja organu rentowego. Innymi słowy, skoro nazwa strony to „inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”, to nie można zasadnie przyjąć, że jej prawa i obowiązki znajdują się poza sferą ubezpieczeń społecznych.

Konkludując, w mojej ocenie podmioty, które na etapie procesu staną się ubezpieczonym w rozumieniu procesowym oraz inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, łączy to, że oba są stronami materialnoprawnego stosunku elementarnego (w tym zwłaszcza stosunku wyróżnianego jako podstawowy przez E. Modlińskiego) i oba są legitymowane czynnie do złożenia odwołania. Różnica dotyczy zaś tego który z nich odwołanie w istocie złoży – ten, który odwoła się od decyzji organu rentowego stanie się ubezpieczonym w rozumieniu procesowym, a wówczas drugi z tych podmiotów stanie się inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja. Ta podstawowa różnica rzutuje zaś rzecz jasna na ukształtowanie ich pozycji procesowej, o czym szerzej w dalszej części rozważań.

7.2. Płatnik składek jako inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy