Pozycja procesowa innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja zaskarżona decyzja

Z poczynionych już w niniejszej pracy rozważań wynika jednoznaczny wniosek, że inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, nigdy nie jest stroną wnoszącą odwołanie. Jest natomiast podmiotem, który bierze udział w sprawie bez konieczności wydawania przez sąd odrębnego postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie czy też zawiadomieniu o postępowaniu. Wynika to z faktu, że jest on stroną stosunku elementarnego ubezpieczenia społecznego. W praktyce postanowienia takie rzeczywiście nie są wydawane, zaś sąd doręcza odpis odwołania (i zarazem odpis odpowiedzi na odwołanie) podmiotowi, który wskutek dokonania skutecznego doręczenia powinien być określany jako inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, i wobec którego z chwilą doręczenia powstaje stan zawisłości sporu (art. 192 pkt 1 k.p.c.). Należy w tym miejscu postawić dwa pytania – po pierwsze, jakie skutki ma brak oznaczenia innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, w samej decyzji oraz w odwołaniu od niej, a po drugie, jakie skutki ma brak aktywności innej osoby w postępowaniu sądowym.

W celu udzielenia odpowiedzi na pierwsze pytanie, należy sięgnąć do art. 195 k.p.c. Zgodnie z jego § 1 „jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora”. W świetle § 2 art. 195 k.p.c. „sąd wezwie osoby niezapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny, sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze powodów”. Przepis ten niewątpliwie umożliwia wezwanie odwołującego się przez sąd do oznaczenia w wyznaczonym terminie osoby niebiorącej udziału w sprawie w taki sposób, by jej zawiadomienie (poinformowanie o procesie) było możliwe – a więc za pomocą

175

imienia i nazwiska, ze wskazaniem adresu – a w razie potrzeby, do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora. Gdy zatem okaże się, że w procesie muszą występować nie tylko ubezpieczony w rozumieniu procesowym i organ rentowy, będące na gruncie prawa materialnego stronami stosunku elementarnego ubezpieczenia społecznego, ale i inna jeszcze strona stosunku elementarnego, sąd musi ustalić tożsamość tej osoby (imię i nazwisko) oraz jej adres, tak aby dopełnić obowiązku umożliwienia jej wzięcia udziału w sprawie (por. w szczególności przedstawiony w podrozdziale 7.4. przykład spraw o rentę rodzinną). Wynika to z samej, opisanej już konstrukcji innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja. Skoro podmiot, którego decyzja dotyczy musi być stroną, to sąd ma zarazem obowiązek ustalić, czy występują takie podmioty (strony

stosunków elementarnych) i jaka jest ich tożsamość. Inna wykładnia art. 47711 § 1

i 2 k.p.c. określającego strony postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych wydaje się nieracjonalna.

Przechodząc do odpowiedzi na drugie pytanie, należy wskazać, że inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, po doręczeniu jej odwołania nie musi przejawiać jakiejkolwiek aktywności. W istocie może nie przysłać do sądu żadnego pisma i nie stawić się na żadne posiedzenie. Mimo tego obowiązkiem sądu jest doręczanie jej – po doręczeniu odwołania i odpowiedzi na odwołanie – pism procesowych stron oraz zawiadamianie o podejmowanych czynnościach, w tym w szczególności o terminach rozpraw. Tak jak w klasycznym procesie cywilnym pozwany może w ogóle nie reagować na kierowane do niego pisma i zawiadomienia, tak bierną postawę może przyjąć inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. W przypadku pozwanego w zwykłym procesie brak reakcji ma daleko idące konsekwencje – zgodnie bowiem z art. 339 k.p.c., jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok zaoczny (§ 1). W tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia

176

prawa (§ 2). Bierna postawa innej osoby w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych nie pociąga za sobą takich skutków. W przypadku przyjęcia biernej postawy nie jest wiadome choćby to z którą ze stron jej stanowisko byłoby zbieżne w całości bądź częściowo. Jedyną konsekwencją jej braku aktywności może być wydanie wyroku (ale nie wyroku zaocznego), który okaże się wbrew jej interesom. Jej praw i obowiązków dotyczy bowiem zaskarżona decyzja.

Warto zwrócić przy tym szczególną uwagę na treść ww. art. 195 § 2 k.p.c. Ustawodawca nie przewidział środków przymuszenia strony do aktywności procesowej rozumianej jako zajmowanie stanowiska w sprawie i przedstawianie dowodów w celu ochrony jej interesów. Leży to w gestii wyłącznie strony. W konsekwencji tak jak nie można wymóc na współpowodach koniecznych czynnego udziału w postępowaniu, tak nie można wymóc na innej osobie, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, jakiegokolwiek działania – mającego na celu ochronę jej interesów – w procesie, którego jest stroną.

Wyjątek od zasady, w świetle której sąd w ogóle nie może wymóc na stronach jakiejkolwiek aktywności w toku procesu stanowi, na gruncie postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych, jedynie art. 475 k.p.c. Dotyczy on możliwości skazania strony na grzywnę w przypadku niewykonania postanowień lub zarządzeń sądu (polegających w praktyce najczęściej na nieprzedstawieniu istotnych dla sprawy dokumentów). Przepis ten jest jednak bliższy konstrukcji art. 251 zd. 1 k.p.c.415, aniżeli jakiejkolwiek konstrukcji wymuszenia na stronie czynnego udziału w procesie – rozumianego tu jako zajmowanie stanowiska, przedstawianie faktów i dowodów na ich poparcie w celu ochrony własnych interesów – na jej własną korzyść. Artykuł 475 k.p.c. ma w istocie na celu umożliwienie sądowi należytego rozstrzygnięcia sporu zaistniałego między dwiema stronami, którym należy przypisać miano stron podstawowych – odwołującym się oraz organem rentowym (por. uwagi przedstawione w podrozdziale 11.2). Nie służy więc pewnego rodzaju wymuszeniu na innej osobie,

415 Przepis ten stanowi, że za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią sąd, po wysłuchaniu jej oraz stron co do zasadności odmowy, skaże osobę trzecią na grzywnę.

177

której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja aktywności procesowej, takiej, która leży w jej własnym interesie.

Nawet jeśli inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, przyjmuje postawę pasywną, nie traci przez to statusu strony (tak jak nie traci go bierny pozwany w klasycznym procesie cywilnym). Jedyną konsekwencją takiej postawy będzie opisana możliwość wydania wyroku sprzecznego z jej interesami (volenti non fit iniuria). Jeśli inna osoba przyjmuje jednak postawę aktywną, może popierać stanowisko ubezpieczonego w rozumieniu

procesowym (osoby odwołującej się) albo organu rentowego, jak i popierać oba stanowiska częściowo. Jeśli chodzi o ostatnią możliwość, należy

wskazać, że przykładowo w sprawie o podleganie ubezpieczeniom w okresie od A do C, ubezpieczony w rozumieniu procesowym twierdzi, że podlegał ubezpieczeniom w całym okresie od A do C, zaś organ rentowy twierdzi, że ubezpieczony w ogóle im nie podlegał w tym okresie. Inna osoba – będąca w przedstawianym przykładzie płatnikiem składek – może utrzymywać, że ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym w okresie od A do B, ale już nie w okresie od B do C, a więc popierać oba stanowiska częściowo.

Jeśli zatem istnieje taki podmiot, którego zaskarżona decyzja dotyczy jako strony stosunku elementarnego, niezależnie od jego woli i rzeczywistej chęci brania udziału w sprawie, jest on stroną procesu wskutek doręczenia mu odpisu odwołania, zaś sąd ma obowiązek je doręczyć. Niedoręczenie temu podmiotowi odpisu odwołania, a także dalszych pism procesowych stron i orzeczeń sądu, oraz niezawiadamianie go o terminach rozpraw, a zatem uniemożliwienie zajęcia stanowiska w sprawie, przedstawiania dowodów i wnoszenia środków zaskarżenia prowadzi, jak się wydaje, do pozbawienia go możności obrony praw, a zatem do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c., co jest podstawą jego wznowienia, o której mowa w art. 401 pkt 2 k.p.c. (szerzej na ten temat w podrozdziale 13.3).

Inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, nie może ingerować w czynności dyspozytywne odwołującego i organu rentowego. Truizmem będzie powiedzenie, że nie może przykładowo cofnąć odwołania, bowiem nie ona je złożyła (nie ona domagała się przed sądem ochrony wskutek

178

wniesienia odwołania od decyzji) ani nie może zmienić zaskarżonej decyzji. To ubezpieczony w rozumieniu procesowym pozostaje, podobnie jak powód w klasycznym procesie cywilnym, podstawowym podmiotem w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, któremu przeciwstawia się organ rentowy jako odpowiednik pozwanego. Ustawodawca nie wyposażył innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, w żadne instrumenty realnego wpływu na zakończenie procesu (to ubezpieczony w rozumieniu procesowym może cofnąć odwołanie, zaś organ rentowy może w całości zmienić swoją decyzję). Należy zatem przyjąć, że inna osoba po pierwsze ma prawo do zajęcia stanowiska w sprawie i przedstawiania dowodów. Po drugie powinna być przesłuchana jako strona postępowania w ramach dowodu ze stron, nie zaś jako świadek. Po trzecie może składać zwyczajne oraz nadzwyczajne środki zaskarżenia. Jak się wydaje, możliwa jest zatem przykładowo sytuacja, w której dany podmiot wskutek uchybienia sądu poweźmie wiedzę o postępowaniu już po wydaniu wyroku i wniesie apelację podnosząc zarzut nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie go możności obrony praw (szerzej na ten temat zob. podrozdział 13.3).

Wreszcie należy wskazać, że omawiana kategoria stron jest o tyle specyficzna, iż nie występuje w każdej sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych. Nie wszystkie bowiem stosunki elementarne obejmują więcej niż dwa podmioty, z których jeden zawsze jest organem rentowym. Istnieją przy tym sprawy, w których innych osób, których praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, jest wiele (por. przedstawiony w podrozdziale 7.3. przykład spraw o rentę rodzinną).

179

ROZDZIAŁ 8