Uwagi ogólne

Ze względu na specyfikę postępowania w sprawach ze stosunków prawnych między członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami – którego

strony nie zostały wymienione w art. 47711 § 1 k.p.c. – uwagi odnośnie do stron

tego postępowania należy przedstawić przed szerokim omówieniem podmiotów wyszczególnionych w powołanym przepisie. Jednocześnie rozważania nie zostaną dalece pogłębione ze względu na zaprezentowany już aspekt niewielkiego odsetka tych spraw (por. uwagi przedstawione w podrozdziale 1.2.2) oraz z uwagi na to, że sednem przedmiotowej rozprawy jest przedstawienie istotnie kontrowersyjnej

problematyki stron postępowania w rozumieniu art. 47711 § 1 k.p.c.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 u.o.f.f.e. fundusz emerytalny jest osobą prawną, zaś przedmiotem jego działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu emerytury po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego oraz emerytury częściowej (o których mowa w ustawie emerytalnej i rentowej) lub okresowej emerytury kapitałowej (o której mowa w ustawie o emeryturach kapitałowych). W świetle art. 3 u.o.f.f.e. organem funduszu jest towarzystwo emerytalne utworzone zgodnie z przepisami ustawy. Tworzy ono fundusz, zarządza nim i reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi w sposób określony dla reprezentacji towarzystwa w jego statucie. Otwartym funduszem emerytalnym jest fundusz emerytalny, który został utworzony i jest zarządzany przez powszechne towarzystwo emerytalne (dalej także: PTE) będący organem OFE (art. 8 pkt 5 i 8 u.o.f.f.e.). Z kolei członkiem OFE jest osoba fizyczna, która uzyskała członkostwo w funduszu zgodnie z przepisami ustawy (art. 8 pkt 2 w

95

zw. z art. 81 u.o.f.f.e.). Z chwilą przystąpienia członka do funduszu, fundusz otwiera dla niego rachunek, na który są wpłacane składki oraz przekazywane wypłaty transferowe, które z reguły są przeliczane na jednostki rozrachunkowe (art. 98 w zw. z art. 99 ust. 1 u.o.f.f.e.).

Stosunek członkostwa łączący członka OFE i ten fundusz jest więzią prawną o charakterze złożonym i dwustronnie zobowiązującym. Do jej nawiązania dochodzi wskutek zawarcia umowy – o której mowa w art. 81 u.o.f.f.e. – dotyczącej świadczenia usług polegających na gromadzeniu i inwestowaniu środków pieniężnych pochodzących z części składki na ubezpieczenie emerytalne, która to składka jest finansowana ze środków członka

OFE257. Wobec tego członek OFE może żądać wypłaty środków

zgromadzonych na rachunku po osiągnięciu wieku emerytalnego, zaś OFE ma za zadanie gromadzić i inwestować środki pieniężne członka, aby uzyskać dla niego pożytki prawa. W zamian za to OFE pobiera ze środków członka określone opłaty będące rekompensatą wydatków i zarazem zyskiem PTE. Zgodnie z art. 81 ust. 2 u.o.f.f.e. OFE nie może odmówić zawarcia umowy, o ile osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu spełnia warunki określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Członek OFE nie może rozporządzać środkami zgromadzonymi na swoim rachunku (art. 107 ust. 1 u.o.f.f.e.), zaś na podstawie art. 110 u.o.f.f.e. kwestię warunków nabycia przez niego uprawnień do wypłaty środków zgromadzonych na jego rachunku oraz zasady wypłaty tych środków przekazano do uregulowania w odrębnych ustawach.

Charakter spraw o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami został omówiony w rozdziale poświęconym definicji „sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych” w świetle art. 476 § 3 k.p.c. Należy zauważyć, że przepis kodeksu postępowania cywilnego wymienia jako podmiot spraw jedynie członka OFE. Tymczasem w świetle ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych uprawnionymi ze stosunku członkostwa są także małżonek członka OFE i następcy prawni

257 K. Antonów, Właściwości cywilnosądowej ochrony prawnej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

96

tego członka. Powstaje zatem pytanie, czy mogą oni występować w sprawach z

zakresu ubezpieczeń społecznych, a jeśli tak, to którą ze stron postępowania są. Członkiem funduszu w rozumieniu powołanej ustawy jest osoba fizyczna, która uzyskała członkostwo zgodnie z przepisami ustawy (art. 8 pkt 2). Artykuł 83 ust. 1 u.o.f.f.e. stanowi, że zawierając umowę z OFE, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu jest ponadto obowiązana złożyć pisemne oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a jej małżonkiem, a jeżeli między małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa – udokumentować także sposób uregulowania tych stosunków. Obowiązek ten ciąży także na członku OFE, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem. Nadto, zgodnie z art. 82 u.o.f.f.e. zawierając umowę z OFE, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych zgodnie z art. 131 u.o.f.f.e. Prawo to przysługuje również członkowi OFE.

Zgodnie z art. 31 § 2 pkt 3 ustawy z 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i

opiekuńczy258 (dalej: k.r.o.) do majątku wspólnego małżonków należą środki

zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. O losach tych środków w przypadku ustania wspólności majątkowej w wyniku śmierci jednego z małżonków stanowi art. 131 ust. 1 u.o.f.f.e. – jeżeli w chwili śmierci członek OFE pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Z kolei przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeństwa dotyczy art. 126 u.o.f.f.e. – środki zgromadzone na rachunku członka OFE, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w OFE. Nie tylko małżonek może być jednak następcą prawnym członka OFE. W świetle przepisów ustawy są nimi także osoby wskazane przez członka jako uprawnione do wypłaty niewykorzystanych

97

środków na wypadek jego śmierci, w części, która nie przypada małżonkowi. W przypadku braku takich osób, środki są dziedziczone na zasadach wskazanych w

kodeksie cywilnym259.

Brak podstaw prawnych, aby odmawiać osobom uprawnionym ze stosunku członkostwa prawa do wystąpienia na drogę sądową, mimo że przepis wymienia wśród spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych jedynie sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami. Inną kwestią jest natomiast to, jaki sąd powinien przedmiotowe sprawy rozpoznawać. Wydaje się, że uznanie, że powinny być one rozpoznawane przez sąd inny niż sąd ubezpieczeń społecznych jest podejściem niepragmatycznym. W świetle odmiennej interpretacji roszczenia ww. osób także są roszczeniami wynikającymi ze stosunku między członkiem OFE a tym funduszem lub jego organem.

Jeśli chodzi o drugą stronę omawianych stosunków prawnych, verba legis jest nią OFE lub jego organ. Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy

emerytalnych przewiduje, że organem funduszu jest towarzystwo emerytalne260

(art. 3 ust. 1). Otwarty fundusz oznacza otwarty fundusz emerytalny, który został utworzony i jest zarządzany przez powszechne towarzystwo (art. 8 pkt 5). Fundusz jest tworzony jako otwarty, pracowniczy lub dobrowolny (art. 9 ust. 1).

M. Cholewa-Klimek261 zauważyła – co pozostaje aktualne w obecnym stanie

prawnym262 – że stroną w tych sprawach może być w niektórych przypadkach

także Fundusz Gwarancyjny. Jego odpowiedzialność ma bowiem charakter

259 M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Strona w

postępowaniu o roszczenia między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit. Autorka przywołuje przy tym pogląd J. Góreckiego

(Tenże, Podział składek gromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym po śmierci jego członka, PiP 2001/1/64 i n.).

260 Szerzej na ten temat A. Chróścicki, Odpowiedzialność powszechnego towarzystwa emerytalnego, PiZS 2003/8, s. 28.

261 M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Strona w

postępowaniu o roszczenia między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit.

262 Autorka wskazała jako stronę także Skarb Państwa, lecz należy zwrócić uwagę, że art. 180 u.o.f.f.e., w świetle którego Skarb Państwa ponosił odpowiedzialność posiłkową w sytuacji braku środków Funduszu Gwarancyjnego obowiązywał do 1 lutego 2014 r. (został uchylony przez art. 4 pkt 33 ustawy z 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – Dz. U. 2013.1717).

98

zastępczy (występuje zamiast odpowiedzialności towarzystwa emerytalnego263), a

dotyczy szkód spowodowanych niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków towarzystwa emerytalnego odnośnie do zarządzania i reprezentacji funduszu, powstałych z przyczyn niezależnych od tego towarzystwa, chyba że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego, o czym stanowi art. 48 ust. 3 u.o.f.f.e. Przepis ten stosuje się także w razie ogłoszenia upadłości powszechnego towarzystwa, jeżeli szkoda, za którą towarzystwo ponosi odpowiedzialność, nie może być pokryta z jego masy upadłości (art. 48 ust. 4 u.o.f.f.e.). W art. 48 ust. 5 u.o.f.f.e. przewidziano, że nie dotyczy on jednak dobrowolnego funduszu. Należy zauważyć, że odpowiedzialność OFE i PTE ma

charakter rozłączny, a zatem nie będą one nigdy występowały razem po jednej

stronie procesu264.