Działalność banków mleka polega na udostępnianiu bezpiecznego po-karmu dawczyń. Pokarm kobiety jest najlepszym dla jej potomstwa; w sy-tuacji gdy jego odbiorcami są inne dzieci – istotne jest podjęcie specjalnych środków ostrożności. Dawczynie i ich mleczna, życiodajna substancja poddawana jest szczegółowym badaniom, tak aby wyeliminować ryzyko przeniesienia jakiegokolwiek zakażenia. Jeżeli testy mikrobiologiczne nie wykazują przekroczenia określonych norm dla mikroorganizmów zawar-tych w mleku kobiecym, poddawane jest ono pasteryzacji metodą Holte-ra. Pasteryzacja mleka przebiega w temperaturze 62,5ºC przez 30 minut, a następnie pokarm jest szybko schładzany do temperatury 2–4ºC. Taki proces gwarantuje inaktywację chorobotwórczych patogenów, takich jak: HIV, CMV, HTLV, prątki gruźlicy, różyczki, a także wirusa opryszczki [1–3]. Pasteryzacja eliminuje potencjalne bakterie przy jednoczesnym za-chowaniu wystarczającej zawartości immunoglobuliny, laktoferyny i lizo-zymu. Mleko pasteryzowane zachowuje również w dużym stopniu po-tencjał antyoksydacyjny oraz aktywność czynników troficznych, a także bioaktywnych cytokin i chemokin. Z punktu widzenia wartości odżyw-czych straty wynikające z oczyszczania pokarmu są nieznaczne i dotyczą przede wszystkim witamin rozpuszczanych w wodzie, takich jak witami-na C i witamiwitami-na A, a także kwasu foliowego [5]. Próbka pasteryzowanego
Bank mleka kobiecego – elementem zdrowego żywienia noworodków i dzieci... 111 pokarmu ponownie przechodzi posiew bakteriologiczny dla sprawdzenia jego sterylności, a pasteryzowane mleko dawczyń zostaje zamrożone do temperatury -20ºC. Tak pasteryzowane i zamrożone mleko kobiece może być przechowywane przez 3 miesiące, a po rozmrożeniu musi być zużyte w ciągu 24 godzin. Pokarm poddany procesowi pasteryzacji, pozostawio-ny w postaci płynnej, przechowywapozostawio-ny w temperaturze 4–8ºC również za-chowuje swoją ważność przez 24 godziny. Mając przekonanie o wartości pokarmu ludzkiego, tak przebadane i przygotowane mleko podawane jest potrzebującym nowo narodzonym dzieciom, których własne matki nie mogą karmić [2–4].
Kwalifikacja dawczyń mleka
Warunkiem współpracy kobiet z bankiem mleka jest ustabilizowana laktacja, która zapewnia efektywne karmienie swojego własnego dziec-ka [5]. Przy wyborze dawczyń mledziec-ka nie bierze się już pod uwagę (tak jak w czasach starożytnych) takich cech “mamki”, jak: dobre pochodze-nie oraz przymioty charakteru, pochodze-nie jest istotna także odpowiednia budo-wa ciała i wygląd gruczołów piersiowych, ani wiek oraz doświadczenie w “dziedzinie karmienia piersią”. Do banku mleka przyjmowany jest po-karm przede wszystkim zdrowych kobiet, które przechodzą odpowiedni proces kwalifikacji. Podjęcie współpracy dawczyń z tą instytucją poprze-dza wnikliwy wywiad epidemiologiczno-środowiskowy oraz badania se-rologiczne krwi [2, 5]. Kobieta przekazuje pełną informację dotyczącą jej stanu zdrowia, przebytych chorób i zabiegów medycznych oraz przyjmo-wanych leków i stylu życia. Wszystkie potencjalne dawczynie mają wy-konywane badania serologiczne pod kątem nosicielstwa: kiły, HIV 1 i 2, HTLV 1 i 2, WZW typu B, WZW typu C, CMV [1, 3, 5–6].
Matki pragnące dzielić się swoim pokarmem powinny być zachęcane do prowadzenia zdrowego trybu życia. Bank mleka nie akceptuje pokar-mu kobiet, które palą papierosy, przyjpokar-mują narkotyki, spożywają alkohol oraz napoje zawierające kofeinę. Oddawanie pokarmu innym dzieciom wykluczają również przebyte choroby weneryczne, gruźlica oraz trans-plantacja narządów. Choroby przewlekłe, a co za tym idzie przyjmowa-nie przyjmowa-niektórych leków, rówprzyjmowa-nież jest przeciwwskazaprzyjmowa-niem do oddawania pokarmu do banku mleka. W przypadku konieczności przyjęcia leków, pokarm dawczyń może być gromadzony ponownie po upływie 24 godzin od zażycia ostatniej dawki antybiotyku oraz 48 godzin po ostatniej dawce innych lekarstw. Szczególne środki ostrożności stosuje się w stosunku do kobiet wykonujących tatuaże oraz bodypiercing, uwzględniając przy tym trzymiesięczny okres kwarantanny. Czasowym wykluczeniom w dziele-niu się pokarmem poddawane są także matki w okresie infekcji
przebie-gającej z gorączką, z zapaleniem sutka, a także zakaźną chorobą skóry [3]. Pozytywna kwalifikacja oraz akceptacja obowiązujących reguł i procedur banku mleka pozwala na pozyskiwanie mleka od dawczyń.
Obecnie w naszym kraju, w istniejących już bankach mleka, pokarm pozyskiwany jest przede wszystkim od matek dzieci przedwcześnie uro-dzonych przebywających w szpitalu. W przyszłości, w miarę szerzenia się idei banków mleka kobiecego, pojawić powinna się możliwość karmienia pokarmem z banków mleka wszystkich dzieci [3–4, 6].
Cel badań
Celem badań było poznanie poziomu wiedzy kobiet – matek nowo-rodków donoszonych i urodzonych przedwcześnie w zakresie zalet kar-mienia naturalnego i ich opinii na temat zasad funkcjonowania banków mleka kobiecego.
Postawiono następujące pytania badawcze:
– Czy kobiety zdecydowane są karmić swoje nowo narodzone dzieci piersią?
– Jaki jest poziom wiedzy matek na temat zalet karmienia naturalnego? – Czy kobiety posiadają wiedzę na temat banków mleka kobiecego? – Czy matki z problemami laktacyjnymi zdecydowałyby się na karmie-nie swoich dzieci pokarmem pochodzącym z banku mleka kobiecego?
– Jakie obawy towarzyszą matkom w związku z karmieniem ich dzieci bankowanym pokarmem?
– Czy matki są zdecydowane zostać dawczyniami mleka kobiecego?
Materiał i metody
W pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego oraz technikę ankiety. Dane zebrano za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, skonstruowanego przez autorki na potrzeby pracy. Kwestionariusz za-wierał 23 pytania, z czego 3 pierwsze to tzw. metryczka. Pozostałe pytania dotyczyły między innymi opinii kobiet na temat karmienia naturalnego, jak i doświadczeń z tym związanych oraz wiedzy odnośnie do zalet po-karmu ludzkiego. Pytania dotyczyły także opinii na temat karmienia dzie-ci bankowanym mlekiem kobiecym. Udział w badaniach był dobrowolny, 100% zwrot wypełnionych ankiet był potwierdzeniem akceptacji udziału w badaniu.
Badania zostały przeprowadzone na przełomie czerwca i sierpnia 2013 r. w strukturach Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki
Bank mleka kobiecego – elementem zdrowego żywienia noworodków i dzieci... 113 Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu, tj.: na Oddziale Patologii Noworodków i Wcześniaków oraz na Oddziale Noworodków i Wcze-śniaków, a także na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii Dzieci i Noworodków Publicznego Samodzielnego Zakładu Opieki Zdrowotnej Wojewódzkiego Centrum Medycznego w Opolu.
Badaną grupę stanowiło 50 (100%) kobiet będących matkami hospita-lizowanych (w wymienionych placówkach) dzieci, w tym noworodków urodzonych przedwcześnie oraz noworodków donoszonych. Ankieto-wane kobiety będące w przedziale wiekowym 21–30 lat oraz 31–40 lat to dwie najliczniejsze grupy, każda z nich stanowiła 44% ogółu badanych (22 i 22). Najliczniejsza grupa wśród badanych respondentek miała wyższe wykształcenie 56% (28), drugą, dość liczną grupą, były matki legitymują-ce się średnim wykształlegitymują-ceniem 30% (15), natomiast wykształlegitymują-cenie zawo-dowe posiadało 12% (6) badanych. Zaledwie 2% (1) ankietowanych sta-nowiły osoby z wykształceniem podstawowym. Większość badanych to mieszkanki miast 56% (28); respondentek mieszkających ma wsi było 44% grupy badanej (22). Biorąc pod uwagę zmienną, jaką jest liczba przebytych porodów, badana grupa była w dużym stopniu jednorodna, bowiem 52% (26) stanowiły kobiety, które rodziły po raz pierwszy, a 48% (24) ankie-towanych to wieloródki. Kobiety biorące udział badaniu to w większości matki noworodków urodzonych przedwcześnie, stanowiły one 74% (37) ogółu respondentek, matek noworodków donoszonych było 13 (26%).