gdyż takie „odwołanie”, nie inicjując sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie dotyczy żądania rozstrzygnięcia sprawy cywilnej w rozumieniu art. 476 k.p.c. w zw. z art. 1 k.p.c.100.
1.4. Definicja „sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych” w doktrynie
Wśród doktrynalnych definicji spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, szczególną uwagę należy poświęcić rozważaniom K. Antonowa. Autor ten zaprezentował bowiem wieloaspektowe i wnikliwe podejście do analizowanego tematu, w zasadzie sumujące, a przy tym rewidujące zebrany dotąd w nauce prawa zabezpieczenia społecznego dorobek.
K. Antonów dokonał wyodrębnienia spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych w oparciu o kryterium materialnoprawne. Przedmiotem zabezpieczeniowych więzi prawnych jest w ocenie Autora ubezpieczeniowa (zaopatrzeniowa) ochrona socjalnego ryzyka na wypadek jego zajścia (faza gwarancyjna) i po jego wystąpieniu (faza realizacyjna). Wskazał on, że wielość (w znaczeniu podmiotowym) i różnorodność (w znaczeniu przedmiotów szczegółowych) stosunków zabezpieczeniowych jest odpowiednikiem zjawiska
mnogości i zróżnicowania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Przy
wykorzystaniu kryterium formalnego – podporządkowującego sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych określonemu (cywilnemu) trybowi postępowania – dokonanie wyjaśnienia istoty problematyki ubezpieczeń społecznych nie jest w
98 Wyrok SN z 11 maja 2012 r., II CSK 471/11 (Legalis/El. nr 511973). 99 Wyrok NSA z 12 lipca 2012 r., II GSK 761/11 (Legalis/El. nr 779535).
100 Postanowienie SA w Szczecinie z 30 grudnia 2013 r., III AUz 477/13 (Legalis/El. nr 831543).
48
ocenie K. Antonowa możliwe. Materialnoprawny aspekt omawianych spraw jest oderwany tak od norm i stosunków prawa cywilnego, jak i administracyjnego.
W ocenie Autora charakter spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych jako spraw cywilnych w znaczeniu formalnym nie wynika z ich administracyjnej
natury101. Wziąwszy pod uwagę materialnoprawną kwalifikację omawianych
spraw, przedmiot zabezpieczeniowych stosunków prawnych i ich zobowiązaniowy charakter, K. Antonów zdefiniował te sprawy jako „sprawy ze
stosunków prawnych zabezpieczenia społecznego objętych
cywilnosądową (wyjątkowo sądowoadministracyjną) ochroną prawną o jednorodnym przedmiocie dotyczącym ustanowienia gwarancji prawnych na wypadek i w związku ze ziszczeniem się socjalnego ryzyka oraz zobowiązaniowym charakterze prawnym właściwym wyłącznie dla prawa zabezpieczenia społecznego (zobowiązaniowe sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych prawa zabezpieczenia społecznego)”. Nadto
Autor przytoczył pogląd, w świetle którego sprawa z zakresu ubezpieczeń
społecznych jest podzbiorem spraw z zakresu zabezpieczenia społecznego102.
Wskazał przy tym, że definicja ta nie odnosi się do pomocniczych działów prawa zabezpieczenia społecznego (bezrobocia, świadczeń rodzinnych, pomocy społecznej itd.) oraz do ubezpieczenia zdrowotnego, mimo że stosunki prawne w tej ostatniej sferze odznaczają się zobowiązaniowym charakterem prawnym. Jako rozstrzygające kryterium wskazał poddanie omawianych spraw cywilnosądowej
ochronie prawnej.
W konkluzji zaś K. Antonów uznał pojęcie „spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych” za konwencjonalne wskazując, że „jedyną, właściwą i
obejmująca wszystkie typy spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych,
materialnoprawną płaszczyzną ich rozpatrywania jest prawo
zabezpieczenia społecznego”, którego teorię opracował J. Jończyk103. Ten z kolei Autor nie podważając zasadności badań interdyscyplinarnych dotyczących
101 Por. np. E. Modliński, Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1968, s. 139.
102 W tym zakresie K. Antonów przywołał m.in. pogląd przedstawiony w uzasadnieniu uchwały SN z 12 lipca 2005 r., II UZP 6/05 (OSNPUSiSP 2006/1-2/20).
49
zabezpieczenia społecznego, położył nacisk na analizę ochrony prawnej na wypadek zajścia danych sytuacji życiowych związanych ze spełnieniem się ryzyka socjalnego104.
Ze względu na ukazany w niniejszej rozprawie wysoki stopień zróżnicowania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych w znaczeniu materialnym i przedstawione trudności definicyjne, przy uwzględnieniu, że w
ujęciu procesowym kodeks postępowania cywilnego jedynie wymienia te
sprawy, a nie przedstawia definicji opartej na ich wspólnej cesze, na potrzeby niniejszej rozprawy przyjęto, że sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w
znaczeniu procesowym jest sprawa poddana pod rozstrzygnięcie sądu
ubezpieczeń społecznych105. Podejście to pozwoli charakterystykę w aspekcie
stricte procesowym stron postępowania odrębnego w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych oraz na swobodne odniesienie się do regulacji zagranicznych porządków prawnych w interesującym aspekcie.
Przedstawione rozważania dotyczące ustawowego i doktrynalnego ujęcia definicji materialnej „spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych” i kształt definicji zawartej w art. 476 k.p.c. nakazują zwrócenie uwagi na kwestię różnic między ubezpieczeniami społecznymi a zabezpieczeniem społecznym.
1.5. Ubezpieczenia społeczne a zabezpieczenie społeczne – podstawowe aspekty
Należy zauważyć, że systemy zabezpieczenia społecznego w państwach członkowskich Unii Europejskiej (dalej także: UE) są różnorodne, u źródeł czego
upatruje się zróżnicowania tradycji, jak i innych uwarunkowań106. Nie istnieje przy
tym w aktach prawa europejskiego107 ani też w dorobku doktryny powszechnie
uznawana definicja „zabezpieczenia społecznego”. Międzynarodowa
104 K. Antonów, Pojęcie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. Materialnoprawna płaszczyzna
rozpatrywania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych (w:) Tenże, Sprawy…, op. cit. Przypis dotyczy
wszystkich dotychczas przedstawionych w niniejszym podrozdziale poglądów Autora. 105 Por. pogląd wyrażony przez K. Antonowa, Komentarz do art. 476…, op. cit.
106 T. Szumlicz, Ubezpieczenie społeczne, Warszawa 2006, s. 179.
107 Na ten temat zob. Y. Jones, Zmiana polityki społecznej w Unii Europejskiej, Polityka Społeczna 2005/3.
50
Organizacja Pracy (dalej także: MOP), której Polska jest członkiem od
początku jej istnienia (1919 rok), rozumie pod tym pojęciem „ochronę, którą społeczeństwo zapewnia swoim członkom, przez szereg środków publicznych chroniących przed zagrożeniami gospodarczymi i społecznymi, wynikającymi ze wstrzymania albo znacznego obniżenia poziomu zarobków z powodu choroby, macierzyństwa, wypadku przy pracy, bezrobocia, inwalidztwa, starości i śmierci;
zapewnienie opieki lekarskiej i zasiłku rodzinom z dziećmi”108. Konwencja nr 102
MOP o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego z 4 czerwca 1952 r.109
określiła zakres przedmiotowy tego zabezpieczenia, w który – w świetle tytułów części II-X tej konwencji – wchodzą świadczenia zdrowotne (opieka lekarska), chorobowe, w czasie bezrobocia, na starość, w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, w razie macierzyństwa, rodzinne, w razie inwalidztwa, a także w razie śmierci żywiciela rodziny.
W celu realizacji tak rozumianego zabezpieczenia społecznego
stosuje się trzy konstrukcje o charakterze administracyjno-finansowym110: