Płatnik składek jako inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja zaskarżona decyzja

Wśród kilku ról, w których może występować w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych płatnik składek, w praktyce najczęstszą wydaje się inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja. W doktrynie podnosi się, że przez inną osobę należy rozumieć w pierwszym rzędzie właśnie płatnika składek, z tym że takiego, który nie jest zarazem osobą

405 Zob. M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Inna

164

ubezpieczoną w rozumieniu materialnoprawnym406. Należy przy tym

przypomnieć, że istnieje taka grupa osób ubezpieczonych, które opłacają składki na własne ubezpieczenia społeczne (art. 4 pkt 2 lit. d u.s.u.s.).

W tym miejscu należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 468 k.p.c. sąd podejmie

czynności wyjaśniające, jeżeli przemawiają za tym wyniki wstępnego badania

sprawy, a także gdy sprawa nie była przedmiotem postępowania przed komisją pojednawczą, chyba że czynności te nie przyspieszą postępowania lub są oczywiście niecelowe z innych przyczyn (§ 1). Czynności wyjaśniające mają na celu usunięcie braków formalnych pism procesowych, w tym w szczególności dokładniejsze określenie zgłoszonych żądań, ustalenie, jakie z istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności są sporne między stronami oraz czy i jakie dowody należy przeprowadzić w celu ich wyjaśnienia, a także wyjaśnienie innych okoliczności, mających znaczenie dla prawidłowego i szybkiego rozstrzygnięcia

sprawy (§ 2 pkt 1, 3 i 4)407. W świetle poglądu K. Antonowa nie ma przeszkód,

aby decyzję wydaną w wyniku przeprowadzenia postępowania

wyjaśniającego traktować jak decyzję wydaną przez ZUS w indywidualnej

sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 83 ust. 1 u.s.u.s.). Stosuje się do niej zatem ogólne zasady odwoławcze. Wówczas, gdy płatnik składek odwoła się od decyzji wydanej po podjęciu czynności wyjaśniających przez sąd, stanie się według Autora inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona

decyzja408. W świetle poczynionych już uwag zapatrywanie to wydaje się jednak

nieuprawnione, bowiem wówczas płatnik składek stanie się ubezpieczonym w rozumieniu procesowym.

W doktrynie wskazuje się, że płatnik składek występując, czy to jako ubezpieczony w rozumieniu procesowym, czy jako inna osoba, której praw i

406 M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Inna osoba,

której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit.

407 Zgodnie z projektem z 27 listopada 2017 r. przepis ten ma uzyskać brzmienie: „Jeżeli w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne braki w materiale, a jego uzupełnienie w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy przypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera: 1) podstawy prawnej i faktycznej; 2) wskazania sposobu wyliczenia świadczenia; 3) stosownego pouczenia o skutkach prawnych decyzji i trybie jej zaskarżenia”.

408 K. Antonów, Właściwości przedsądowych postępowań decyzyjnych. Rodzaje przedsądowych postępowań

165

obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, jest adresatem decyzji. K. Antonów zgadza się z poglądem, zgodnie z którym płatnik składek staje się inną osobą wówczas, gdy organ rentowy podjął wobec niego działanie z urzędu, a w szczególności w przypadku zakończenia zainicjowanego przez ubezpieczonego postępowania wyjaśniającego w razie wykrycia przez ZUS nieprawidłowości w dokumentach ubezpieczeniowych sporządzanych przez płatników składek. Jest tak w ocenie Autora dlatego, że decyzja organu rentowego w obu przypadkach wywołuje bezpośrednie skutki prawne w dziedzinie praw i obowiązków płatnika, z tym że decyzja skierowana do płatnika w efekcie przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego nie zostaje wydana z urzędu. Co interesujące, w ocenie K. Antonowa, w opisanej sytuacji ubezpieczonemu w rozumieniu materialnoprawnym przysługiwałby status „osoby zainteresowanej” z uwagi na to, że rozstrzygnięcie sprawy (np. stwierdzenie, że ubezpieczony niezasadnie nie został zgłoszony do ubezpieczeń) bezpośrednio rzutuje na jego pozycję prawną. Jak wskazał Autor: „w razie zainicjowania postępowania przedsądowego przez samego płatnika (spór na tle obowiązków ubezpieczeń społecznych) ZUS wydaje decyzję nie tylko jemu, lecz także osobie zainteresowanej (art. 38 ust. 1 u.s.u.s.). Za taką osobę niewątpliwie można uznać ubezpieczonego w sensie materialnoprawnym (np. kwestionującego zasadność (nie)zgłoszenia do ubezpieczenia), co oznacza, że rozstrzygnięcie organu rentowego w kwestii (nie)podlegania ubezpieczeniom może zostać zaskarżone do sądu ubezpieczeń społecznych również przez ubezpieczonego w ujęciu proceduralnym w związku z domaganiem się ustalenia istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia (art. 476 § 5 pkt 2 lit. b k.p.c.)”. Jednocześnie K. Antonów postuluje „umocowanie prawne płatnika-strony procesowej w przepisach odrębnej procedury cywilnej”. Jako uzasadnienie tego postulatu Autor wskazuje „szczególnie istotny z punktu widzenia zabezpieczenia interesów ubezpieczonych, którzy aktualnie, w razie sporu z płatnikiem na tle wykonywania jego obowiązków ze sfery gwarancyjnych i realizacyjnych stosunków prawnych (współfinansowanie składek, zgłoszenie do ubezpieczenia, dokumentowanie uprawnień), są zmuszeni do poszukiwania ochrony prawnej poza postępowaniem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (np. pracownicy-ubezpieczeni

166

przed sądem pracy), choć charakter takich sporów jest właściwy przedmiotowi zabezpieczeniowych stosunków prawnych (ochrona ubezpieczeniowa). Zmienione od 1999 r. warunki podlegania ubezpieczeniom społecznym i opłacania składek z tego tytułu wymagają wprowadzenia do obowiązującego modelu relacji procesowych nowego elementu konstrukcyjnego, w ramach którego byłoby możliwe rozwiązywanie konfliktów między ubezpieczonym a

płatnikiem przed sądem ubezpieczeń społecznych”409.

Z przedstawionymi poglądami odnośnie do tego, kiedy płatnik składek stanie się inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, nie można się bez zastrzeżeń zgodzić. Jedyną prawidłową dystynkcją jest bowiem w mojej ocenie to, czy złożył on odwołanie (stał się ubezpieczonym w rozumieniu procesowym), czy też go nie złożył (stając się właśnie inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja). Należy przy tym zauważyć, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby od tej samej decyzji organu rentowego odwołał się zarówno ubezpieczony w rozumieniu materialnoprawnym, jak i płatnik składek. Będą to jednak dwie odrębne sprawy cywilne w znaczeniu formalnym, rejestrowane pod dwiema odrębnymi sygnaturami. Oba podmioty będą wówczas ubezpieczonymi w rozumieniu procesowym w każdej sprawie, a jednocześnie innymi osobami, których praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, odnośnie do sprawy, w której odwołania nie złożyły. Postępowania w tych sprawach będą toczyć się niezależnie od siebie – nawet jeśli płatnik składek wycofa odwołanie w swojej sprawie, decyzja może zostać zmieniona wskutek uwzględnienia odwołania wniesionego przez ubezpieczonego w rozumieniu materialnoprawnym w przez niego zainicjowanej sprawie. Płatnik składek nie musi jednak w ogóle kwestionować decyzji organu rentowego i wówczas jako inna osoba – popierać stanowisko procesowe tego organu.

W celu ugruntowania dotychczasowych rozważań należy posłużyć się przykładem. W sprawie o podleganie ubezpieczeniom społecznym, w której ZUS stwierdza, że dana osoba nie podlegała ubezpieczeniom, stosunek elementarny występuje między ZUS, płatnikiem składek a ubezpieczonym w rozumieniu materialnoprawnym. Jeśli od decyzji dotyczącej podlegania ubezpieczeniom

167

społecznym odwoła się płatnik składek, ubezpieczony w rozumieniu materialnoprawnym stanie się inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja. Jest tak z tego względu, że decyzja dotyczy jego praw i obowiązków wynikających ze stosunku zatrudnienia przez płatnika, zaś okres podlegania ubezpieczeniom (okres składkowy) w sposób jednoznaczny przekłada się na jego uprawnienia do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Jest on stroną stosunku podstawowego (w ujęciu E. Modlińskiego). Jeśli z kolei od decyzji odwoła się ubezpieczony w rozumieniu materialnoprawnym, płatnik składek stanie się inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, bowiem podobnie decyzja dotyczy jego praw i obowiązków (np. obowiązku zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń), zaś prawomocne stwierdzenie faktu podlegania ubezpieczeniom w danym okresie, w sposób jednoznaczny będzie pociągało za sobą konieczność opłacenia składek za ten okres. Jeśli zaś płatnik opłacił składki, a prawomocnie zostanie stwierdzone, że dana osoba nie podlegała ubezpieczeniom społecznym przez opłacony okres, płatnik będzie mógł żądać zwrotu składek (art. 24 ust. 6a u.s.u.s.).

Warto odnotować przedstawiony w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym śmierć innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, będącej ubezpieczonym w rozumieniu materialnoprawnym nie skutkuje niedopuszczalnością kontynuowania procesu ani nie dezaktualizuje obowiązku zapłaty zaległych składek przez płatnika. Skoro bowiem został ujawniony tytuł do ubezpieczeń społecznych, to na płatniku składek spoczywa ciężar odprowadzenia należności. Obowiązek ten nie jest w żaden sposób powiązany z utratą zdolności sądowej przez przykładowo pracownika (inną osobę, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja), a zatem musi być ostatecznie rozstrzygnięty w sytuacji, gdy płatnik składek neguje swoje powinności410 (jako ubezpieczony w rozumieniu procesowym).

Płatnik składek będący stroną stosunku elementarnego wynikającego z faktu zatrudniania pracownika (ubezpieczonego w rozumieniu prawa

410 Tak SN w postanowieniu z 14 września 2017 r., II UZ 41/17 (Legalis/El. nr 1692589). Podobny pogląd został przedstawiony także w wyroku SN z 5 września 2017 r., II UK 360/16 (Legalis/El. nr 1683863).

168

materialnego) zawsze więc będzie inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy

zaskarżona decyzja, w sytuacji, gdy ubezpieczony w znaczeniu

materialnoprawnym złoży odwołanie od decyzji dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia przez tego płatnika.

7.3. Inne niż płatnik składek podmioty uznawane za inne osoby, których