Działania podejmowane w fazie reagowania

Działania podejmowane w fazie reagowania mogą być różnorodne, zależą od rodzaju zda-rzenia oraz od wcześniejszych ustaleń zawartych w planie kryzysowym. Wsparcie to różni się też w poszczególnych okresach od momentu wystąpienia katastrofy. Ogólny podział wsparcia jest przedstawiony na rysunku 9.

W pierwszym etapie udzielania pomocy należy skupić się na potrzebach podstawowych takich jak zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona życia i zdrowia; wsparcie to powinno być udzielane wszystkim członkom społeczności dotkniętej katastrofą. Drugi rodzaj wsparcia jest skierowany na rodziny i społeczności, czyli jest to wsparcie grupowe. Trzeci rodzaj wsparcia obejmuje pomoc skoncentrowaną na specjalnych potrzebach osoby, rodziny lub społeczności dostarczane przez przygotowanych pracowników; tego rodzaju wspar-cie obejmuje pierwszą pomoc psychologiczną. Usługi specjalistyczne są przeznaczone dla osób chorych psychicznie i potrzebują leków oraz stałego wsparcia specjalistycznego, a także do osób, które mają objawy stresu pourazowego. Przykładowy podział działań dla poszczególnych rodzajów wsparcia przedstawia tabela poniżej. Niektóre z tych działań „przynależą” do kilku rodzajów wsparcia.

Rysunek 9. Piramida interwencji skierowana na wsparcie psychospołeczne i zdrowie psychiczne podczas sytuacji kryzysowych

wsparcie podstawowe i bezpieczeństwo wsparcie społeczności i rodziny

wsparcie niespecjalistyczne, ale skoncentrowane na przypadku

usługi specjalistyczne

Źródło: Inter-Agency Standing Committee. Guidelines on mental health and psychosocial support in emergency settings. Geneva, Switzerland 2007, dostępny na: www.humanitarianinfo.org/iasc/mentalhealth_psychosocial_ support, [22.09.2009].

Tabela 8. Rodzaje wsparcia, działania i funkcje w sytuacji kryzysowej

Rodzaje wsparcia Działania Funkcje

Wsparcie podstawo-we skierowane do wszystkich

Pierwsza pomoc i kontakt z osobami poszkodowa-nymi

Ratownicza, opiekuńcza

Pomoc przy ewakuacji

Udzielanie informacji Informacyjna

Wsparcie społeczno-ści i rodzin

Organizowanie grup ochotników

Organizowanie pomocy w instytucji Dystrybucyjna Dystrybucja pomocy rzeczowej

Wsparcie dla grup szczególnie narażonych Wspierająca i opiekuńcza Zapobieganie konfliktom w społeczności Wspierająca, informacyjna Wsparcie

skoncen-trowane na indywi-dualnym przypadku

Przeprowadzanie rozmów z osobami poszkodo-wanymi

Wspierająca

Przeprowadzanie wywiadów środowiskowych oraz zbieranie dokumentów

Wsparcie psychologiczne

Powiadamianie o śmierci osób bliskich Wsparcie

specjali-styczne

Wsparcie osób chorych psychicznie lub z zaburze-niami psychicznymi

Wspierająca, opiekuńcza

W tabeli uwzględnione zostały również funkcje działalności pracowników pomocy spo-łecznej wyróżnione na podstawie badań88 przeprowadzonych wśród pracowników ośrod-ków pomocy społecznej z miejscowości dotkniętych powodzią w 1997 r. tj.:

Î Funkcja ratownicza – działania podejmowane wobec bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia;

Î Funkcja dystrybucyjna – przyjmowanie, ewidencjonowanie i dystrybucja darów – zarówno indywidualnym mieszkańcom, jak i organizacja i zaopatrywanie punktów wydawania rzeczy, wydawania kart pomocy/powodzianina;

Î Funkcja opiekuńcza – opieka nad osobami ewakuowanymi, organizacja wyjazdów dzieci na kolonie;

Î Funkcja wspierająca – prowadzenie rozmów z mieszkańcami, uspokajanie, dodawa-nie otuchy;

Î Funkcja informacyjna – informowanie mieszkańców o rozmiarach powodzi, stratach, zagrożeniu, ewakuowanych osobach.

Wszystkie te funkcje były spełniane w fazie reagowania. Poniżej zostały omówione po-szczególne rodzaje działań spełnianych w ramach poszczególnych funkcji i rodzajów interwencji.

Warto zauważyć, że przedstawione poniżej działania mieszczą się w działaniach znanych pod nazwą interwencji kryzysowej, która jest dobrze opisana w różnorodnych publika-cjach przeznaczonych również dla pracowników socjalnych89. Celowo nie używam tu tego pojęcia, gdyż oznacza ono nie działanie konkretne tylko zespół działań, których celem jest ułatwienie odzyskania przezeń równowagi wewnętrznej i poczucia sprawczości oraz roz-wiązania problemu stanowiących podłoże doświadczenia kryzysowego; tak więc można powiedzieć, że działania podejmowane przez pracowników służb społecznych w fazie re-agowania są interwencją kryzysową.

88 A. Olech, T. Kaźmierczyk, Funkcjonowanie pomocy społecznej…, op. cit.

89 W. Badura-Madej (red.) Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Interart, Warszawa 1996; A. Lipczyński,

Psychologiczna interwencja w sytuacjach kryzysowych, Difin, Warszawa 2007; L.J. Greenstone, S.c. Levinton, Interwencja kryzysowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005; D. Kubacka-Jasiecka, K. Mudyń, (red.), Kryzys, in-terwencja i pomoc psychologiczna. Nowe ujęcia i możliwości, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008; D.

Kubacka-Jasiecka, A. Lipowska-Teutsch, (red.), Oblicza kryzysu psychologicznego i pracy interwencyjnej, Wydawnictwo ALL, Kraków 1997; A. Lipczyński, Psychologiczna interwencja w sytuacjach kryzysowych, Centrum Doradztwa i Edukacji Difin, Warszawa 2007.

4.2.1. Zasady nawiązywania kontaktu i udzielania pierwszej pomocy

Pracownicy ośrodka pomocy społecznej są wzywani na miejsce katastrofy, kiedy na miej-scu zdarzenia jest już w miarę bezpiecznie, np. ugaszono duży pożar, ucichła już wichura, która wyrządziła duże szkody. Inna jest sytuacja kiedy wiemy, że zbliża się np. fala powo-dziowa lub od jakiegoś czasu jest podwyższone zagrożenie powodziowe. Wówczas często są zorganizowane dyżury pracowników w odpowiednich miejscach, np. w sztabie kryzy-sowym lub punktach ewakuacji, gdzie oczekujemy na przybycie osób ewakuowanych. Gdy przybywamy na miejsce katastrofy w momencie kiedy trwa jeszcze akcja ratunkowa, zawsze należy dać spokojnie pracować służbom ratowniczym (straży, lekarzom, policji) py-tając ich o to, jak można pomóc. W takich przypadkach może istnieć również konieczność udzielania pierwszej pomocy medycznej, dlatego również warto być do tego przygoto-wanym. W takim miejscu można również zająć się osobami, którym nie zagraża bezpo-średnie niebezpieczeństwo, proponując im oddalenie się z miejsca zdarzenia.

Podstawowe zasady pierwszej pomocy to ochrona, pokierowanie i łączenie90. Podstawowa pomoc polega na zaspokajaniu bytowych potrzeb i ochronie przed zagrożeniem, cze-mu powinno towarzyszyć zrozumienie, współodczuwanie, wysłuchanie, wspomaganie w uśmierzeniu niepokoju. Przede wszystkim trzeba zabezpieczyć osoby ocalałe z kata-strofy przed dalszym zagrożeniem i ustrzec przed dalszymi przerażającymi obserwacjami. Można to zrobić poprzez zapewnienie choćby symbolicznego schronienia, np. na obrze-żach miejsca katastrofy lub w domu sąsiadów (jeśli jest to miejsce bezpieczne). „Im mniej bodźców związanych z katastrofą – dźwięków, widoków itp., tym lepiej. Trzeba też ocala-łych chronić przed gapiami i kontaktem z mediami.”91.

Ludzie, którzy przeżyli katastrofę są często oszołomieni, zdezorientowani i z tego względu potrzebują łagodnego, ale stanowczego pokierowania nimi. Silne przeżycia mogą wy-wołać bardzo różne reakcje od rozpaczy i silnego pobudzenia do stanu odrętwienia i nie przyjmowania do siebie żadnych wiadomości. Poza tym reakcje i chęć działania mogą być zupełnie nieadekwatne do sytuacji (np. ratowanie dobytku przy narażaniu własnego życia, agresywna reakcja wobec osoby udzielającej pomocy92, odmowa ewakuacji). W takiej sy-tuacji trzeba tak pokierować ludźmi, by mieli jak najmniejszy kontakt z miejscem zniszczeń, z poważnie poszkodowanymi ludźmi, z dalszym zagrożeniem.

90 „Psychologia klęsk żywiołowych” [w:] Lokalny plan ograniczania skutków powodzi i profilaktyki powodziowej (wer-sja robocza), Ośrodek dyspozycyjno-informacyjny Miejskiego Komitetu Przeciwpowodziowego w Krakowie przy Zespole Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urzędu Miasta Krakowa, projekt Banku Światowego, 2000.

91 Ibidem.

Ofiary katastrofy często tracą część lub cały swój dobytek, a czasami też swoich bliskich, co oznacza zerwanie ze swojskim światem, z codzienną rutyną, z tym co znane. Poprzez współczucie, wsparcie, uwagę i obecność można próbować przywrócić poczucie więzi ze światem. Trzeba ich łączyć ze światem ułatwiając im kontakt z bliskimi, dostarczając potrzebnych informacji o tym co się stało i w jaki sposób mogą uzyskać dodatkową po-moc. Dlatego tak ważne jest wyjście do ludzi, którzy ponieśli jakieś szkody, a nie tylko czekanie kiedy się zgłoszą po pomoc. Pierwszy kontakt może być nawiązywany poprzez dzwonienie i docieranie do wszystkich, którzy mogą być dotknięci katastrofą, szczególnie narażonych na wykluczenie.

Podstawowe zasady pomocy w okresie katastrofy i bezpośrednio po niej93:

ƒ Zatroszcz się o podstawowe potrzeby bytowe (napoje, jedzenie, schronienie, ubranie, środki czystości). ƒ Zatroszcz się o spokój, sen, wypoczynek.

ƒ Zatroszcz się o to, by każdy miał bezpieczną własną przestrzeń.

ƒ Zagwarantuj codzienny kontakt, ale nie narzucaj się (rozmowy o codziennych sprawach, milcząca obec-ność).

ƒ Zagwarantuj pomoc medyczną. ƒ Pomóż zdobyć informacje o bliskich.

ƒ Wspieraj połączenie się z osobami bliskimi, znajomymi. ƒ Pomóż przywrócić codzienną rutynę.

ƒ Pomóż uporać się z konkretnymi drobnymi problemami (utrata pojazdu, dokumentów). ƒ Ułatwiaj powrót do pełnionych przed katastrofą ról społecznych, rodzinnych, zawodowych. ƒ Stwórz warunki do odbycia żałoby.

ƒ Pomóż zredukować napięcie psychiczne, niepokój itp.

ƒ Wspomagaj ochotników poprzez porady i informacje jak radzić sobie ze stresem.

4.2.2. Pomoc przy ewakuacji

Pracownicy socjalni mogą być przydatni w ewakuacji ludzi, gdyż bardzo dobrze znają obszar, na którym wydarzyła się katastrofa. Po pierwsze pracownicy dysponują wiedzą o tym, gdzie mieszkają osoby starsze, samotne, chore, niepełnosprawne, samotni rodzice z kilkorgiem dzieci, które nie będą same w stanie dotrzeć do punktów ewakuacji i które potrzebują pomocy w przemieszczaniu się. W dokumentacji osób korzystających z pomo-cy ośrodka pomopomo-cy społecznej są również numery telefonów do tych osób i jeśli działa sieć telefoniczna, można się z nimi skontaktować i zapytać czy są w bezpiecznym miej-scu i czy potrzebują pomocy. Po drugie pracownicy ośrodka mogą być pomocni, a często

niezbędni przy organizowaniu miejsc ewakuacji i rejestrowaniu osób przybywających do nich. Pracownicy będą też zobowiązani do zaopatrzenia punktów ewakuacyjnych we wszystkie niezbędne rzeczy, czyli np. odpowiednią ilość miejsc do spania, koców, środków higieny, wody, żywności. (Więcej o organizowaniu ośrodków ewakuacji w podrozdziale „Organizowanie pomocy”). I po trzecie pracownicy socjalni mogą bezpośrednio uczestni-czyć w akcjach ewakuacji, szczególnie, gdy są oni na miejscu zdarzenia. Wówczas ich zada-niem może być pomoc w kierowaniu ludzi do środków transportu, pomoc w pakowaniu niezbędnych rzeczy oraz nakłanianie osób, które nie chcą się ewakuować.

Kluczową zasadą podczas ewakuacji osób jest nierozdzielanie rodzin, a szczególnie dzieci od rodziców (opiekunów). W przypadku sytuacji kryzysowych obejmujących duże tereny (np. klęska żywiołowa, konflikty zbrojne) jedną z najpoważniejszych konsekwencji jest po-zbawienie opieki nad dziećmi przez rozdzielenie z rodzicami. Dotyczy to szczególnie dzie-ci do lat 5. Właśdzie-ciwie prowadzona ewakuacja może zminimalizować takie ryzyko. Poniżej znajdują się zasady prowadzenia ewakuacji w taki sposób, aby zapobiegać separacji dzieci od rodziców.

Ewakuacja masowa, planowana94:

Zadbaj, aby rodzice i dzieci były cały czas razem.

Zorganizuj rejestrację dzieci (np. we współpracy z organizacją Czerwonego Krzyża, która ma do tego opracowane procedury).

Zapewnij dzieciom i rodzicom karty identyfikacyjne (np. w formie naklejek, opasek) oraz przybory do ich uzupełnienia (mazaki, długopisy), a także osoby, które będą pomagały w ich uzupełnieniu oraz sprawdzaniu czy wszystkie dzieci mają identyfikatory.

Podczas masowych ewakuacji zorganizuj osoby, które w czytelny i widoczny sposób (poprzez trzymanie napisów, obrazków) będą informowały do kogo i jak zgłosić, że zgubiło się dziecko. Jeśli jakieś dzieci zostaną rozdzielone, to podczas przewożenia ich, należy umieścić je w miejscu widocznym dla innych osób (np. przy oknie, w części przedniej pojazdu), tak aby ich rodzice lub krewni mogli je rozpoznać.

W przypadku planowej ewakuacji autobusami, każdy kierowca powinien mieć listę dzieci i rodzi-ców, którzy będą w danym autobusie. W sporządzaniu list powinien im pomóc np. wolontariusz, pracownik instytucji samorządowej, pomocowej.

Jeśli do autobusu nie zmieści się cała rodzina, należy zapewnić, aby dziecko poniżej 5 roku życia było z rodzicem lub osobą wskazaną przez rodzica (np. starsze rodzeństwo, babcia).

Jeśli do pojazdu może być zabrane tylko dziecko, upewnij się, że ma identyfikator lub oznaczenia na ubraniu (imię, nazwisko oraz imię i nazwisko rodziców), a rodzice zostali poinformowani, gdzie dziecko zostało przetransportowane. Powinni tą informację otrzymać na piśmie.

Doświadczenia wielu powodzi (oraz innych zdarzeń) wskazują na to, że pomimo ogłoszo-nych ewakuacji, dużo ludzi pozostaje w swoich domostwach, na wyższych kondygnacjach lub na strychach i poddaszach. Jeśli jest to zagrażające ich życiu i bezpieczeństwu nale-ży stanowczo poinformować o konieczności ewakuacji i pomóc danej osobie wejść do pojazdu, dzięki któremu będzie ona ewakuowana. Jeśli dana osoba odmawia ewakuacji należy powiedzieć jej o konsekwencjach tej decyzji.

W sytuacji, gdy nie występuje bezpośrednie zagrożenie dla życia, nie ma przymusu ewakuacji, osoby mogą pozostać w swoich domach, jednak z upływem czasu po-wstaje potrzeba zapewnienia wody, żywności, odzieży, lekarstw i pomocy medycznej. W określaniu potrzeb przez osoby niemające możliwości wyjścia z domu (np. prze-bywający na wyższych kondygnacjach budynku) pomocne są umowne znaki, które są wykorzystywane w sytuacjach kryzysowych. Znaki te powinny być znane ludno-ści oraz pracownikom służb prowadzących ewakuację lub pomoc w czasie sytuacji kryzysowej.

Rysunek 10. Kolory wykorzystywane podczas ewakuacji

Flaga biała Flaga czerwona Flaga niebieska

proszę o ewakuację proszę o żywność i wodę proszę o lekarza

4.2.3. Udzielanie informacji

Bardzo ważną funkcją pracowników socjalnych oraz innych pracowników pomocy spo-łecznej jest udzielanie informacji. W pierwszej fazie ludzie potrzebują podstawowych in-formacji95, czyli:

Î Co się w ogóle stało? (jeśli zdarzenie było nagłe i niespodziewane)

Î Co jest wiadomo, a czego nie wiadomo o zdarzeniu, które miało miejsce?

Î Gdzie można się udać, aby być bezpiecznym?

Î Gdzie nie iść, bo nie jest bezpiecznie?

Î Gdzie można otrzymać podstawowe wsparcie (jedzenie, wodę, gdzie można się umyć itp.)?

Î Kto może skorzystać ze wsparcia?

Î Jak i gdzie się zarejestrować, aby móc być zlokalizowanym przez innych członków rodziny?

Udzielenie tych informacji w sposób rzetelny i niepowodujący dodatkowego chaosu i zamieszania (np. poprzez skierowanie ludzi do miejsca, w którym nie można otrzymać spodziewanego wsparcia) wymaga dobrego zorientowania w sytuacji oraz współdziałania z innymi służbami oraz centrum kryzysowym. Ważne jest też, aby informacje były udziela-ne w sposób rzeczowy, konkretny.

Na przykładzie doświadczeń pracowników socjalnych uczestniczących w akcji pomocy podczas powodzi w 1997 r. wynika, że ludzie oczekują również informacji, kiedy woda ustąpi96. Oczywiście pracownicy socjalni nie muszą wiedzieć kiedy to nastąpi, ale powinni udzielić informacji, gdzie można się tego dowiedzieć lub przekazywać informacje z cen-trum zarządzania kryzysowego. W takiej sytuacji zamiast powiedzieć, że „nie wiadomo”, lepiej powiedzieć, że „specjaliści uważają, że powinna opaść w ciągu trzech dni”. „W sytu-acjach traumatycznych komunikat ma być jasny, krótki, logiczny, konkretny i przekazany spokojnie – czyli wiarygodny. Niewłaściwy powoduje wzrost napięcia. Treść komunika-tów powinna zawierać informacje o tym, co się wydarzyło lub może się wydarzyć, jakie są przewidywane lub zaistniałe skutki, (…) jak zapobiegać własnymi siłami przewidywanym sytuacjom lub jakie działania podjąć.”97.

Oprócz funkcji informacyjnej w pierwszych kontaktach z osobami poszkodowanymi w wyniku sytuacji kryzysowej ważne jest wsparcie psychiczne, które na początku ma for-mę zwykłej rozmowy, wysłuchania relacji z tego, co się zdarzyło. W takiej sytuacji ludzie chcą wiedzieć, że inni wiedzą co się zdarzyło i że nie są sami. Dlatego ważny jest kontakt ze wszystkimi osobami, które znajdują się na zagrożonym terenie. Nie kiedy taki kontakt jest jedynym źródłem informacji dla ludzi odciętych od świata przez żywioł. Dobrze odzwier-ciedla to wypowiedź pracownika OPS, na którego terenie była powódź: „… na początku działaliśmy tak, by jak najszybciej pomóc, bo ludzie byli odcięci od świata, były pozrywane mosty, drogi pozalewane. Chodziliśmy przez kładki. Było nawet niebezpiecznie, ale trzeba było dotrzeć do tych ludzi, żeby nie mieli świadomości, że są sami, odcięci od świata. Bo

96 A. Olech, T. Kaźmierczak, Funkcjonowanie pomocy społecznej w warunkach klęski żywiołowej. Ośrodki pomocy społecznej

wobec powodzi w 1997 roku, „Praca Socjalna”, nr 2/2002.

były takie sytuacje, że woda wylała, a domek był na środku i w nim babcia sama. Trzeba było tam wtedy jakość dojść i przynajmniej słowem wspomóc” 98.

W pierwszym kontakcie z osobami poszkodowanymi ważne jest, aby dać im poczucie, że nie są sami oraz powiedzieć im co robić.

Pracownicy socjalni są też zawsze cennym źródłem informacji dla innych służb, na temat tego, gdzie i jakie osoby potrzebują wsparcia i jak tam dotrzeć.

4.2.4. Powiadamianie o śmierci bliskich

W czasie katastrof zdarza się, iż zachodzi konieczność informowania ludzi o śmierci ich bli-skich. Zwykle takie informacje są przekazywane przez policję lub lekarzy, lecz w przypadku zdarzenia o charakterze masowym, może się zdarzyć, że również pracownicy pomocy spo-łecznej będą musieli przekazywać takie informacje. Jako że w Polsce (szczególnie w pracy socjalnej) nie ma opracowanej procedury, czy sposobu powiadamiania o śmierci bliskich osób można skorzystać ze scenariusza praktykowanego w Stanach Zjednoczonych99. Po pierwsze ważne jest, aby o śmierci członka rodziny zawiadamiać osobiście, a nie przez telefon. Jeśli jest to niemożliwe trzeba się postarać o to, by wtedy, gdy dotrze wiadomość o śmierci, osoba powiadamiana miała przy sobie kogoś, kto udzieli jej wsparcia. Przed rozmową z rodziną zmarłego dobrze jest porozmawiać o własnych reakcjach i uczuciach wobec tej śmierci i tego zadania, tak by potem móc się całkowicie skupić na bliskich zmar-łego. „Przybyłych witamy, przedstawiamy się, zapraszamy ich by usiedli i siadamy przy nich. Zwracamy się do osoby najbliższej zmarłemu. Nie dopuszczamy do sytuacji, w której wia-domość taką musielibyśmy przekazać bezpośrednio dziecku. Używamy imienia zmarłej osoby, informujemy krótko i prosto, okazując ciepło i współczucie. Nie używamy takich określeń jak „odszedł”, „straciliście państwo...”. Mówimy na przykład „Obawiam się, że mam dla Pana bardzo złą wiadomość. Janek był tu w czasie powodzi. Janek nie żyje. Jest mi bar-dzo przykro”. Złożenie kondolencji jest barbar-dzo ważne, gdyż stanowi wyrażenie uczuć i za-chętę do podzielenia się uczuciami. W dalszej rozmowie używamy słów „umarł”, „nie żyje”, „zmarły”. Nigdy nie mówimy „zwłoki”, „trup”. Nigdy nie obwiniamy zmarłego, nie czynimy go odpowiedzialnym za własną śmierć, nawet gdy jest oczywiste, że się do niej przyczynił. Nie powstrzymujemy i nie komentujemy uczuć, które są wyrażane. Jeśli ktoś zasłabnie, po-łóżmy go, przykryjmy ciepło, rozluźnijmy mu odzież, kontrolujmy oddech i puls, wezwijmy pomoc lekarską. W dyskretny sposób towarzyszmy bliskim w okazywaniu rozpaczy. Nie

98 A. Olech, T. Kaźmierczak, Funkcjonowanie pomocy społecznej…, op. cit., s. 9.

99 „Psychologia klęsk żywiołowych” [w:] Lokalny plan ograniczania skutków powodzi i profilaktyki powodziowej (wer-sja robocza), Ośrodek dyspozycyjno-informacyjny Miejskiego Komitetu Przeciwpowodziowego w Krakowie przy Zespole Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urzędu Miasta Krakowa, projekt Banku Światowego, 2000.

mówmy komunałów. Wspierajmy, okazujmy zrozumienie, zainteresowanie. Odpowiedzmy szczerze na pytania, jakie nam zadadzą, a do których trzeba się przedtem przygotować. Nie podawajmy szczegółów, o które nie pytają. Zaoferujmy pomoc, informacje, opiekę.”100. W sytuacjach katastrof może się często zdarzyć, że będzie potrzebna identyfikacja zwłok i jeśli dana osoba sobie tego życzy, a zwłaszcza, gdy jest to osoba samotna, nie ma nikogo, kto mógłby ją wesprzeć w tych trudnych chwilach, możemy z nią pojechać do miejsca identyfikacji. Naszą rolą będzie w takiej sytuacji przygotowanie tej osoby na to, co ją czeka. Możemy opisać miejsce, gdzie się znajduje jej bliski i przybliżyć jego wygląd. Ważne jest to, aby po identyfikacji nie zostawić tej osoby samej. W kolejnych dniach też powinniśmy kontaktować się z tą osobą, np. dzwoniąc do niej pytając jak się czuje i czy możemy jej w czymś pomóc, a także proponując odwiedziny. W miarę możliwości przyjdźmy na pogrzeb. Upewnijmy się, że osoba, która straciła kogoś bli-skiego może uzyskać wszelką pomoc medyczną i psychologiczną.

Ważne jest też, aby zadbać o własne samopoczucie i możliwość odreagowania takiej sytuacji. W każdym przypadku trzeba omówić swoje własne reakcje na to zdarzenie najlepiej z profesjo-nalistą, a jeśli jest to niemożliwe, to przynajmniej z osobą bliską, koleżanką z pracy.

4.2.5. Organizowanie pomocy w ośrodku pomocy społecznej

W momencie wystąpienia sytuacji kryzysowej wdrażany powinien być plan zarządzania kryzysowego dostosowany do aktualnej sytuacji. Jeśli są to zdarzenia, które nie następują nagle, np. zbliża się zapowiadana fala powodziowa, to centrum zarządzania kryzysowego powinno działać i organizować niezbędne zabezpieczenia oraz wszystkie służby na tą sytuację. W tym momencie można przygotować szczegółowe plany działania oraz podział obowiązków między pracowników, gdyż można przewidzieć jakie skutki może przynieść zapowiadana sytuacja kryzysowa. W takim przypadku trzeba zawsze zakładać najgorszy scenariusz. Inna jest sytuacja, gdy zdarzenie jest nagłe, np. powódź nagła lub pożar du-żego bloku mieszkalnego (w małym mieście). Wtedy taką pomoc trzeba organizować ad hoc, ale również można i trzeba wykorzystywać wcześniej opracowane plany.

W zakresie pomocy społecznej organizowanie pomocy polega na organizacji pracy