i urządzeń górniczych w kontekście internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw68
10.2. Diagnoza perspektyw rozwojowych gospodarki
Od początku XXI wieku Rosja odnotowuje bardzo wysokie tem po wzrostu go
spodarczego. W okresie 2000-2002 podstawowy wpiyw na ten proces wywierał
„efekt odtworzeniowy", związany z głęboką zapaścią gospodarki rosyjskiej w efek
cie kryzysu z 1998 roku, a w następnych latach głównym czynnikiem napędowym rozwoju gospodarczego stały się bardzo sprzyjające uw arunkow ania zewnętrzne, związane z szybkim wzrostem ccn paliw i surow ców eksportowanych przez Rosję, w tym przede wszystkim ropy naftowej, gazu ziemnego, metali kolorowych i in.
(średnioroczne ceny ropy naftowej marki Urals, eksportowanej przez Rosję wzrosły z 23,9 dolarów za baryłkę w 2002 roku do 94,4 dolarów za baryłkę w roku 2008, w podobnej skali wzrosły ceny gazu). W tak korzystnych uw arunkow aniach, w m aju 2003 roku prezydent ogłosił plan podwojenia PKB Rosji w ciągu 10 lat, tj. do 2012 roku. Dla osiągnięcia tego celu niezbędne było utrzym anie średniorocznego tem pa wzrostu PKB w tym okresie na poziomie 7,2%. Sprzyjające uw arunkow ania ze
wnętrzne, w tym przede wszystkim ciągle w zrastające ceny ropy naftowej i innych paliw i surow ców eksportow anych przez Rosję oraz wyniki 2003 roku, kiedy to wzrost PKB osiągnął 7,3% oraz 2004 rok ze wzrostem 7,2% wskazywały, że tak po
stawione zadanie jest realne do osiągnięcia. Jednak wyniki osiągane przez rosyjską gospodarkę w ciągu kolejnych lat, mimo dalszego w zrostu cen ropy naftowej wska
zywały, że podwojenie PKB w perspektywie do 2012 roku jest m ało realne. Potwier
dzały to założenia rozwoju społeczno-gospodarczego Rosji na okres do roku 2020, przygotowane na przełom ie lat 2006 i 2007, zgodnie z którymi podwojenie PKB nastąpić mogło w perspektywie do roku 2015 (według założeń średnioroczny wzrost PKB wynieść miał 6,0-6,1% w latach 2008-2012, 5,4-6,7% w okresie 2013-2017 oraz 4,6-6,7% w latach 2018-2020). Skorygowane wyniki oraz dynamiczny wzrost PKB w 2007 roku (8,1%) i w pierwszych m iesiącach 2008 roku, wskazywały jednak, że Rosja może zakończyć rok 2012 z poziomem PKB ponad dw ukrotnie wyższym niż w 2002 r. W artość PKB w raz z innymi podstawowymi wskaźnikam i charaktery
zującymi rosyjską gospodarkę przedstaw iono w tabeli 10.1.
Do roku 2008 Rosja przeżyw ała prawdziwy boom gospodarczy: dynamika w zro
stu ekonomicznego była wysoka (8,1% w 2007 roku), wolne dochody ludności zwiększały się, łatwo było wziąć kredyt, a im portow ane konsumpcyjne towary trw a
łego użytku stawały się coraz bardziej dostępne. Jednak w latach 2007 i 2008 kryzys na am erykańskim rynku hipotecznym zapoczątkow ał światowy kryzys finansowy.
Wysokie ceny ropy doprowadziły do spadku popytu na określone towary (na przy
kład na samochody). Spadek popytu konsumenckiego pociągnął za sobą ogranicze
nie produkcji i w zrost bezrobocia na rynkach wielu krajów całego świata. Rekordo
we ceny ropy osiągnęły swoje apogeum, po czym gwałtownie spadły - zmniejszając się trzykrotnie. Latem 2008 roku na rosyjską gospodarkę zaczęło negatywnie od
działywać jednocześnie kilka zewnętrznych „szokowych” czynników. W czerwcu 2008 roku odnotow ano gwałtowny spadek cen ropy - z praw ie 150 dolarów za
ba-Izabela Joitek-Kowalska, Aneta Michalak - Prognozowanie kierunków internacjonalizacji na przykładzie...
Tabela 10.1. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące rosyjską gospodarkę w ialadi 2007-2011
Wyszczególnienie Rok
2007 2008 2009 2010 2011
Stopa wzrostu PKB [%] 8.1 5.6 -7,8 4,0 4,3
PKB [mld USD] 1 294,5 1 673,9 1 229,0 1 429,7 1 849,3
PKB per caprta [USD] 9 1 1 6 11 805 9 1 2 1 10 286 12 900
Inflacja CPI - ceny tow arów konsum pcyjnych [%] 11,9 13,3 11,7 8,8 6,1
Obroty handlowe [m ld USD] 578,0 763,8 495,9 647,2 844,7
Stopa wzrostu obrotów handlu zagranicznego [%] 32.1 -36,0 33,3 30,5
Eksport [m ld USD] 354,5 471,8 304 398,44 521,4
Stopa w zrostu eksportu [%] 33,1 -36 31,4 30,1
Im port {m ld USD] 223.5 292 191,9 248,8 323,3
Stopa w zrostu im portu [%] 30,6 -3 5 ,0 36,8 29,9
Saldo (m ld USD] 131,0 179.8 112.1 149.64 198,1
Zródio: M inisterstw o Gospodarki.
ryłkę do około 40 dolarów pod koniec grudnia. Jednocześnie spadały ceny wyrobów hutniczych. Równoległe kanał finansow ania z długu zagranicznego m ocno zm niej
szył się - co od trzeciego kw artału 2008 roku utrudniło refinansow anie, szczególnie dla banków rosyjskich. Pod koniec 2008 roku banki zachodnie, które były zmuszone do urealnienia swoich bilansów, m ocno ograniczyły kredyty dla Rosji. Rosyjski ry
nek akcji i obligacji ucierpiał szczególnie: w ciągu 13 miesięcy (do końca stycznia 2009 roku) wskaźniki rosyjskiego ty nku akcji i obligacji plasowały się niżej niż te sam e wskaźniki we wszy stkich pozostałych krajach.
Od końca czerw ca 200S do połowy lutego 2009 roku, w okresie najgłębszego kryzysu rosyjskiego rynku papierów wartościowych, rezerwy m iędzynarodowa ob
niżyły się o ponad 1/3 (210 bln USD), poniew aż Bank Centralny Rosji wykorzystał te środki, abv ograniczy ć osłabienie rubla spow odow ane odpływem inwestycji port
felowych i kapitału oraz płatnościam i związanymi z refinansow aniem długu zagra
nicznego.
W roku 2009 gospodarka rosyjska, której wielkość (PKB) wynosiła w ostatnich latach ok. ł ,3-1,6 bln USD, po raz pierwszy od kryzysu z lat 199S-1999 obniżyła tempo w zrostu (PKB spadł do 1,1 bln USD). Jednak kryzys światowy dotknął więk
szość światowych rynków i w sytuacji obecnej recesji zasadniczym pozytywnym czynnikiem w rozwoju gospodarki rosyjskiej okazał się fakt, że jest to gospodarka m ało otw arta. Są też inne czynniki, które do pewnego stopnia równoważyłv nega
tywną sytuację ekonomiczną. W wyniku „boomu aktyw ów” w Rosji wzbogaciła się zacznie m niejsza część ludności, niż w krajach zachodnioeuropejskich, w których ten boom był na podobnym poziomie. Dlatego w m iarę zm niejszania się cen miesz
kań i papierów wartościow ych fakt niewielkiej ilości właścicieli takich aktywów"
złagodził efekty kryzysu w całej sferze konsumenckiej.
R o z d z ia ł 10. O cen a p o te n c ja łu rosyjskiego ryn ku m a s z y n i u r zą d z eń g ó rn ic zy c h w kon tekście...
W zrost PKB w 2010 roku wyniósł 4%. W zrost popytu konsumpcyjnego był głów
nym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi wzrostowi gospodarki w II kw artale 2010 roku były nakłady inwestycyjne, które wpłynęły pozytywnie na w zrost produkcji przemysłowej. Anomalne w arunki klim a
tyczne i klęski żywiołowe zaham owały w zrost gospodarczy w III kw artale 2010 roku. Pod wpływem wzrostu cen ropy naftowej na rynkach światowych, w IV kw ar
tale w zrost PKB wyniósł 2,6% w porów naniu do poprzedniego kw artału. Średnia cena ropy naftowej m arki „Urals” w IV kw artale wynosiła 85,1 USD za baryłkę.
Rolę stym ulatora gospodarki przejął popyt zewnętrzny. N astąpił w zrost zarów no eksportu, jak i im portu. Nastąpił wzrost produkcji przemysłowej ukierunkowanej na rynek wewnętrzny. W zrost wydatków państw ow ych w 2010 roku znalazł od
zwierciedlenie we wzroście produkcji przem ysłu obronnego i w realizacji projek
tów w infrastrukturze. W 2010 roku największy wkład we w zrost gospodarczy miał sektor przemysłowy, który wzrósł o 8,2% w ujęciu rocznym . Największe tem po w zrostu zanotow ano w przemyśle przetwórczy™ - 11,8%. Pozytywnie na wzrost oddziaływały następujące podsektory przem ysłu przetwórczego: produkcja artyku
łów spożywczych (wzrost o 5,4%), produkcja artykułów przem ysłu m etalurgicznego (wzrost o 12,4%), produkcja środków transportu i pojazdów (wzrost o 32,2%), pro dukcja wyrobów przem ysłu elektromaszynowego, aparatów i przyrządów optycz
nych (wzrost o 22,8%), produkcja maszyn i urządzeń (wzrost o 12,2%), produkcja wyrobów przem ysłu chemicznego (wzrost o 14,6%). Przemysł wydobywczy w 2010 roku wzrósł o 3,6%, w ytwarzanie i zaopatryw anie w energię elektryczną, gaz i wodę 0 4,1%. O wzroście gospodarki w 2010 roku w znacznej mierze zadecydow ała skala realizacji inwestycji w sektorze przem ysłu przetw órczego (wzrost o 6% w porów na
niu do roku 2009). W 2010 roku zaham ow aniu uległo tem po wzrostu w budow nic
twie (spadek o 0,6%) i w rolnictwie (spadek o 11,9%).
W zrost PKB w 2011 roku wyniósł 4,3%. Był uw arunkow any wzrostem przem y
słu przetwórczego, budownictwa, rolnictwa, oraz wzrostem konsumpcji i środków obrotowych (zapasów). W 2011 roku największy w zrost w artości produktu brutto zanotow ano w rolnictw ie i leśnictwie (o 16,1% w stosunku do roku 2010) oraz rybo
łówstwie (wzrost o 13,2%). W branżach przetw órczych wzrost wyniósł tylko 6,1%
1 był gorszy niż w 2010 roku, kiedy wyniósł 8,3%. Jeszcze bardziej spadło tempo rozwoju branży wydobycia surowców, fundam entu rosyjskiej gospodarki, która większość dochodów budżetow ych czerpie z eksportu ropy naftowej, gazu, węgla i metali. W 2011 roku w lej dziedzinie Rosja zanotow ała w zrost tylko o 1,7%, pod
czas gdy rok wcześniej było to 7,1%. Pomimo ogłoszonego przez prezydenta FR program u m odernizacji gospodarki, wzrost PKB wynika przede wszystkim z wyso
kich cen na surow ce m ineralne, głównie - ceny ropy naftowej. Średnia cena ropy naftowej m arki „Urals" w 2011 roku wynosiła 109,3 USD za baryłkę.
Warto też zaznaczyć, że w 2011 roku, z powodu wyborów do Dumy Państwowej FR oraz wyborów prezydenta FR, wzrosły nakłady inwestycyjne, w szczególności finansowanie ze środków federalnych. Realizacja projektów „narodowych”, finan
CeDeWj .p u 195
Izabela Jónek-Kowalska, Aneta M ichalak - Prognozowanie kierunków internacjonalizacji na przykładzie...
sowanych przede wszystkim przez budżet FR oraz przedsiębiorstw a państwowe, w zrost plac pracow ników sfeiy budżetowej, istotnie wpłynął na w zrost wskaźników gospodarki. Rolę stym ulatora gospodarki przejął popyt wewnętrzny. Wysokie ceny na surow ce energetyczne przyczyniły się do wzrostu zarów no eksportu, jak i im por
tu. Odnotowane zostało zmniejszenie się poziom u bezrobocia z 7,5% aktywnej za
wodowo ludności do 6,6% w grudniu 2011 roku, co z kolei wpłynęło na wzrost re
alnych wynagrodzeń gospodarstw domowych o 3,5%. W zrost popytu konsum enc
kiego, wpłynął na w zrost wskaźników handlu hurtow ego i detalicznego o 7,2%.
S tru k tu ra gospodarki FR spraw ia, że decydujący wpływ na kształtow anie się
• handel hurtow y i detaliczny, napraw a pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego - 19%,
• hotele i restauracje - 1%,
• tran sp o rt i łączność - 8,9%,
• pośrednictw o finansowe -4 ,1 % ,
• obsługa nieruchom ości, wynajem i usługi zw iązane z prow adzeniem działalno
ści gospodarczej - 11,6%,
• adm inistracja publiczna i obrona narodow a, obowiązkowe ubezpieczenia spo
łeczne - 5,8%,
• edukacja - 2,9%,
• ochrona zdrow ia i pom oc społeczna - 3,7%,
• pozostałe usługi socjalno-kom unalne - 1,5%.
W 2007 roku według oficjalnych danych inflacja wyniosła 11,9%. Jednocześnie ceny tow arów masowego użytku (przede wszystkim żywności) wzrosły o 25-50%.
Jednak w roku 2008 stopa inflacji jeszcze bardziej w zrosła i osiągnęła poziom 13,3%. Próby rządowej interw encji poprzez zam rażanie cen nie przyniosły więk
szych efektów'. Do lego doszła jeszcze dew aluacja w alut światowych. Dopiero w' 2010 roku inflacja obniżyła się do w artości jednocyfrowej - w pierwszej połowie roku wyniosła 4,4%. W drugiej połowie 2010 roku, pod wpływem gwałtownego wzrostu cen artykułów' spożywczych, spowodow anych klęskami żywiołowymi, za
obserwowano gwałtowny wzrost cen towarów' i usług konsumpcyjnych, który ukształtował się pod koniec 2010 roku na poziomic 8,8%. Inflacja była zdeterm ino
w ana głównie poprzez w zrost cen surowców' energetycznych, żywności - tak na
1 9 6 CeDeWu.pl
R o z d z ia ł 10. O cen a p o te n c ja łu rosyjskiego ryn ku m a s z y n i u r zą d z eń g ó rn ic zy c h ty kon tekście..
rynku wew nętrznym tak i n a światowym, a także przyrost popytu krajowego oraz rosnącą presją płacową. W 2010 roku ceny żywności zwiększyły się średnio o 12,9%, ceny usług związanych z użytkowaniem m ieszkania o 13,4%. Ponadto ścieżka infla
cyjna była podtrzym ywana przyrostem cen regulowanych nośników energii (energii elektrycznej i cieplnej oraz gazu) o 20,8%. Średnioroczne ceny produkcji sprzeda
nej przem ysłu w 2010 roku wzrosły o 5%. W 2011 roku inflacja zmniejszyła się pierwszy raz w historii współczesnej Rosji do 6,1%. Obniżenie się w skaźnika inflacji gospodarka zawdzięcza stosunkowo niskiej dynamice wzrostu ccn na artykuły rol
no-spożywcze (wzrost o 3,9%). Na zaham ow anie inflacji wpłynęła także „konserwa
tywna polityka” Centralnego Banku Rosji, ograniczająca w zrost agregatu pienięż
nego, um ocnienie się rosyjskiej waluty względem koszyka walut. W w arunkach zbli
żających się wyborów, rząd FR wstrzymał liberalizację cen na energię elektryczną i artykuły rolne. Wynikiem tych działań było niskie tem po wzrostu tow arów pierw szej potrzeby (5%) oraz usług kom unalnych (11,1%).
Obroty handlow e Rosji w analizowanym okresie charakteryzują się dodatnim sal
dem, najwyższą wartość salda odnotowano w 2011 roku, kiedy to wyniosło ono blisko 200 mld USD. Zarówno eksport, jak i im port wzrosły w tym roku o około 30%, eks
port przekroczył wartość 520 mld USD, a import 320 mld USD. W roku 2010 obroty handlu zagranicznego wyniosły blisko 650 mld USD (wzrost o 33,3% w porów naniu do 2009 roku). Eksport wyniósł 398,4 mld USD (wzrost o 31,4% w porównaniu do 2009 roku). Im port wyniósł 248,9 USD (wzrost o 36,8% w porównaniu do 2009 roku).
Saldo handlu zagranicznego w danym okresie było dodatnie i wynosiło około 150 mld USD. W roku 2009 skutki kryzysu światowego znalazły odzwierciedlenie w wynikach handlu zagranicznego. Saldo bilansu handlowego tego roku jest najniższe z badanego okresu i wynosi 112 mld USD. Eksport i im port zmniejszyły swoją wartość w stosun
ku do roku poprzedniego o około 35%. Był to jedyny spadek eksportu i importu, jaki zaobserwowano w badanym okresie. wymiany handlow ej z zagranicą. W artość eksportu i im portu w Rosji przedstaw io
no na wykresie 10.1.
Największymi im porteram i z Rosji są: Holandia (54 mld USD), Włochy (27,3 mld USD), Niemcy (25,1 mld USD), U kraina (23,1 mld USD), Turcja (20,4 mld USD), Chiny (20,3 mld USD), Białoruś (18,1 mld USD), a na ósmym miejscu Polska (14,9 mld USD).
Największymi eksporteram i do Rosji są: Chiny (39,1 mld USD), Niemcy (26,7 mld USD), U kraina (14,0 m ld USD), USA (11,1 mld USD), Japonia (10,3 mld USD), Francja (10,2 mld USD), Włochy (10,0 mld USD), Białoruś (9,8 mld USD), Korea Płd. (7,3 mld USD), a na dziesiątym miejscu Polska (5,8 m ld USD).
c e d e w u.f i. 1 9 7
Izabela Jonek-Kowalska, Aneta M ichalak - P rognozowanie kierunków internacjonalizacji na przykładzie...
Wykres 10.1. Wartość eksportu i importu w Rosji w latach 2007-2011
— Eksport - : Import
Źródto: M inisterstw o Gospodarki.
Największym partnerem handlow ym Rosji są kraje Unii Europejskiej, na które przypada około 50% obrotów handlowych. Największymi partneram i handlowymi Rosji spośród krajów UE są: H olandia (udział 9,3%), Niemcy (8,3%), Włochy (6,0%), Francja (3,6%), a na piątym miejscu Polska (3,3%).
Udział krajów WNP w rosyjskiej wymianie handlowej wynosi około 15%. Na kraje Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej przypada około 8% rosyjskiej wy
miany handlowej, na kraje APEC ponad 20%.
Głównym p artnerem handlowym Rosji, spośród krajów tzw. dalszej zagranicy były Chiny, z którymi obrót handlowy osiąga w artość blisko 60 mld USD. Najwięk
szym partnerem handlowym Rosji wśród krajów WNP była Ukraina, z którą obrót handlowy osiągnął ponad 37 mld USD, Białoruś - 27,9 mld USD, Kazachstan -1 5 ,3 mld USD.
W strukturze wymiany handlowej Rosji z zagranicą m ożna zaobserw ow ać nastę
pujące grupy towarów:
1. Przedm iotem eksportu Rosji są przede wszystkim:
• surow ce energetyczne (64,9% rosyjskiego eksportu), w tym największy udział m iała ropa naftowa i produkty naftowe (50,1%) o w artości 198,5 mld USD, gaz ziemny (11,7%) o w artości 46,5 mld USD, węgiel kam ienny (2,3%) o w ar
tości 9,2 mld USD,
• metale i wyroby z m etali (10,0%),
• produkty chem iczne (5,8%),
• maszyny, urządzenia i środki transportow e (4,9%),
• drew no i wyroby celulozow o-papiernicze (2,3%),
• kam ienie szlachetne, m etale szlachetne i wyroby z nich (2,2%), 2. Przedm iotem im portu Rosji były przede wszystkim:
• maszyny, urządzenia i środki transportu (43,1%),
198 CeDeWu.pl
R o z d z ia ł 10. O cen a p o te n c ja łu ro syjsk ieg o rynku m a s z y n i u rzą d zeń g ó rn ic zy c h w k o n tekście...
• produkty chem iczne (15,7%), w tym największy udział miały lekarstw a (26,1%) o w artości 9,3 mld USD,
• produkty rolno-spożywcze (14,7%), w tym największy udział miało mięso świe
że i mrożone (15,1%) o wartości 5,0 mld USD, napoje alkoholowe i bezalkoho
lowe (6,6%) o wartości 2,2 mld USD, iyb świeże i m rożone (5,0%) o wartości 1,7 mld USD) oraz owoce cytrusowe (3,8%) o wartości 1,3 mld USD,
• m etale i wyroby z nich (6,8%),
• artykuły tekstylne i obuwie (5,8%), w tym największy udział m iała odzież (41,8%) o w artości 5,5 mld USD i obuwie (16,8%) o w artości 2,2 mld USD,
• drew no i wyroby celulozow o-papiernicze (2,4%),
• produkty m ineralne (2,2%), w tym największy udział miały paliw a (22,3%).
Ważną pozycję w rosyjskim im porcie miały także meble (0,9% udziału), o w arto
ści 2,1 mld USD.
Polska należy do czołówki partnerów handlowych Rosji - polsko-rosyjskie obro
ty w handlu zagranicznym w ostatnich latach rozwijały się bardzo dynamicznie (wykres 10.2 i tabela 10.3).
Tabela 10.2. Wartość wymiany handlowej Polski z Rosją w latach 2007-2011 [min USD]
Wyszczególnienie Rok
2007 2008 2009 2010 2011
Eksport 6 432,3 8 917,3 4 213,6 5 822,0 6 651,0
Im port 14 352,8 20 545,0 12 503,0 14 935,0 21 369,0
Saldo -7 920,6 -11 627,7 -8 289,4 -9 1 1 3 ,0 -14 717,0
Źródło: M inisterstw o G ospodarki.
Wykres 10.2. W ymiana handlowa Polski i Rosji w latach 2007-2011
— Eksport - s - Import
Źródło: M inisterstw o G ospodarki.
CeDeWu.p l 1 9 9