Profilaktyczne świadczenia zdrowotne udzielane dzieciom obejmują swoim zasięgiem profilaktykę oraz wczesne wykrywanie wad wzroku. Zgodnie z tymi wytycznymi pielęgniarka medycyny szkolnej wykonuje testy przesiewowe w kierunku:
1. Wykrywania zeza – pielęgniarka sprawdza ustawienie gałek ocznych, bada czy światło na rogówkach odbija się symetrycznie (jest to tzw. test Hirschberga) oraz kontroluje skłonność do zezowania (badanie za pomo-cą testu naprzemiennego zasłaniania oczu, tzw. cover test).
2. Wykrywania nieprawidłowej ostrości wzroku przy pomocy tablic z optotypami – dla dzieci, które nie potrafią jeszcze czytać, optotypy mają kształt litery E (widełki), natomiast dla dzieci starszych są to tablice z optotypami cyfr lub liter. Dzieci, które noszą okulary badane są wyłącz-nie w korekcji.
3. Wykrywania zaburzeń widzenia barw – test wykonywany przez pie-lęgniarkę przy pomocy tablic pseudochromatycznych Ishihary, wykony-wany jest u 10-letnich dzieci [27].
Pielęgniarka lub higienistka szkolna jest w większości szkół jedynym i fachowym pracownikiem posiadającym przygotowanie medyczne. Prze-prowadzanie badań przesiewowych w kierunku wykrywania wad wzro-ku wydaje się być zasadne ze względu na możliwość szybkiego i dokład-nego określenia stanu układu wzrokowego u dziecka i podjęcie szybkiego postępowania leczniczego (okulary, soczewki, specjalistyczne leczenie). Ponadto, zapobieganie i wczesne leczenia jest bardziej ekonomiczne, niż drogie i długotrwałe leczenie wad późno wykrytych [28].
Uczniowie powinni być poinformowani wcześniej o terminie badania, a pielęgniarka musi wyjaśnić dzieciom cel i istotę ich przeprowadzania. Po wykonaniu testów należy badanym przekazać wyniki. Jeżeli badanie wykonywane jest po raz pierwszy, a wynik testów jest dodatni, trzeba
wy-jaśnić, że jest to badanie wstępne, iż jest to podejrzenie zaburzeń, które na-leży sprawdzić w badaniach diagnostycznych, aby w ten sposób uniknąć lęku oraz zachęcić dziecko i jego rodziców do przeprowadzenia dalszych niezbędnych badań. Dziecko dobrze widzące, prawidłowo skorygowane w przypadku wykrycia u niego wady, które rozpoczyna dopiero swoją edukację, osiąga lepsze wyniki w nauce, może uprawiać ulubione dyscy-pliny sportowe, a w przyszłości wybrać odpowiedni zawód [29].
Pielęgniarka medycyny szkolnej uczestniczy również w edukacji zdrowotnej uczniów, których powinna motywować do dbania o własne zdrowie oraz ich rodziców, którzy powinni być włączani do wszystkich działań na rzecz zdrowia ich dzieci. Jest także edukatorem i konsultan-tem medycznym dla dyrektora szkoły i nauczycieli. Muszą oni respekto-wać zalecenia przekazane przez pielęgniarkę, dotyczące organizacji zajęć, miejsca siedzenia w klasie, gdzie przednie ławki powinny zajmować dzie-ci słabowidzące, oświetlenia pomieszczeń, w których odbywają się zajędzie-cia. Istotną rolą pielęgniarki w szkołach ponadgimnazjalnych jest zwrócenie szczególnej uwagi na młodzież z dużymi wadami wzroku, u których wy-stępuje tendencja do pogłębiania się wady. Należy wraz z gronem peda-gogicznym, psychologiem oraz rodzicami pomóc młodemu człowiekowi w podjęciu decyzji o wyborze zawodu, ponieważ jeżeli wyuczy się jakie-goś zawodu, a później z powodu problemów z oczami straci pracę, bar-dzo trudno będzie mu się przekwalifikować [30].
Pielęgniarka dba również o przestrzeganie prawa ucznia do informa-cji, prywatności, poszanowania godności osobistej oraz obowiązuje ją zachowanie tajemnicy zgodnie z prawami pacjenta. Dyrekcja i grono pe-dagogiczne muszą wykazać zrozumienie, że informacja o stanie zdrowia ucznia może być im przekazana przez pielęgniarkę w momencie wyra-żenia na to zgody przez rodziców (opiekunów), a w przypadku uczniów pełnoletnich za ich zgodą [31].
Podsumowanie
Prezentowana praca świadczy o tym, że jest wiele czynników mają-cych wpływ na prawidłowy rozwój widzenia u dzieci, szczególnie w jego pierwszych sześciu latach życia, kiedy ten rozwój najbardziej dynamicznie następuje. Jednym z tych istotnych czynników jest wczesne wykrywanie i odpowiednia korekcja wad wzroku u najmłodszych. Nieocenioną rolę na tym polu ma do spełnienia pielęgniarka, jej wiedza i doświadczenie w działaniach edukacyjnych względem samych dzieci, jak również ich ro-dziców. Rolą pielęgniarki jest szerzenie świadomości o zagrożeniach oraz
Rola i zadania pielęgniarki w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu wad wzroku u dzieci 139 proponowanie konkretnych działań profilaktycznych, które pozwolą pra-widłowo dbać o wzrok.
Bibliografia
[1] Molska M. Rozwój widzenia u dzieci. Izoptyka 2008, 46: 12–13.
[2] Jarzębińska-Vecerova M.,Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcja wad wzroku. Wrocław: Górnicki Wydawnictwo Medyczne 2005: 10.
[3] Grosvenor T. Optometria. Wrocław: Elsevier Urban & Partner 2011: 14–21.
[4] Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J. Choroby oczu u dzieci. Wrocław: Górnicki Wydaw-nictwo Medyczne 2012: 282.
[5] Turno-Kręcicka A., Barć A., J. Kański J. Choroby oczu u dzieci. Wrocław: Górnicki Wydaw-nictwo Medyczne 2012: 284.
[6] Figura P. Jak kontrolować krótkowzroczność? Optyka 2012, 4 (17): 46–48.
[7] Wpływ żywienia noworodków urodzonych przedwcześnie mlekiem dla wcześniaków wzbo-gaconym w długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LCPUFA) na ich rozwój.
Me-dycyna Praktyczna. Pediatria 2001, 5: 105.
[8] Jarzębińska-Vecerova M., Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcja wad wzroku. Wro-cław: Górnicki Wydawnictwo Medyczne 2005: 16.
[9] Figura P. Jak kontrolować krótkowzroczność? Optyka 2012, 4 (17): 46–48.
[10] Jarzębińska-Vecerova M., Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcja wad wzroku. Wro-cław: Górnicki Wydawnictwo Medyczne 2005: 16.
[11] Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J. Choroby oczu u dzieci. Wrocław: Górnicki Wydaw-nictwo Medyczne 2012: 283.
[12] Perz K., Buczkowska H., Miśkowiak B., Michalski A. Znaczenie korekcji astygmatyzmu u dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Optyka 2011, 5: 26–29.
[13] Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J. Choroby oczu u dzieci. Wrocław: Górnicki Wydaw-nictwo Medyczne 2012: 288–289.
[14] Karakiewicz B., Ćwiek D., Pirogowicz I. Wpływ substancji psychoaktywnych na rozwój
i funkcjonowanie społeczne dzieci. W: Steciwko A., Pirogowicz I. red. Dziecko i jego środowisko. Uzależnienia a dzieci i młodzież. Wrocław: Wydawnictwo Continuo 2006: 118–120.
[15] Makuc R. Badanie wzroku dzieci. Izoptyka 2012, 62 (wrzesień): 11–12.
[16] Jak widzi dziecko. Stowarzyszenie na rzecz Rehabilitacji Niewidomych i Słabo Widzą-cych. Optyka 2010, 4: 26–28.
[17] Wpływ żywienia noworodków urodzonych przedwcześnie mlekiem dla wcześniaków wzbogaconym w długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LCPUFA) na ich rozwój.
Medycyna Praktyczna. Pediatria 2001, 5: 105.
[18] Makuc R. Badanie wzroku dzieci. Izoptyka 2012, 62 (wrzesień): 11–12. [19] Urban R. Środowisko a choroby oczu. Optyk Polski 2011, 12, 3: 22–23. [20] Promieniowanie UV i zagrożenia dla oka. Optyka 2010, 3: 40–42.
[21] Czajkowski J. Zespół oka biurowego u dzieci i młodzieży. Kontaktologia i Optyka
Okuli-styczna 2011, 3: 12.
[22] Jancik G. Nie wszyscy widzą w 3D. Optyk Polski 2011, 3: 20–23.
[23] Zbyszyńska B. Cywilizacja szkodliwa dla oczu dzieci. Izoptyka 2012, 62 (wrzesień): 7. [24] Rudzińska M. Nauka szkolna a stan układu wzrokowego dziecka. Izoptyka 2012, 62 (wrze-sień): 12–13.
[25] Przekoracka-Krawczyk A., Nawrot P. Zaburzenia wzrokowe u dzieci. Cz. 2: Wady refrakcji i metody ich wyznaczania. Optyka 2012, 5 (18): 26–31.
[26] Molska M. Dziecko w salonie optycznym, czyli nasz najważniejszy pacjent i klient.
Izop-tyka 2012, 62: (wrzesień): 8–9.
[27] Ustawa z dnia 28 sierpnia 2009 roku w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowot-nej nad dziećmi i młodzieżą. Dz.U. z 2009 r. nr 139, poz. 1133.
[28] Głowacka A., Miśkowiak B. Badania przesiewowe wzroku – przegląd piśmiennictwa.
Pro-blemy Higieniczno-Epidemiologiczne 2012, 93: 663–666.
[29] Woynarowska B. Zdrowie i szkoła. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2000:
539.
[30] Jancik G. Wybierz zawód z okulistą. Optyk Polski 2011, 10: 14.
[31] Woynarowska B. Zdrowie i szkoła. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2000:
60–63.
Adres do korespondencji: Beata Kaczmarek
Instytut Pielęgniarstwa PMWSZ w Opolu ul. Katowicka 68
45-060 Opole tel.: 77 442 35 40 e-mail: envy36@tlen.pl
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 2 pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-5-2 978-83-7511-198-9