Instytucje międzynarodowe

Jeśli sytuacja kryzysowa przekracza możliwość kraju, w którym wystąpiła, to jego przedsta-wiciele mogą wystąpić do społeczności międzynarodowej z prośbą o wsparcie. Tak często się dzieje w przypadku krajów najbiedniejszych, często nawiedzanych przez katastrofy na-turalne (np. Filipiny, kraje afrykańskie) lub w przypadku katastrofy o bardzo dużym zasięgu (np. trzęsienie ziemi w Japonii w 2011 r.). Polska nie wystąpiła dotychczas z takim oficjal-nym apelem o pomoc, choć pomoc taka nadchodziła szczególnie z organizacji pozarzą-dowych. Warto jednak znać podstawowe mechanizmy udzielania humanitarnej pomocy międzynarodowej, a także znać największe organizacje międzyrządowe i pozarządowe udzielające takiej pomocy na wypadek konieczności współpracy z instytucjami pozakra-jowymi, ale również aby wiedzieć jakie są kanały udzielania pomocy dla innych krajów dotkniętych sytuacją kryzysową.

3.3.1. System pomocy humanitarnej Organizacji Narodów Zjednoczonych

Koordynacją działań pomocowych w sytuacjach kryzysowych w ramach struktur Narodów Zjednoczonych zajmuje się specjalnie do tego powołane Biuro ONZ ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs – OCHA)66. Biuro to odgrywa istotną rolę w monitorowaniu sytuacji na świecie, dostarczaniu pomocy technicznej, koordynowaniu tej pomocy oraz zbieraniu i rozdysponowaniu środków na pomoc. Do szczegółowych zadań OCHA należy:

Î Reagowanie, niesienie pomocy oraz koordynacja działań w terenie w obliczu nagłych kryzysów;

Î Zarządzanie kryzysami, redukcja czynników ryzyka, prewencja;

Î Opracowywanie polityki kryzysowej i zrównoważonych rozwiązań;

Î Nadzorowanie, monitorowanie przebiegu działań i sytuacji na świecie;

Î Współpraca z organizacjami niosącymi pomoc na szczeblu narodowym i międzynarodowym;

Î Powoływanie Centrów Informacji Kryzysowej, informowanie społeczności międzynaro-dowej o aktualnej sytuacji poprzez stronę internetową ReliefWeb www.reliefweb.int;

Î Badania na rzecz rozwoju polityki kryzysowej;

Î Stanowienie standardów i norm pomocy humanitarnej.

Wszystkie te cele i zadania są realizowane dzięki poszczególnym instrumentom działa-nia. W celu sfinansowania działań, OCHA zabiega o wsparcie donatorów za pomocą Instrumentu Wspólnych Apeli (Consolidated Appeals)67. W sytuacji kiedy dane państwo jest pogrążone w kryzysie dyrektor OCHA wystosowuje apel do donatorów, czyli rządów państw i kiedy decydują się one udzielić pomocy, finansują projekty zgłoszone przez agendy ONZ, organizacje pozarządowe działające w miejscu kryzysu. Każdy apel określa potrzeby poszkodowanej ludności oraz działania niezbędne do poprawy sytuacji w nad-chodzących latach.

Inny mechanizm to prowadzenie Centralnego Funduszu ds. Pomocy w Sytuacjach Kryzysowych (Central Emergency Response Fund CERF)68, który w szybkim trybie urucha-mia wstępne środki na działania ratujące życie oraz natychurucha-miastową pomoc w nagłych przypadkach i sytuacjach kryzysowych – zarówno tych szybko pogarszających się jak i tych zaniedbywanych.

ONZ realizuje działania humanitarne poprzez wyspecjalizowane agendy, przypisując im poszczególne obszary kompetencji. Zadaniami tej grupy aktorów jest przede wszystkim koordynacja oraz prowadzenie własnych działań humanitarnych.

Wśród agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych największy budżet na pomoc huma-nitarną znajduje się w Światowym Programie Żywności (World Food Programme – WFP). Całkowity budżet WFP w 2007 r. osiągnął wartość nieco ponad 3 mld USD69. Główne źródła finansowania to dotacje od rządów państw, ponadto środki przekazywane przez duże kor-poracje, inne agendy ONZ, a także od darczyńców indywidualnych.

67 http://www.unocha.org/cap/ [16.03.2014].

68 Więcej o funduszu na stronie: http://unocha.org/cerf.

69 WFP Annual Raport 2007, dostępny na stronie WFP: http://www.wfp.org/policies/Annual_Reports/ index. asp?section=6&sub_section=3, [02.02.2010].

WFP działa poprzez cztery rodzaje programów, z których dwa są ściśle związane z pomocą hu-manitarną tj. Pilne Operacje (Emergency Operations) i Operacje Specjalne (Special Operations), a dwa pozostałe bardziej związane z pomocą rozwojową i odbudową po kryzysie (Relief and Rehabilitation, Development Project)70. Programy te są wdrażane w poszczególnych krajach, tam gdzie występuje sytuacja kryzysowa związana z brakiem żywności. Żywność w ramach programu jest najczęściej dostarczana bezpośrednio przez pracowników terenowych WFP, jed-nakże każdorazowo wymagana jest współpraca z rządem lokalnym oraz innymi partnerami, w szczególności w planowaniu dostaw pomocy oraz logistyce. Jedynym wyjątkiem od tej re-guły jest sytuacja, kiedy władze krajowe nie kontrolują danego terytorium, wówczas WFP może świadczyć pomoc bez zaproszenia i współpracy ze strony rządu, ale w takiej sytuacji musi mieć zgodę Sekretarza Generalnego ONZ71.

Kolejną agendą ONZ jest UNHCR, która zajmuje się pomocą dla uchodźców i wewnętrz-nych przesiedleńców. Tak jak inne agendy ONZ, również UNHCR współpracuje z innymi podmiotami, tj. rządami, organizacjami pozarządowymi, innymi agendami ONZ oraz inny-mi organizacjainny-mi inny-międzyrządowyinny-mi. Według danych podanych przez UNHCR ok. 20-25% środków rocznego budżetu przeznaczanych jest do ok. 500 organizacji pozarządowych, które w terenie opiekują się uchodźcami72.

3.3.2. System pomocy humanitarnej Unii Europejskiej

Również w Unii Europejskiej istnieje system pomocy humanitarnej połączony z ochro-ną ludności cywilnej. Koordynacją tej pomocy zajmuje się Biuro Pomocy Humanitarnej Komisji Europejskiej (European Community Humanitarian Office – ECHO). Poprzez biu-ra terenowe usytuowane na całym świecie ECHO wspiebiu-ra finansowo ok. 200 partnerów, w tym wyspecjalizowane agencje Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), organiza-cje pozarządowe, agenorganiza-cje krajów UE oraz organizaorganiza-cje, takie jak Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża oraz Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Fundusze są przyznawane po przeanalizowaniu złożonych przez te podmioty projektów zawierających informacje na temat planowanych metod niesienia pomocy ludności dotkniętej katastrofą. ECHO koordynuje działania, tak aby nie dublowały się z działaniami podejmowanymi bezpośrednio przez kraje członkowskie UE i inne podmioty zaangażowane w pomoc humanitarną.

70 Więcej informacji na temat poszczególnych programów znajduje się na stronie WFP: http://www.wfp. org/opera-tions/introduction/index.asp?section=5&sub_section=1, [02.02.2010].

71 Na podstawie dokumentu pt. „General Regulation”, dostępny na stronie WFP: http://www.wfp.org/ aboutwfp/how_ run/GeneralRegulations_E.pdf, [03.02.2010].

72 Dane dostępne na stronie UNHCR: http://www.unhcr.org/partners/3bb0773ec.html, [21.02.2011].

73 Na podstawie dokumentu „Pomoc humanitarna i ochrona ludności”, dostępny na stronie: http://europa.eu/pol/pdf/ flipbook/pl/humanitarian-aid_pl.pdf.

Każde państwo z lub spoza UE, którego potencjał okazuje się niewystarczający w obliczu katastrofy, może zwrócić się o pomoc za pośrednictwem mechanizmu ochrony ludności. Wówczas unijne centrum monitorowania i informacji (MIC) informuje o konkretnych po-trzebach tego kraju wszystkie państwa uczestniczące w mechanizmie ochrony ludności. Następnie państwa te oferują wysłanie ekspertów i pomocy rzeczowej w celu wsparcia wysiłków na miejscu. Pomoc może polegać na wysłaniu ekip poszukiwawczych i ratunko-wych, personelu medycznego, pomp powodzioratunko-wych, jednostek oczyszczania wody lub innych podobnych form wsparcia. MIC pomaga koordynować europejską pomoc, zesta-wiając wezwania o pomoc i oferty pomocy, ułatzesta-wiając, a często także finansując, trans-port pomocy oraz, w razie potrzeby, wysyłając zespoły mające monitorować sytuację na miejscu.

3.3.3. System pomocy organizacji Czerwonego Krzyża

Specyficzną organizacją pozarządową jest organizacja potocznie nazywana Czerwonym Krzyżem, która w ciągu kilkudziesięciu lat rozbudowała swoje struktury z małej opartej na pracy wolontariuszy organizacji do instytucji posiadającej kilka odrębnych form prawnych z oddziałami w prawie każdym kraju. Obecnie Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (The International Red Cross and Red Crescent Movement) jest największą organizacją humanitarną. Jej trzy główne komponenty to Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (The International Committee of the Red Cross – ICRC), Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Księżyca i Czerwonego Półksiężyca (The International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies) oraz 186 Stowarzyszeń Czerwonego Księżyca i Czerwonego Półksiężyca74. Środki finansowe na działania prowadzone przez te podmioty pochodzą od państw, organizacji międzyrządo-wych oraz Komisji Europejskiej i prywatnych darczyńców.

Poprzez sieć stowarzyszeń krajowych (takich jak Polski Czerwony Krzyż) Komitet i Ruch Czerwonego Krzyża i Półksiężyca może dotrzeć z niezbędną pomocą w ciągu 24-48 go-dzin od momentu kryzysowego wydarzenia. Główna pomoc dostarczana przez organizacje Czerwonego Krzyża to pomoc medyczna, pomoc rzeczowa w postaci koców, podstawowych artykułów gospodarstwa domowego, środki czystości oraz środki do higieny osobistej, żyw-ności i wiele innych. Organizacja ma opracowany katalog 2000 rzeczy75, które może dostar-czyć na miejsce katastrofy, co jest ułatwieniem dla osób rozpoznających potrzeby wśród ofiar

74 O strukturze, historii i podstawach prawnych organizacji Czerwonego Krzyża można przeczytać m.in. w: S. Delorenzi,

Contending with the impasse in international humanitarian action: ICRC policy since the end of the Cold War, ICRC, Geneva

1999; F. Bugnion, The International Committee of the Red Cross and the protection of war victims, ICRC & Macmillan, Geneva 2003.

i zgłaszających prośbę o pomoc. Poza tym organizacje Czerwonego Krzyża prowadzą szeroką działalność edukacyjną na temat minimalizowania skutków sytuacji kryzysowej oraz udzielania pomocy, a także działalność dotyczącą rozwijania i upowszechniania międzynarodowego pra-wa humanitarnego, zasad udzielania pomocy humanitarnej.

3.3.4. Organizacje pozarządowe

Poza zinstytucjonalizowanymi systemami międzynarodowej pomocy humanitarnej, w sy-tuacjach kryzysowych bardzo dużą rolę odgrywają lokalne, krajowe oraz międzynarodowe organizacje pozarządowe. To one faktycznie, dzięki środkom pozyskiwanym z funduszy ONZ oraz Komisji Europejskiej oraz prywatnych darczyńców udzielają pomocy osobom poszkodowanym.

Wśród największych organizacji pozarządowych są Catholic Relief Services (CRS), CARE, World Vision, CARITAS, International Rescue Committee, Medecins Sans Frontieres, Save the Children. Są to organizacja obejmujące swoimi działaniami głównie Amerykę Południową, Afrykę, Azję, czyli wszystkie najbardziej newralgiczne punkty na świecie. Wiele z nich łączy pomoc humanitarną z pomocą rozwojową. Oprócz tych dużych organizacji są również mniejsze i również one udzielają pomocy, choć na mniejszą skalę, to często taka pomoc opiera się na wcześniejszych kontaktach i współpracy ze społecznością, która w pewnym momencie została dotknięta katastrofą.

3.4. System świadczeń, praw i obowiązków