w kolu m n a ch n % w kolu m n a ch KSW 8 42,1 60 55 ,0 68 53,1 M W ZS 3 15,8 23 21,1 26 20,3 T W P 8 42,1 26 23,9 34 26 ,6 Ogółem 19 100,0 1 0 9 100,0 128 100,0
D orosłość w ujęciu społecznym i psychicznym
Przystępując do a n a liz y w y po w ie d z i b a d a n e j m łodzieży na te m a t koncepcji ich dorosłego życia, przyjęłam , że dorosłość je s t k a te g o rią społeczną. Jak tw ie rd z i M. C zerepaniak-W alczak, te rm in ten stoso w a n y je s t do o p isyw a n ia „p e w n e g o stanu dyspozycji osoby w aru n k u ją c y c h jej ś w ia d o m e i ró żn o ro d ne uczestniczenie w życiu społecznym , kultu ra ln ym , udział w p o d e jm o w a n iu decyzji politycznych i gospodarczych itp. O s ią g a n ie dorosłości zw ią za n e jest z a k ty w n o ś c ią czynników społecznych, kulturow ych ora z w y c h o w a w c z y c h "0. Status osoby dorosłej usan kcjo n o w a n y je s t praw nie, a fu n k c jo n o w a n ie ja k o człow iek d o ro sły re g u lo w a n e je s t przez konkretne zap isy w a ktach i doku m enta ch fo rm a ln y c h . M o ż n a za te m ro z p a try w a ć pojęcie dorosłości w ujęciu społecznym, pra w n ym , a także b iologicznym i psychologicznym . Dla niniej szych rozw ażań najistotniejsza będzie analiza z p u nktu w id ze n ia społecznego i psychologicznego.
W e d łu g W. Szewczuka, m ia n e m „d o ro s ły " określa się człowieka, k tó ry sam bierze o d p o w ie d z ia ln o ś ć za siebie, sa m o d z ie ln ie decyduje o sw oim p lanie ży
3 M . Czerepaniak-Walczak, N ie p oko je w spółczesnej m łod zieży w św ietle ko resp o n de n cji do czasopism
ciow ym , sam p o d e jm u je tr u d y je g o realizacji, sam je s t p o d m io te m d z ia ła ln o ści produkcyjnej oraz sam o d p o w ia d a w o b e c społeczeństw a za sw oją d z ia ła l ność4. W związku z ty m przede w szystkim s a m o d zie ln o ść cechuje dzia ła ln o ść człowieka dorosłego.
Dorosłość jest cenna dla młodzieży, gdyż „o tw ie ra wiele u p ra g n io nych możliwości, stw arza szansę realizacji ważnych potrzeb psychicznych, społecznych i biologicznych, ja k np. s w ob o d y decydow ania o sobie, swo ich przyjaźniach i miłościach, potrzeby w pływ u na własne życie i [...] życie społeczne"'". Istotą społecznego aspektu dorosłości jest w ypełnianie okre ślonych ról społecznych, a zatem społeczny aspekt dorosłości zw iązany jest z p e łn ie n ie m ró lzaw odow ych i rodzicielskich. W e d łu g S .N . Eisenstadta, we wszyst kich społeczeństwach istnieje definicja dorosłego ja k o pe łn o p ra w n e g o członka społeczeństwa i wszędzie istnieje próg, po przekroczeniu którego dorastające jednostki zyskują status osób dorosłych. Zazwyczaj ma to miejsce w m om encie opuszczenia dom u rodziców i założenia własnej rodziny6. Z da n ie m E. Hajduka, roi a za w o d o w a ja ko podstaw ow a roi a większości osób dorosłych we współczesnym społeczeństwie, stanow i głów ne źródło utrzym ania, potw ierdzenie ich p o d m io to wości, możliwości w p ły w a n ia na bieg życia, prestiż (sławę), dobrobyt, bezpieczeń stwo socjalne, sens życia, społeczną identyfikację i a u to id e n ty fik a c ję 7. W e d łu g K. H urre lm a n n a , „początek p rzygotow ania za w odow ego symbolizuje pierwszy i najbardziej decydujący krok pom iędzy końcem okresu młodzieńczości a w ej ściem w ś w ia t ludzi dorosłych. Przejście ze szkoły do pracy zawodow ej oznacza zm ianę organizacji wychowawczej na organizację pra cy"8.
Podjęcie pracy zawodow ej wyznacza społeczną podstaw ę egzystencji czło wieka dorosłego, ponieważ a ktyw ność zaw odow a stanow i niezależność m a te rialną i jest, ja k tw ierdzi K. H urrelm nn, najistotniejszym sym bolem auto n o m ii o b y w a te la y.
Z pojęciem „dorosłość" często wiąże się kategoria dojrzałości społecznej, któ ra w edług W. Szewczuka, stanowi „określony poziom rozwoju społecznego, na którym człowiek przejawia gotowość do opanow ania i pełnienia ról przypisanych
4 W . Szewczuk, Psychologia człow ieka dorosłego, W arszawa 1 95 9 , s. 44.
5 K. Wielecki, Typy s tra te g ii społecznych a o ntyczn a specyfika m łodzieży, [w:] Teoretyczno-metodolo-
giczne p ro b le m y b a d a ń n a d m łodzieżą, red.J. Głuszyński, Poznań 1987.
6 K. J. TiIImann, Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodm iotow ienie, Warszawa 1996, s. 186. 7 E. Hajduk, U kła d y społeczne i ich funkcje socjalizacyjne (zarys p ro b le m ó w ), Zielona Góra 1999, s. 3 6 - 3 7 .
8 K. Hurrelann, S tru ktu ra społeczna a ro zw ó j osobowości. W prow adzenie do te o rii so cja liza cji, Po znań 199 4 , s. 118.
przez społeczeństwo osobom d orosłym "11’. Formalny aspekt dorosłości, zdaniem T. Frąckowiaka, zakładający m in im u m kompetencji uprawniających do podję cia pracy zawodowej, a także prawnie zagw a ra n to w a na swoboda postępowa nia w mom encie uzyskania pełnoletności nie m ogą być wystarczającym wskaźni kiem dojrzałości społecznej. Potrzebna jest również rów nowaga emocji i rozsądku w postępowaniu człowieka, przewaga stałości zachowań nad spontanicznością, poczucie odpowiedzialności za siebie i innych11. Termin „dojrzałość społeczna" jest, ja k twierdzi autor, pojęciem wartościującym, ponieważ jest oceną zacho wań jednostki. Charakteryzuje funkcjonowanie osoby, która po pierwsze osiągnę ła już w ym a g a n e kompetencje zawodowe i działa poprzez pełnienie ważnych ról w grupach swojego środowiska, po drugie „osiąga kompetencje uprawniające do wykonywania określonej pracy i w odpowiedniej fazie ich nabywania jej rozwój jest bardziej albo mniej zgodny z założonymi norm a m i wychowawczym i lub inny m i" 1". Proces dochodzenia do dojrzałości społecznej jest zróżnicowany czasowo i jakościowo. Zachodzi w ścisłej zależności ze środowiskiem społecznym, „właści w ym i mu w artościam i i kształtowanymi w oparciu o nie w zoram i ró l"10. W związ ku z tym funkcjonowanie w rolach ludzi dorosłych o p arte jest na niejednolitych kompetencjach szkolnych, zawodowych, moralnych itp. Jedni osiągają dorosłość już w fazie wczesnej adolescencji, natom iast inni przygotowują się do dorosłego życia poprzez długo trw a ją ce kształcenie szkolne14, ja k np. studenci.
W psychologii rozwojowej w yróżnia się fazę wczesnej dorosłości, kiedy to po okresie dorastania, często niespokojnym i niepewnym, zainteresow ania człowie ka skupiają się na rozwoju indyw id u a ln ym w określonym kontekście społecznym i związkach z innymi ludźmi. C e n tra ln y problem „Kim jestem?" zostaje z astąpio ny nowym, w yrażonym pytaniem „ W ja k i sposób zrealizuję swoje aspiracje?" albo „D o k ą d z m ierzam ?"1'". Istotną rolę w ada p ta cji do w a ru n k ó w dorosłego życia pełni system wartości, który leży u pod sta w młodzieńczych ide a łó w reali zowanych w konkretnej rzeczywistości. Po fazie przejściowego relatyw izm u m o ralnego młodzi dorośli postrzegają w arto ści w kategoriach ogólnych p ra w i uni wersalnych zasad, doceniając znaczenie u m ow y społecznej16.
10 Słow nik psychologiczny, red. W . Szewczuk, W arszawa 1979.
11 T. S. Frąckowiak, U społecznienie m łod zieży p o p rze z s tu d ia wyższe, Poznań 1980, s. 7. 12 Ibidem , s. 8.
13 Ib ide m , s. 6. 14 Ib ide m .
15 A. Brich, T. M a lim, Psychologia ro zw o jow a w zarysie. O d n ie m o w lę ctw a do dorosłości, Warszawa 1998, s. 133.
16 E. Gurba, Wczesna dorosłość, [w:] Psychologia ro zw o jow a człow ieka, [w:] Psychologia ro zw o ju czło
wieka. C ha ra kte rystyka okresów życia człow ieka, red. B. Harwas-Napierała, J. Trem pała, t. 2, Warszawa
Aspekt dorosłości w w ym iarze psychologicznym określanyjest poprzez dojrza łość psychiczną. S. Szuman charakteryzuje ją jako pożyteczną społecznie działal ność, o p a rtą na pewnym zasobie wiedzy wyznaczającym kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności współżycia i współdziałania z innymi. Jest to również, zdaniem autora, problematyzacja umysłu, polegająca na krytycznym, refleksyjnymi i prob lemowym ujm owaniu spraw życiowych. Nie ma tu zatem miejsca na bezkrytycz ne uznawanie autorytetów, stosowanie gotowych rozwiązań. Człowiek dojrzały, w edług S. Szumana, określa swój pogląd na św iat na podstawie własnych do świadczeń, kierując się osobistym punktem widzenia. Dlatego też niezbędna jest ogólna harm onia umysłu wyrażająca się w opanowaniu siebie, zrównoważeniu uczuciowym, zmniejszeniu impulsywności, ale także pozytywna zdolność kierowa nia sobą, zgodnie ze swoimi poglądam i i planem życiowym 17.