Działania profilaktyczne można podzielić na kilka etapów. Pierwszy etap to postępowanie poprzedzające uszkodzenie słuchu, a więc eduka-cja kobiety ciężarnej, obejmująca poradnictwo genetyczne, badania pre-natalne (również dotyczące możliwości dziedziczenia wad słuchu) oraz profilaktykę porodów przedwczesnych [14, 16]. W profilaktyce porodów przedwczesnych należy zwrócić szczególną uwagę na: zachowanie od-powiedniego odstępu pomiędzy kolejnymi ciążami (min. 8 miesięcy), edukację kobiet w zakresie pierwszych symptomów i oznak porodu przedwczesnego, rozszerzenie dostępu do publicznej opieki zdrowotnej nad kobietą ciężarną oraz edukację kobiet w zakresie zdrowego trybu życia (wyeliminowanie używek, dieta, ograniczenie wysiłku fizyczne-go i przestrzeganie odpowiedniej dłufizyczne-gości snu). Profilaktyka hypotrofii i wcześniactwa powinna natomiast obejmować takie czynniki, jak dbałość o elementy zdrowia prokreacyjnego oraz unikanie trucizn egzogennych, a więc w wymiarze profilaktycznym – prowadzenie zdrowego trybu życia. Istotnym elementem działań profilaktycznych jest również odpowiednia dieta i racjonalna alimentacja. Ważne jest także zapobieganie zakażeniom wewnątrzmacicznym, a więc dbałość o prawidłową biocenozę pochwy, odpowiednia diagnostyka i ewentualne leczenie, a także comiesięczna analiza laboratoryjna moczu. Niezwykle istotnym czynnikiem w profilak-tyce jest zapobieganie zakażeniom wirusowym. Szczególne niebezpieczne zakażenia dotyczą I i II trymestru ciąży, a zagrożenie to można znacz-nie zmznacz-niejszyć, pamiętając o profilaktycznej roli szczepień ochronnych, oraz poprzez ocenę stężenia przeciwciał odpornościowych – sprawdzenie odporności na najczęściej spotykane patogeny: immunizacja przeciwko WZW B, różyczce, ospie wietrznej. Istotne znaczenie odgrywa tu również unikanie zakażeń przenoszonych drogą płciową (HIV, kiła), a w ramach profilaktyki toksoplazmozy – unikanie kontaktu z surowym mięsem, wy-dalinami kotów oraz zanieczyszczonymi ziemią warzywami [21].
W kolejnym etapie profilaktyka niedosłuchu odnosi się do urodzone-go dziecka, istotne znaczenie mają tu wspomniane badania przesiewowe (screening). Zanim wprowadzono program przesiewowych badań, upo-śledzenie słuchu wykrywano dopiero ok. 18.–31. miesiąca życia dziecka. Wtedy można było zaobserwować pierwsze niepokojące sygnały, świad-czące o zaburzeniach słuchu i mowy. Szczególnie późno niedosłuch dia-gnozowany był u dzieci niebędących w grupie ryzyka, kiedy wada słu-chu dotyczyła jednego ucha lub miała charakter umiarkowany. Powodem późnej diagnozy było to, że wokalizacja, a więc gaworzenie czy grucha-nie grucha-niemowlęcia ma charakter odruchowy i grucha-nie zależy od prawidłowego
Wczesne wykrywanie wad słuchu noworodków i niemowląt 127
funkcjonowania narządu słuchu, dopiero ok. 6. miesiąca życia dziecko słyszące zaczyna świadomie naśladować dźwięki. Okres ten ma szcze-gólne znaczenie dla rozwoju mowy u dziecka, właśnie wtedy dojrzewają centralne i kojarzeniowe drogi słuchowe. Dlatego zasadnicze znaczenie ma bardzo wczesne wykrycie wady, dopasowanie aparatu słuchowego oraz zapewnienie opieki foniatrycznej, logopedycznej i psychologicznej dziecku najlepiej do 6. miesiąca [1]. Działania profilaktyczne to również zapobieganie urazom, zwłaszcza głowy, unikanie hałasu, leków i sub-stancji ototoksycznych.
Drugi etap dotyczy postępowania, kiedy powstało uszkodzenie słu-chu, a więc:
• leczenie schorzenia pierwotnego – ostre, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, schorzenia nerek, schorzenia endokrynologiczne i inne,
• poprawa uszkodzonego słuchu – leczenie farmakologiczne, chirur-giczne,
• kompensacja ubytków słuchu.
Trzecim, ostatnim etapem szeroko rozumianej profilaktyki jest eduka-cja rodziców/opiekunów dziecka niedosłyszącego, opieka nad niedosły-szącymi i niesłyniedosły-szącymi. Dziecko niesłyszące posiada status dziecka nie-pełnosprawnego, dlatego wspomaganie rodzin powinno być podejmowa-ne jak najwcześniej i polegać na dostarczaniu systematyczpodejmowa-nej, fachowej pomocy medycznej, psychologicznej i pedagogicznej. Duże znaczenie od-grywa tu edukacja rodziców, a więc ukierunkowanie ich na prawidłowe metody obserwacji dziecka w każdym okresie jego rozwoju, niezależnie od wyniku badania przesiewowego [22].
Podsumowanie
Prawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu jest ważne przez cały okres życia człowieka, a zwłaszcza dziecka, gdyż warunkuje nie tylko prawidłowy rozwój głosu i mowy, ale również pozwala na przyswoje-nie odpowiednich form językowych i znacząco wpływa na ogólny rozwój dziecka. Sprawny słuch jest niezbędny do kreowania fizjologicznych pro-cesów integrowania, abstrahowania oraz wykształcenia mowy wewnętrz-nej w ośrodkowym układzie nerwowym. Prawidłowo rozwinięta mowa u dziecka jest podstawą logicznego myślenia. Nie ulega wątpliwości, że głuchota bądź głęboki niedosłuch utrudniają lub wykluczają samodzielne opanowanie mowy i języka. Niezwykle istotny jest więc fakt, że rozpo-znanie niedosłuchu i zaprotezowanie powinno być w pełni zakończone przed pierwszym rokiem życia dziecka.
Bibliografia
[1] Mroczek B., Wasilewska J. Znaczenie wczesnej detekcji zaburzeń słuchu dla rozwoju
mowy u dzieci. W: Steciwko A., Kurpas D., Sochocka L. red. Dziecko i jego środowisko: wyzwa-nia pediatrii w XXI wieku: wady wrodzone u dzieci. Problem kliniczny, psychologiczny i socjoeko-nomiczny. Wrocław: Wydawnictwo Continuo 2011: 17–28.
[2] Pruszewicz A. Zarys audiologii klinicznej. Wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Akademii Medycznej 2000.
[3] Michajlik A., Ramotowski W. Anatomia i fizjologia człowieka. Warszawa: Wydawnic-two Lekarskie PZWL 2005.
[4] Pruszewicz A. Audiologia kliniczna – zarys. Wyd. 4. Poznań: Uniwersytet Medyczny 2010.
[5] Ozimek E. Dźwięk i jego percepcja – aspekty fizyczne i psychoakustyczne. Warszawa: PWN 2002.
[6] Kochanek K. Ocena progu słyszenia za pomocą słuchowych potencjałów wywołanych pnia
mózgu w zakresie częstotliwości 500–4000 Hz. Warszawa: Wydawnictwa Akademii
Medycz-nej 2000.
[7] Latkowski B. red. Poradnik dla protetyków słuchu, Łódź: GEERS Akustyka Słuchu 2002.
[8] Laryngologia.pl 2007. http://laryngologia.pl/sites/21/ [5.03.2013]. [9] Śliwińska-Kowalska M. Audiologia kliniczna. Łódź: Mediton 2005.
[10] Szumera B., Lalik B., Szlęk R. Współczesne osiągnięcia w badaniach nad cytome-galią. Przegląd Pediatryczny 2006, 36, 1: 51–63.
[11] Gryczyńska D. Otolaryngologia dziecięca. Bielsko-Biała: Alfa-Medica Press 2007. [12] Jankowska-Folusiak J. Powikłania ospy wietrznej u dzieci. Przegląd Pediatryczny 2011, 41, 2: 86–89.
[13] Ratyńska J., Grzanka A., Mueller-Malesińska M., Skarżyński H. Correlationsbe-tween risk factors for hearing impairment and teoae screening test outcome in neonates at risk for hearing loss. Scandinavian Audiology 2000, 29 Supl: 52.
[14] Skarżyński H., Mueller-Malesińska M. Wczesne wykrywanie uszkodzeń słuchu u noworodków i niemowląt. Przewodnik Lekarza 2001, 4, 1/2: 111–118.
[15] Your Hearing Health. http://www.beltone.com/hearing-health/hearing-health. aspx [4.02.2013].
[16] Pruszewicz A. Niedosłuch. Przewodnik Lekarza 2002, 5, 10: 95–98.
[17] Obrębowski A. Laryngologia. W: Pawlaczyk B. red. Zarys pediatrii. Warszawa: Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL 2005.
[18] Kawińska-Kiliańczyk A. Przydatność badań przesiewowych we wczesnym wy-krywaniu zaburzeń słuchu u noworodków. Gdańsk: Klinika Neonatologii Instytutu Położ-nictwa i Chorób Kobiecych Akademii Medycznej w Gdańsku. 2006. Praca doktorska.
[19] Szyfter W. Poradnik dla rodzin dzieci z wadą słuchu rozpoczynających terapię słuchu
i mowy. Wrocław: Dolnośląskie Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci i Młodzieży z Wadami
Słuchu SONORUS 2012.
[20] Hojan E. Akustyka aparatów słuchowych. Poznań: Wydawnictwo Akademii Medycz-nej 1997.
[21] Guzikowski W. Profilaktyka porodów przedwczesnych. W: Pirogowicz I., Steciwko A.
Dziecko i jego środowisko. Promocja zdrowia i profilaktyka chorób w pediatrii. Wrocław:
Wczesne wykrywanie wad słuchu noworodków i niemowląt 129 [22] Kosmalowa J. red. Rehabilitacja dzieci i młodzieży z uszkodzonym narządem słuchu:
standardy, programy i projekty organizacyjne w Programie Opieki nad Osobami z Uszkodzeniami Słuchu w Polsce. Warszawa: Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu 2001.
Adres do korespondencji: Aneta Chomiak
Instytut Pielęgniarstwa PMWSZ w Opolu ul. Katowicka 68
45-060 Opole tel.: 77 442 35 40
T. 2 pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-5-2 978-83-7511-198-9