D ążąc do ukazania w ize ru n ku dorosłości w p lanach życiowych b a danych s tu dentów, m ożna stw ierdzić, że w śró d re s p o n d e n tó w tylko 8 osób (6,3) przed s ta w ia koncepcję sw ego dorosłego życia w postaci p la n ó w życiowych, czyli celów życiowych, czasu i sp o so b ó w ich realizacji. Z d e c y d o w a n a większość s tu d e n tó w (93,) opisuje sw oją przyszłość tylko za p o m o c ą celów życiowych lub celów z w yzna czo n ą p e rs p e k ty w ą czasową. Taki sposób prezentacji może wskazywać, że myślenie o przyszłości na e ta p ie rozpoczęcia s tu d ió w nie jest jeszcze w pełni skon kre tyzo w a n ym ob ra ze m dorosłego życia. Ten to k myśle nia może p o tw ie rd z a ć fakt, iż z a ró w n o opis ce ló w życiowych, ja k i pełnych p la n ó w zw iązanych z przyszłością, odnosi się do najbliższej p e rs p e k ty w y cza sowej 5 - 8 lat i dotyczy przede wszystkim p rz y g o to w a n ia do podjęcia pracy za w o d o w e j zgo d n e j z k ierunkiem kształcenia. Ilustra cją powyższego wniosku m o g ą być nastę p u ją ce w y p o w ie d z i re spondentów :
„M o im celem je s t zakończenie s tu d ió w licencjackich, po czym ukończenie s tu d ió w m a gisterskich pedagogicznych, a następnie praca w ty m zawodzie. Czas to p rze w id y w a ln ie 5 lat".
„M o im celem życiow ym je s t praca z m łod zie żą w d o m u dziecka po wcześ niejszym ukończeniu s tu d ió w na p oziom ie licencjackim , a w czasie tej pracy ukończenie s tu d ió w z d y p lo m e m m a g is tra w ciągu 5 lat".
„C h cia ła b ym mieć d o b rą pracę, dobrze płatną, skończyć studia i pracow ać w zawodzie swoim, m ieć rodzinę, której zapewnię egzystencję. Sposobem reali zacji moich celów są w łaśnie studia, które rozpoczęłam. Myślę, że w ystarczają cym czasem na zakończenie moich p la n ó w życiowych będzie ok. 5 lat".
„P ragnę n auczać języka angielskiego, z ro b ić karierę w tej dziedzinie. A b y to zrealizować, s tu d iu ję i m a m z a m ia r ko n ty n u o w a ć naukę na s tu d ia c h m a g i sterskich oraz szkolić język za g ranicą. Z a jm ie mi to max. 5 lat".
M o żn a przypuszczać, że b a d a n a młodzież, w c h o d z ą c w dorosłe życie, sta ra się m ieć kontrolę nad tym , co w y d a je się konkretne, p rz e w id y w a ln e i w m ia rę możliw ości zależne od niej sam ej. W skazuje na to treść fo r m u łow anych celów, które w większości do tyczą zakończenia p odjętych s tu d ió w i e w e n tu a ln e j dalszej nauki (takie d e kla ra cje składa pon a d 8 0 respondentów ) ora z rozpoczęcia a ktyw n o ści za w o d o w e j (75, badanych) (tabela 2)
Tabela 2. Formułowane przez respondentów cele życiowe a płeć badanych osób
Cele życiow e fo rm u ło w a n e przez re s p o n d e n tó w Płeć O g ó łe m m ężczyźni k o b ie ty N = 1 9 % w k olum nie N = 1 0 9 % w kolumnie N = 1 2 8 % w k olum nie edukacyjne 14 73,7 93 85,3 107 83 ,6 z a w o d o w e 12 63 ,2 84 77,1 96 75 ,0 rodzinne 5 26,3 63 57,8 68 53,1 s a m o re a liza c yjn e 3 15,8 14 12,8 17 13,3 e m ig ra c y jn e 3 15,8 12 11,0 15 11,7 m a te ria ln e 2 10,5 14 12,8 16 12,5 to w a rzyskie 0 0,0 3 2,8 3 2,3 a ltru isty czn e 0 0,0 3 2,8 3 2,3 p rzyje m no ścio w e 0 0,0 6 5,5 6 4,7
W związku z tym , to, co istotnie za a k c e n to w a n e zostało w ob ra zie dorosłe go życia b a d a n e j m łodzieży w najbliższej pe rsp e ktyw ie czasowej, odnosi się do przestrzeni codziennej egzystencji - nauki i pracy. Je d n a k te dw a w y m ia r y aktyw ności nie s ta n o w ią dla re s p o n d e n tó w największej w arto ści. Ponad p oło w a b adanych s tu d e n tó w (57,0) na szczycie swojej hie ra rch ii w a rto ś c i umiesz cza cele zw iązane z chęcią założenia rodziny lub n a w ią z a n ia tr w a łe j więzi z p a rtn e re m (tabela 3).
Tabela 3. Najważniejsze cele życiowe a płeć respondentów N a jw a ż n ie js z e cele życiow e Płeć O g ó łe m m ężczyźni ko b ie ty n % w kolu m n a ch n % w kolu m n a ch n % w kolu m n a ch rodzinne 7 36 ,8 66 60,6 73 5 7 ,0 m a te ria ln e 4 21,1 11 10,1 15 11,7 edukacyjne 1 5,3 12 11,0 13 10,2 s a m o re a liza c yjn e 4 21,1 4 3,7 8 6,3 b ra k danych 1 5,3 5 4,6 6 4,7 z a w o d o w e 1 5,3 5 4,6 6 4,7 p rzyje m no ścio w e 1 5,3 2 1,8 3 2,3 to w a rzyskie 0 0,0 2 1,8 2 1,6 prestiżow e 0 0,0 2 1,8 2 1,6 Ogółem 19 1 0 0 ,0 1 0 9 1 0 0 ,0 1 2 8 1 0 0 ,0
N ależy zg o d zić się z H a n n ą Świdą-Ziębą, w e d łu g której życie rodzinne w cią ż z a jm u je istotne miejsce w m łodzieżow ej wizji p orządku społecznego ora z wizji w ła s n e g o przyszłego życia. Jednak, ja k w ynika z b a d a ń autorki, m łodzi ludzie m a ją ś w ia d o m o ś ć m ożliw ości życia w e d łu g innego w zorca i za łożenie rodziny tr a k tu ją ja k o sp ra w ę in d y w id u a ln e g o w y bo ru . W e d łu g H. Swi- dy-Zięby te g o rodzaju w y b ó r je s t tra k to w a ny ja ko „u k o ro n o w a n ie procesu doj rze w a n ia " i d la te g o d o m in u je św ia d o m o ść, „że rodzina w in n a być w s p a rta o s ta b iliza cyjn e fu n d a m e n ty z a w o d o w o m a te ria ln e " 18. M o ż n a przypuszczać, że te g o ty p u p rzekonanie przyświeca rów nież b a d a n y m przeze m nie s tu d e n tom . P ra w d o p o d o b n ie znaczenie w yko n y w a n e g o za w o d u i pracy, m a dla nich przede wszystkim w y m ia r in s tru m e n ta ln y - je s t w yra ze m chęci z a p e w n ie n ia sobie g o d n e g o życia, g w a ra n tu ją c e g o niezależność fin a n s o w ą i stab iliza cję życiową, a przede wszystkim s tw a rz a szanse na b u d o w a n ie w łasnej p ry w a t ności. Taki to k myślenia może p o tw ie rd z a ć fakt, że dwie trzecie re sp o n d e n tó w w opisie najważniejszych cech doro słe g o życia w skazuje w ła śn ie na sferę ro d zinną i z a w o d o w o -m a te ria ln ą (tabela 4).
Tabela 4. Najważniejsze cechy dorosłego życia a płeć badanych N a jw a ż n ie js z e cechy d o ro s łe g o życia b a d a nych osób Płeć O g ó łe m m ężczyźni ko b ie ty N = 1 9 % w kolu m n a ch N = 1 0 9 % w kolum nach N = 1 2 8 % w kolumnach stab iliza cja
m a te ria ln a i fina nsow a, u s a m o d z ie ln ia n ie się, praca o d p o w ie d z ia ln o ś ć 13 6 8 ,4 72 66,1 85 66 ,4 rodzina, po s ia d a n ie przyja ciół, tr w a ła w ięź z p a rtn e re m 9 4 7 ,4 76 69,7 85 66 ,4 miłość, szczęście, zdrow ie 4 21,1 17 15,6 21 16,4 znale zienie s w ojeg o miejsca, za ra d n o ść życiowa 0 0,0 9 8,3 9 7,0
Przy bardziej szczegółowej a nalizie ze w zglę d u na płeć badanych moż na zauważyć, że męska część b a d a n e j g ru p y najwyżej ceni czynniki z w ią za ne ze s ta b iliz a c ją m a te ria ln ą i fin a n so w ą , u s a m o d z ie ln ia n ie m się, p ra c ą oraz o d p o w ie d z ia ln o ś c ią za siebie i najbliższych (tak d e kla ru je 6 8 ,4 mężczyzn). Z ty m w ła śn ie pon a d połow a s tu d e n tó w kojarzy dorosłe życie. M o ż n a przy puszczać, iż b a d a n a m łodzież z p o w a g ą tra k tu je swoje fu n k c jo n o w a n ie w do rosłym życiu, w ie czym p o w in n o się ono c h a ra k te ry z o w a ć i s ta ra n n ie przy g o to w u je się do p ełnienia roli człowieka dorosłego. To p o tw ie rd z a fakt, że o b ecny czas, określany przez pon a d połow ę re s p o n d e n tó w (57,8) ja k o czas młodości, nie je s t tylko o p isyw a n y przez p ry z m a t zabaw, spotkań z p rzyja ció ł mi, wolności, s w o b o d y i beztroski (takie d e kla ra cje składa 4 3,3 badanych), ale rów nież w y p e łn io n y je s t nauką, d ą żeniem do s a m o re a liza cji, rozwoju i zdobycia w ykształcenia (43,0). Jest to rów nież okres, w któ ry m b a d a n i s tu denci p o d e jm u ją w ażne decyzje życiowe i myślą o swojej przyszłości (33,6), sto p n io w o p o d e jm u ją o d p o w ie d z ia ln o ś ć za siebie i najbliższych, b o ry k a ją się z m a ły m i p ro b le m a m i, p o d e jm u ją pierw szą pracę i s ta ra ją się sp ro s ta ć p o d ję ty m o b o w ią zko m (21,9). Jest to rów nież czas w c h o d ze n ia w dorosłość i s to p
W nioski
Podsumowując, m ożna stw ierdzić, że b a d a n a młodzież, tw o rz ą c koncepcje w łasnej dorosłości, o d w o łu je się przede w szystkim do najbliższej przyszłości w w y m ia rz e p ryw a tn o -s ta b iliz a c y jn y m . N ajw ię kszą w a rto ś c ią dla resp o n d e n tó w je s t rodzina, ale w pierwszej kolejności p ra g n ą oni skończyć s tu d ia i u sta t kować się, o s ią g a ją c z a d o w a la ją c e w a ru n k i ekonom iczno-bytow e. W ła ś n ie ten aspekt p o d k re ś la ją studenci, c h a ra k te ry z u ją c swoje dorosłe życie, które kojarzy im się przede w szystkim z niezależnością fin a n so w ą , p ra c ą i o b o w ią z kami. C zasem p rz y g o to w a n ia do podjęcia w yznaczanych sobie przez b a d a n ą m łodzież za d a ń je s t o b ecny okres je j aktyw n o ści społecznej - przez większość o kreślany m ia n e m młodości. W tej fazie życia o b o k przypisywanych je j a tr y butów : w olności, swobody, beztroski, respondenci kład ą duży nacisk również na te elem enty, które p o z w a la ją im na realizację s to p n io w e g o w cho d ze n ia w ś w ia t ludzi dorosłych.
Bibliografia
Baum an Z., Etyka ponow o cze sn a , W a rs z a w a 1 9 9 6 .
Brich A., M a lim T., Psychologia ro z w o jo w a w zarysie. O d n ie m o w lę c tw a
do dorosłości, W a rs z a w a 19 9 8 .
C z e re p a n ia k-W a lcza k M., N ie p o k o je współczesnej m ło d zie ży w św ie tle ko
re s p o n d e n c ji do czasopism m łodzieżow ych, Kraków 1 9 9 7 .
Frąckowiak T.S., U społecznienie m ło d z ie ż y p o p rz e z stu d ia wyższe, Poznań 19 8 0 .
G u rb a E., W czesna dorosłość, [w:] Psychologia ro z w o jo w a człow ieka, [w:]
Psychologia ro zw o ju człowieka. C h a ra k te ry s ty k a o k re só w życia człowieka,
red. B. H a rw a s -N a p ie ra ła , J. Trem pała, t. 2, W a rs z a w a 2 0 0 0 .
H a jd u k E., U k ła d y społeczne i ich funkcje so cjalizacyjne (zarys p ro b le
mów), Z ielona G ó ra 19 9 9 .
H urre la n n K, S tru k tu ra sp ołeczna a ro z w ó j osobowości. W p ro w a d z e n ie
do te o rii socjalizacji, Poznań 1994.
S łow nik psychologiczny, red. W. Szewczuk, W a rs z a w a 19 7 9 .
Szewczuk W., Psychologia człow ieka dorosłego, W a rs z a w a 19 5 9 . Swida-Zięba H., O b ra z ś w ia ta i bycia w świecie, W a rs z a w a 2 0 0 0 .
T illm a n n K.J., Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, u p o d m io to w ie
nie, W a rs z a w a 19 9 6 .
U rb a ń c z y k F., D y d a k ty k a dorosłych, W ro c ła w 19 7 9 .
W ie le c k i W., Typy s tr a te g ii społecznych a o n tyczn a specyfika młodzieży, [w:] Teoretyczno-m etodologiczne p ro b le m y b a d a ń n a d m łodzieżą, red. J. Głu- szyński, Poznań 1 9 8 7 .