Wyzwania internacjonalizacji przedsiębiorstw

Determ inanty międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw, rozum iane jako czynniki wpływające na chęć podjęcia przez przedsiębiorstw a działalności poza granicam i kraju, stanow ią bardzo szeroki problem badawczy. Ich liczba, wagi, kla­

syfikacje są bardzo różnorodne, zależne od specyfiki danego sektora, cech gospo­

darki, celów danego przedsiębiorstwa, jednakże najczęściej wyróżnia się24:

• determ inanty rynkowe,

• determ inanty kosztowe,

• determ inanty zasobowe,

• determ inanty polityczne.

Determinanty rynkowe, zwane leż ekonomicznymi lub biznesowymi, wiążą się z poszukiwaniem nowych rynków lub utrzym aniem bądź zwiększaniem udziałów na już posiadanych tynkach. Do głównych determ inantów rynkowych zalicza się chęć zdobycia przez przedsiębiorstw a przewagi konkurencyjnej na tynku krajowym i zagranicznym . Wynika ona z wzajemnej rywalizacji pomiędzy przedsiębiorstw am i działającymi w tym samym sektorze, z dążenia do osiągania określonych efektów w zestawieniu z innymi przedsiębiorstwam i. Przedsiębiorstw a podejm ują również ekspansję zagraniczną jako „efekt naśladow nictw a” w odpowiedzi na działania kon­

kurencji. Aby móc utrzym ać swoją pozycję konkurencyjną, w sytuacji kiedy konku­

rent podejm uje ekspansję na rynki zagraniczne, przedsiębiorstwo często podejmuje takie sam e kroki. Jest to sytuacja, która bardzo często m a miejsce wśród wielkich przedsiębiorstw, dom inujących w określonych branżach, np. w przemyśle sam ocho­

24 Por. A. Olczak, Strategie marketingowe pobkich przedsiębiorstw odzieżowych w perspektywie Unii Europejskiej, Wyd. Politechniki Łódzkiej, Łódź 2008, s. 100.

CeDeWu.p l 2 3

Izabela Jonek-Kowalska, Aneta M ichalak - Prognozowanie kierunków internacjonalizacji na przykładzie...

dowym, czy przem yśle maszyn i urządzeń górniczych. Zachowania takie znane są w literaturze jako teoria reakcji oligopolistycznej. Konkurencyjność przedsiębior­

stw a jest najczęściej jednym z podstawowych celów ekspansji międzynarodowej, ale nie jedynym. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo jest już obecne na danym rynku zagranicznym, to determ inantą dla rozszerzenia działalności może być chęć lepsze­

go dostosowania działalności do potrzeb odbiorców. Eksport na określony obszar daje możliwość zapoznania się z jego specyfiką, a to z kolei pozwala na ewentualne podjęcie dalszych kroków w ekspansji zagranicznej. D eterm inantą podjęcia ekspan­

sji zagranicznej mogą być również niewykorzystane moce produkcyjne oraz chęć osiągnięcia przez przedsiębiorstwo korzyści skali. Innym motywem z tej grupy jest chęć przedłużenia cyklu życia produktu z wykorzystaniem luki technologicznej wy­

stępującej między niektórymi krajam i25. Kolejną determ inantą tynkową podjęcia ekspansji zagranicznej jest chęć zm niejszenia ryzyka oraz jego dywersyfikacja.

Wchodząc na nowe rynki oraz pozyskując nowych klientów zmniejsza się ryzyko uzależnienia od jednego z nich. Ponadto przedsiębiorstw a działające na różnych tynkach narodow ych m ają o wiele silniejszą pozycję na każdym z nich, niż gdyby działały tylko na jednym wybranym. Dzieje się tak dlatego, żc klienci o wiele lepiej postrzegają takie przedsiębiorstwa, uznając, że m ają one większy prestiż26. Do de­

term inantów rynkowych ekspansji międzynarodowej m ożna również zaliczyć grupę czynników tworzących tzw. klimat inwestycyjny, czyli np. obecny i oczekiwany stan infrastruktury, koszty pracy czy procedury związane z zakładaniem działalności go­

spodarczej, a także stabilność polityczną. Znoszenie b arier i ograniczeń w gospo­

darce światowej oraz dążenie do ujednolicania zasad jej funkcjonowania skłania wiele przedsiębiorstw do podjęcia decyzji o ekspansji zagranicznej27.

Drugą wym ienioną determ inantą ekspansji międzynarodowej jest dążenie przed­

siębiorstw do obniżania kosztów produkcji, pracy czy ogólnego funkcjonowania, co przekłada się na zwiększenie zysku i w zrost rentowności przedsiębiorstwa. Najczę­

ściej przyczyną przeniesienia całości bądź części działalności za granicę są wyna­

grodzenia pracowników. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, kiedy koszty siły roboczej stanow ią dom inujący czynnik w w ytwarzaniu danego produktu. Poza kosztami siły roboczej motywem kosztowym międzynarodowej ekspansji może być chęć obniżenia innych kosztów produkcji, takich jak koszty surowców, energii.

Przeważającym czynnikiem mogą być też ceny gruntów, czy też niższe obciążenia podatkowe. Duże znaczenie w tym obszarze m ają również koszty kredytów oraz innych źródeł finansowania dostępne na danym rynku. Dążenie do obniżenia kosz­

tów funkcjonowania poprzez m iędzynarodow ą ekspansję może przejaw iać się w chęci przeniesienia produkcji w pobliże rynków zbytu, co może znacznie zmniej­

szyć koszty transportu.

25 Patrz: K. Wacha, Działalność gospodarcza w Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2005, s. 48.

26 Por. K. Sowa, Strategie konkurencji korporacji ponadnarodowych, Difin, W arszawa 2006, s. 47.

27 B. Liberska, Współczesne procesy globalizacji gospodarki światowej, [w:] Globalizacja - M echanizm y i Wyzwania, pod red. B. Liberskiej, PWE, W arszawa 2002, s. 39.

2 4 CeDeWu.p l

R o z d z ia ł 2. W ie lo w y m ia ro w e w y z w a n ia i za g ro żen ia in ter n a c jo n a liz a cji p rz ed s ię b io r s tw

Obniżanie kosztów stanowi w ażną przesłankę do inwestow ania za granicą, także w sytuacji, gdy mamy do czynienia z procesem produkcyjnym powodującym zanie­

czyszczenie środowiska. W niektórych krajach obw arow ane jest to wysokimi kara­

mi. Dlatego też przedsiębiorstw a przenoszą swoją produkcję tam, gdzie kary czy też opłaty za korzystanie ze środowiska są niższe lub nie m a ich wcale.

Kolejną determ inantą międzynarodowej ekspansji jest dążenie do zdobycia zaso­

bów strategicznych o charakterze m aterialnym oraz niem aterialnym , niedostęp­

nych na rynku krajowym lub wykorzystanie posiadanych, unikatowych zasobów na rynkach zagranicznych. Chodzi tu o dostęp do nowoczesnej wiedzy, zaaw ansow anej technologii, rozwiniętego tynku kapitałowego. Specyficznym zasobem strategicz­

nym są również relacje, jakie łączą dane przedsiębiorstw o z innymi uczestnikam i rynku zagranicznego. Powiązanie danego przedsiębiorstw a z zagranicznym i p a rt­

neram i gospodarczymi może ułatwić zdobycie kluczowych zasobów dla kreow ania własnej konkurencyjności. Może się to przejaw iać np. poprzez podjęcie przez przed­

siębiorstwo wspólnego przedsięwzięcia z inwestorem zagranicznym . Dzięki temu przedsiębiorstwo może zdobyć zaaw ansow ane technologie produkcyjne, rozw iąza­

nia organizacyjne oraz wiedzę niezbędną do prow adzenia biznesu za granicą.

W grupie determinant politycznych wyróżnić m ożna czynniki zw iązane z sze­

roko rozum ianym protekcjonizm em państw ow ym . Czynniki te m ogą wynikać z polityki, jak ą prow adzi kraj macierzysty, jak i kraj będący celem ekspansji w sto ­ sunku do przedsiębiorstw rodzim ych i zagranicznych (polityka przyjazna lub ofensywna). W ładze państw m ogą zarów no w spierać, jak też ham ow ać ekspansję zagraniczną. Wśród narzędzi w spierania eksportu m ożna znaleźć ubezpieczenia kredytów eksportowych, ulgi podatkow e, zw rot ceł, a także zbieranie i przekazy­

w anie inform acji o rynkach zagranicznych oraz prom ocję produktów krajowych.

Wiele z tych narzędzi m a c h arak ter dwu lub w ielostronny wynikający z zaw artych porozum ień pom iędzy państw am i. Do czynników politycznych m ożna rów nież za­

liczyć poszukiw anie przez przedsiębiorstw a stabilizacji i bezpieczeństw a politycz­

nego. W grupie determ inant politycznych duże znaczenie m ają uw arunkow ania legislacyjne, dotyczące np. inwestycji zagranicznych w poszczególnych krajach, a także elem enty tw orzące tzw. uw arunkow ania biznesowe. Obejmują one pro m o ­ cję biznesu, czynniki zachęcające do inw estow ania, obsługę i pom oc po dokona­

niu inwestycji na danym rynku, narzędzia zapew niające redukcję kosztów i p rze­

szkód związanych z korupcją i biurokracją28. Wiele krajów zachęca obcych inw e­

storów, tw orząc specjalne strefy ekonom iczne, strefy w olnocłow e i parki techno ­ logiczne, w których m ogą oni korzystać z pakietu różnych bodźców. Ważnym czynnikiem politycznym w arunkującym ekspansję przedsiębiorstw a na rynek d a­

nego kraju są p onadto regulacje zw iązane z ochroną środow iska (np. m ożliwa ilość emisji gazów do atm osfery bez w noszenia dodatkow ych opłat zw iększają­

cych koszty funkcjonow ania przedsiębiorstw a) oraz inne przepisy ograniczające

2“ M.K. E rram ili, C.P. Rao, Choice o f Foreign Entry Modes by Service Finns: Role o f Market Knowledge,

„M anagement International Review" 1990, vol.12, no. 3, s. 135-150.

c eDeWu.p l 2 5

Izabela Jonek-Kowalska, Alíela M ichalak - Prognozowanie kierunków internacjonalizacji na przykładzie...

lub całkowicie zakazujące produkcji czy sprzedaży określonych dóbr. Niektóre kraje stosują pew ne narzędzia polityczne z obawy przed u tra tą suw erenności czy zbyt szybkim w yeksploatow aniem zasobów naturalnych.