i przedwcześnie – rola położnej
Resuscytacja pochodzi od łacińskiego słowa resuscitare i oznacza wznie-cić, odnowić, wskrzesić. Resuscytacja to zespół czynności, których celem jest zahamowanie i odwrócenie procesu umierania. Pomimo że pierwsze opisy tego typu działań pojawiły się jeszcze przed naszą erą, współcze-sny schemat resuscytacji został opisany dopiero w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku.
Wskazaniem do resuscytacji każdego człowieka jest pierwotne zatrzy-manie krążenia, oddychania lub śmierć kliniczna, o ile pacjent potencjal-nie zdolny jest do życia, czyli posiada fizjologiczne uwarunkowania po-wodzenia zabiegów ratunkowych [1].
Resuscytacja noworodka urodzonego o czasie
Noworodkiem donoszonym jest dziecko urodzone między 37. a 42. ty-godniem trwania ciąży. Noworodki te rzadko wymagają resuscytacji po urodzeniu. Może być ona jednak niezbędna względem tych noworodków, u których doszło do zagrożenia życia podczas porodu siłami natury, np.: śródporodowe niedotlenienie, poród zabiegowy czy poród mnogi [2].
Stan noworodka po urodzeniu ocenia się na podstawie skali Apgar – jest to punktowa ocena wyrażona w liczbach w pierwszej, piątej, a także w następnych minutach życia, w zależności od stanu noworodka. Ocena parametrów życiowych obejmuje przede wszystkim obserwację oddechu, czynności serca oraz koloru skóry noworodka [3].
Skala Apgar została opublikowana w 1955 r. przez Wirginię Apgar. Istnieje pięć parametrów oceny noworodka po urodzeniu według tej skali, a są to:
– A (appearance) – wygląd, kolor skóry, – P (pulse) – częstość akcji serca,
– G (grimace) – grymasy, odpowiedź na odsysanie, – A (activity) – aktywność, napięcie mięśni,
– R (respiration) – oddychanie [1]. Stan noworodka jest uznany jako:
• dobry – 8–10 punktów – jest to noworodek, który energicznie pła-cze, ma prawidłowe napięcie mięśniowe, szybko zmienia kolor skóry na różowy, jego czynność serca wynosi powyżej 100 uderzeń/min. Wy-maga on jedynie osuszenia skóry, owinięcia w ciepły kocyk i oddania matce;
• średni – 5–7 punktów (umiarkowana zamartwica, depresja) – jest to noworodek, który oddycha nieregularnie, ma prawidłowe, bądź obniżone napięcie mięśniowe, utrzymuje się u niego sinica centralna, jego czynność serca wynosi poniżej 100 uderzeń/min. Noworodek w stanie średnim wy-maga osuszenia, odśluzowania dróg oddechowych, stymulacji zewnętrz-nej, ale także czasami wentylacji oraz podania tlenu przez maseczkę twa-rzową lub cewnik donosowy;
• średniociężki – 3–4 punkty – to noworodek, który oddycha nieregu-larnie lub wcale nie oddycha, jest blady lub siny, wiotki, ma czynność ser-ca poniżej 100 uderzeń/min. Noworodek w stanie średniociężkim wyma-ga osuszenia, odśluzowania i udrożnienia dróg oddechowych za pomocą cewnika, rozprężenia płuc za pomocą wentylacji, najczęściej z dopływem tlenu. Po wykonaniu tych czynności w sposób prawidłowy, czynność ser-ca powinna wzrosnąć powyżej 100 uderzeń/min i utrzymywać się, jeśli jednak tak nie będzie, należy przystąpić do rozpoczęcia zewnętrznego masażu serca;
• ciężki – 0–2 punków (ciężka zamartwica, ostra depresja oddecho-wa) – jest to noworodek, który nie oddycha lub oddycha nieregularnie, jest siny, „wiotki” (posiada słabe napięcie mięśniowe), z wolną (poniżej 60 uderzeń/min) lub bez czynności serca. Wymaga on pełnej resuscytacji krążeniowo-oddechowej [2].
Podjęcie resuscytacji u dzieci w stanie średnim, bądź ciężkim wymaga skoordynowanych i natychmiastowych działań. „Czas tolerancji ośrodko-wego układu nerwoośrodko-wego (OUN) na niedotlenienie” określa pierwsze 5 minut życia. U co piątego noworodka niedotlenienie OUN w pierwszej minucie życia wiąże się z zagrożeniem uszkodzenia tkanki mózgowej, lecz ryzyko to zwiększa się do 60–70% w przypadku przedłużającej się zamartwicy w piątej minucie życia [1].
Resuscytacja noworodka urodzonego o czasie i przedwcześnie – rola położnej 79
Resuscytacja noworodka urodzonego przedwcześnie
Noworodkiem urodzonym przedwcześnie nazywamy dziecko, które przyszło na świat przed 38. tygodniem ciąży. Istnieje klasyfikacja wcześ-niactwa, która opiera się na urodzeniowej masie ciała.Wcześniaki dzieli się w zależności od urodzeniowej masy ciała na na-stępujące grupy:
– LBW (low birth weight) – noworodki z niską urodzeniową masą ciała (1500–2500 g);
– VLBW (very low birth weight) – noworodki z bardzo niską urodzenio-wą masą ciała (1000–1500 g);
– ELBW (extremely low birth weight) – noworodki z ekstremalnie niską urodzeniową masą ciała (500–1000 g).
Wśród noworodków z ekstremalnie małą urodzeniową masą ciała można wyróżnić także podgrupę ILBW (incredible low birth weight), czyli noworodki z niewiarygodnie niską masą urodzeniową (500–750 g) [4].
Szanse na uratowanie wcześniaka zależą od jego dojrzałości, ale tak-że w bardzo dużym stopniu od współwystępujących patologii. W pra-widłowych warunkach do porodu dochodzi dopiero po 38. a przed 42. tygodniem ciąży. Jeżeli poród nastąpi wcześniej, należy szukać przyczyn takiego stanu [4].
Czynnikami predysponującymi do wystąpienia porodu przedwczesne-go są: niewydolność cieśniowo-szyjkowa, poród przedwczesny w wywia-dzie, niski status socjoekonomiczny, zakażenia wewnątrzmaciczne, wady wrodzone płodu, ciąże mnogie, liczne poronienia, patologia kobiecych narządów rodnych, nadciśnienie, a także stosowanie używek, choroby zakaźne matek i ich wiek oraz patologia łożyska [5].
Poród przedwczesny jest objęty wysokim ryzykiem resuscytacji nowo-rodka. Według amerykańskich danych 80% dzieci z masą urodzeniową poniżej 1500 g wymaga resuscytacji. W przypadku tym resuscytacja jest przewidywalnym zdarzeniem – personel wstępnie przygotowuje się do udzielenia zabiegów resuscytacji. Dlatego w czasie każdego porodu wcze-śniaka powinna być przynajmniej jedna osoba wyspecjalizowana w resu-scytacji noworodka [6].
Umiejętność przywracania czynności życiowych to niezbędne postę-powanie w neonatologii. Istnieje stałe ryzyko urodzenia dziecka wyma-gającego resuscytacji, a dzieje się tak podczas porodów patologicznych z objawami niedotlenienia płodu, także bez wyraźnych wcześniejszych sygnałów, które zwiastują konieczność fachowego działania po urodzeniu się noworodka. Świadomość ta nakłada na personel medyczny oddzia-łów noworodkowych wszystkich poziomów referencyjnych konieczność
odnawiania czynności resuscytacyjnych według obowiązujących standar-dów, a także umiejętności prawidłowego wykonywania wszystkich eta-pów resuscytacji adekwatnie do potrzeb.
Wszystkie zalecenia postępowania resuscytacyjnego u noworodków, dzieci, jak i u dorosłych zawarte są w Wytycznych Międzynarodowego Ko-mitetu Porozumiewawczego do spraw Resuscytacji, czyli ILCOR (ang. In- In-ternational Liaison Committee on Resuscitation) i są publikowane od 2000 r. co pięć lat. Uwzględniają one anatomiczne i fizjologiczne odrębności oraz najczęstsze przyczyny zatrzymania oddechu i krążenia w różnych grupach wiekowych. Wytyczne ILCOR to podstawa „łańcucha przeżycia”, który obejmuje zapobieganie, pierwszą pomoc niewykwalifikowaną i resuscytację przyrządową, prowadzoną przez zespół resuscytacyjny. Ostatnia modyfika-cja wytycznych pochodzi z 2010 r., a następne spodziewane są w 2015 r. [7].