Prezesa KRUS

Należy nadmienić, że do 20 marca 2015 r.416 do organów rentowych ww.

przepis zaliczał także kolejowe jednostki organizacyjne. Działały one na podstawie ustawy z 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym

pracowników kolejowych i ich rodzin417, która została uchylona 1 stycznia 1999 r.

przez ustawę emerytalną i rentową. Na podstawie art. 117 u.s.u.s. kolejowe jednostki organizacyjne zostały przejęte przez ZUS na zasadach i w trybie określonym w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kolejowych jednostek organizacyjnych właściwych do

416 Zob. art. 1 pkt 7 lit c. ustawy z 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015.218).

417 Tekst ogłoszony: Dz. U. 1983.23.99. Ustawa ta została uchylona 1 stycznia 1999 r. na mocy ustawy emerytalnej i rentowej.

180

ustalenia i wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych418.

Organ rentowy występuje we wszystkich sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych – za wyjątkiem spraw, w których wniesiono odwołania od orzeczenia wojewódzkiego zespołu i spraw o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami – mimo że nazwa nasuwa myśl, iż chodzi jedynie o sprawy rentowe. Należy zauważyć, że nazewnictwo organu sięga ustawy z 28 lipca 1939 r., w brzmieniu nadanym przez

ustawę z 17 lutego 1960 r.419 Onegdaj organy rentowe rozpatrywały jedynie

sprawy dotyczące rent i zaopatrzeń emerytalnych420, a więc nazwa organu

znajdowała pewne uzasadnienie w tej materii. Nie ulega wątpliwości, że bardziej

adekwatną nazwą obecnie byłby np. organ ubezpieczeniowy421 czy instytucja

ubezpieczeniowa. Należy odnotować, że proponuje się także określenie

„instytucji pozwanej”422. Postulując przyjęcie pojęcia „instytucji pozwanej” w

miejsce „organu rentowego” jako strony w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, M. Cholewa-Klimek poddała w wątpliwość zasadność formułowania definicji organu rentowego w sposób kazuistyczny z uwagi na nieadekwatność do stanu prawnego. Pojęcie „instytucji pozwanej” objęłoby natomiast pozwanego w sprawach o roszczenia ze stosunków prawnych między

członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami423.

Na mocy art. 66 ust. 1 u.s.u.s. ZUS jest państwową jednostką

organizacyjną i posiada osobowość prawną, zaś jego siedzibą jest miasto

stołeczne Warszawa. Pozostałe organy rentowe osobowości prawnej nie posiadają, niemniej na mocy ww. art. 460 § 1 k.p.c. mogą działać w postępowaniu

418 Dz.U. 1998.154.1013.

419 Ustawa z 17 lutego 1960 r. o zmianie prawa o sądach ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1960.11.70).

420 Ustawa z 28 lipca 1939 r. w pierwotnym brzmieniu używała pojęcia „instytucji ubezpieczenia społecznego” (art. 2 § 1 pkt 2, art. 4 § 1) oraz „instytucji pozwanej” (art. 106) jako strony postępowania przed sądami ubezpieczeń społecznych. W art. 109 wprowadzono definicję tej strony – instytucją pozwaną jest instytucja, której decyzja została zaskarżona. Warto zauważyć, że na gruncie austriackiej ASGG obecnie funkcjonuje pojęcie „instytucji ubezpieczenia społecznego” (Versicherungsträger).

421 Tak: J. Mazurek, Zakres ochrony cywilnosądowej w sprawach ubezpieczeń społecznych, Lublin 1989, s. 12.

422 M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Organ rentowy (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit.

181

samodzielnie – nie zaś jako przedstawiciele Skarbu Państwa424. Ze względu na

konstrukcję spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych (tryb odwoławczy od

decyzji organu rentowego425), organ rentowy zawsze będzie odpowiednikiem

strony pozwanej w procesie, tzn. tej strony, która nie zainicjowała sporu przed sądem, a jedynie broni się przed żądaniem zgłoszonym przez stronę odwołującą się (ubezpieczonego w rozumieniu procesowym) w związku z wydaną przez siebie decyzją.

8.2. Organy rentowe

8.2.1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Jak już wskazano, ZUS został utworzony w Polsce w roku 1934 na mocy dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. o zmianie ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznem. Obecnie działa na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i innych ustaw

regulujących poszczególne zakresy jego działalności426, a także na podstawie

statutu, nadanego rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 13 stycznia 2011 r. w sprawie nadania statutu Zakładowi Ubezpieczeń

Społecznych427 (dalej: rozporządzenie z 13 stycznia 2011 r.). Do zakresu działania

ZUS należy m. in. realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych (art. 68 ust. 1 pkt 1 u.s.u.s.), wykonywanie zadań powierzonych na podstawie innych ustaw oraz wykonywanie innych zleconych zadań z dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczenia społecznego (art. 71 ust. 1 i 2 u.s.u.s.).

Należy zauważyć, że w art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. mowa jest o jednostkach

organizacyjnych ZUS, określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń

424 Szerzej na ten temat: M. Dziurda, Szczególna zdolność sądowa organów państwowych oraz państwowych

jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, PPC 2010/1, s. 41.

425 Z wyjątkiem spraw ze stosunków prawnych między członkami OFE a tymi funduszami lub ich organami.

426 Są to m. in. art. 30 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jednolity z 22 lipca 2016 r.: Dz. U. 2016.1256), art. 15 ustawy wypadkowej, art. 10-12 ustawy z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach.

182

społecznych, właściwych do wydania decyzji w sprawach świadczeń. Jednakże przepisy powołanych ustaw nie określają takich jednostek. W art. 67 u.s.u.s. wskazano, że w skład ZUS wchodzą centrala i terenowe jednostki organizacyjne. Nadto zgodnie z art. 83 ust. 1 u.s.u.s. to ZUS (a nie jego terenowe jednostki organizacyjne) wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, ustalania płatnika składek, przebiegu ubezpieczeń, ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, ustalania wymiaru składek na FEP i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W tym kontekście powstaje pytanie, czy to jednostki organizacyjne ZUS czy też jedynie ZUS jest organem rentowym w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego.

Stanowisko, w świetle którego to ZUS jest organem rentowym

zaprezentował SN w postanowieniu z 16 maja 2002 r. (II UKN 462/01)428.

Zapatrywanie to spotkało się z krytyką doktryny429 – zarówno M. Klimas, jak i M.

Cholewa-Klimek wskazują, że na podstawie art. 74 ust. 5 u.s.u.s. kwestia zakresu rzeczowego działania centrali i terenowych jednostek organizacyjnych ZUS została przekazana do uregulowania w statucie ZUS nadanym, w drodze rozporządzenia, przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, na wniosek Prezesa ZUS, zaopiniowany przez Radę Nadzorczą ZUS. W konsekwencji pojęcie „jednostek organizacyjnych ZUS” należy definiować na podstawie statutu ZUS nadanego przez rozporządzenie z 13 stycznia 2011 r.

W świetle § 8 statutu ZUS terenowymi jednostkami organizacyjnymi ZUS są oddziały oraz podlegające im inspektoraty i biura terenowe, a przy tym oddziałem kieruje dyrektor, zaś inspektoratem i biurem terenowym – kierownik (odpowiednio: inspektoratu albo biura terenowego). Zgodnie z § 9 statutu szczegółową organizację terenowych jednostek organizacyjnych określa

428 OSNP 2004/1/11.

429 M. Klimas, Strony i uczestnicy postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Organ rentowy (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit., M. Cholewa-Klimek, Strona w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Organ rentowy (w:) Taż, Postępowanie…, op. cit.

183

regulamin organizacyjny ZUS. Zakres rzeczowy działania omawianych jednostek został uregulowany w § 10 statutu ZUS, zawierającym katalog otwarty, zgodnie z którym obejmuje on w szczególności: