Mononukleoza zakaźna (infectious mononucleosis – IM) to ostry zespół objawów, które wywołuje wirus Epsteina-Barr (EVB). Według Międzyna-rodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, opraco-wanej przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO), mononukleoza zakaźna zakwalifikowana jest do chorób zakaź-nych i pasożytniczych.
Zakażenie wirusem Epsteina-Barr występuje powszechnie, niezależnie od pory roku i na wszystkich kontynentach. Ze względu na małą zakaź-ność nie przyjmuje postaci epidemicznej. Źródłem zakażenia jest człowiek chory, ozdrowieńcy lub osoby, które przebyły bezobjawowo zakażenie i wydalają wirusa ze śliną. Do zakażenia dochodzi najczęściej przez bliski, bezpośredni, kontakt z chorym. Rzadziej drogą kropelkową, za pośred-nictwem przedmiotów, zabawek, naczyń, przetoczeń zakażonej EBV krwi bądź po przeszczepie narządów. Istotą tej choroby jest uogólniony, samo-wygasający odczyn limfoproliferacyjny z zespołem objawów klinicznych, charakterystycznych zmian hematologicznych i serologicznych. Może przebiegać objawowo lub bezobjawowo, pozostawiając trwałą odporność. Rokowanie jest dobre, lecz ze względu na występujące powikłania i moż-liwy przewlekły stan, część przypadków wymaga hospitalizacji.
Mononukleoza zakaźna najczęściej występuje u osób w wieku 15–25 lat. Rzadko – prawie nigdy – u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, gdyż
* Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu.
** Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Krakowie, Oddział Chorób Infekcyjnych i Hepatologii Dziecięcej.
posiadają one przeciwciała od matki. Większość osób dorosłych, bo ponad 98%, ma przeciwciała przeciw EBV. Do pierwszego zakażenia najczęściej dochodzi w dzieciństwie. Przebiega ono zazwyczaj łagodnie, bezobjawo-wo lub objawy są skąpe. Objawy postaci klasycznej obserwuje się najczę-ściej u młodzieży [4, 6, 9].
Objawy mononukleozy są zmienne, jednak trzy z nich są charaktery-styczne: gorączka, zapalenie gardła, powiększenie węzłów chłonnych. Na kilka dni przed wystąpieniem typowych objawów pojawia się: złe samopo-czucie, brak łaknienia, wzmożone pragnienie, bóle mięśniowo-stawowe, dreszcze, osłabienie. Choroba rozpoczyna się wzrostem temperatury ciała do powyżej 38,0°C, który zwykle obserwuje się go po południu i może nawet wynosić 40,0°C. Gorączka trwa nawet 1–2 tygodni. Dołączają się do tego silne bóle gardła, zwłaszcza przy przełykaniu, zmiany zapalne na migdałkach i w gardle. Migdałki są powiększone, rozpulchnione i często pokryte szarobiałym, litym, mazistym nalotem, który łatwo można zdjąć [1–2, 4–5, 7, 10]. Z ust wyczuwa się przykry zapach, pojawiają się trudno-ści w połykaniu, mowa jest niewyraźna, nosowa. Węzły chłonne szyjne są znacznie powiększone, sprężyste, przesuwalne, tkliwe. Stwierdza się również uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Częstym objawem jest nieżyt błony śluzowej nosa, obfita wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła. Dość często występującym objawem u dzieci jest obrzęk powiek, nasady nosa i łuków brwiowych. W przebiegu choroby niejednokrotnie dochodzi do powiększenia wątroby i śledziony. Częściej występuje sple-nomegalia, śledziona jest wyczuwalna na 2–3 cm poniżej łuku żebrowego. Duża i twarda wątroba zdarza się rzadziej [3]. Między 4. a 7. dniem trwa-nia choroby może pojawić się podobna wysypka do odro-różyczko-pło-niczej, niekiedy krwotoczna, a także zapalenie spojówek, katar, nudności i wymioty, bóle w klatce piersiowej, w okolicy zamostkowej i duszność [2, 6–7, 10–11]. W okresie zdrowienia może się pojawić: osłabienie, męczli-wość, uczucie wyczerpania, trudności w koncentracji, a nawet tzw. zespół przewlekłego zmęczenia [9].
Rozpoznanie mononukleozy opiera się na objawach klinicznych oraz laboratoryjnych kryteriach. W badaniach laboratoryjnych wykrywa się: leukocytozę, a w badaniach serologicznych obecność swoistych oraz nie-swoistych przeciwciał IgM lub IgG. U większości pacjentów stwierdza się wzrost enzymów ALT i AST. Badanie DNA EBV metodą PCR jest cenne, ale mało dostępne [1, 14–16].
Leczenie mononukleozy zakaźnej, jako samoograniczającego się proce-su chorobowego, z reguły sprowadza się do leczenia objawowego i ambu-latoryjnego. Cięższe przypadki mononukleozy zakaźnej wymagają lecze-nia w oddziałach chorób zakaźnych. Najczęstszą przyczyną hospitalizacji
Pielęgnowanie dziecka z mononukleozą zakaźną 143 dzieci z mononukleozą zakaźną jest obturacja górnych dróg oddecho-wych, spowodowana powiększonymi migdałkami oraz obrzękiem błony śluzowej nosa i gardła. Bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji jest niedokrwistość hemolityczna oraz nasilająca się plamica małopłytkowa. Do oddziałów zakaźnych trafiają również dzieci z objawami zapalenia wątroby, które najczęściej samoistnie ustępują, hospitalizowane są rów-nież dzieci z wysypką trudno leczącą się w warunkach ambulatoryjnych [2, 7, 9, 14]. Pojawiające się powikłania ze strony układu nerwowego rów-nież niosą zagrożenie życia. Należą do nich: drgawki, ataksja, porażenie nerwów obwodowych, objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, zespół Guillaina-Barrégo. Powikłaniom tym nie zawsze towarzyszą inne objawy mononukleozy zakaźnej, co często utrudnia określenie przyczyny zaburzeń neurologicznych. Przemijający charakter mają powikłania układu krążenia, może występować zapalenie mięśnia sercowego, osierdzia, zmiany w zapisie EKG. Objawy te ustępują całko-wicie. Bardzo rzadko pojawia się zapalenie trzustki, jąder, zespół Reye’a, zaburzenia w funkcjonowaniu nerek. Powikłania hematologiczne najczę-ściej wymagają biopsji szpiku i konsultacji hematologicznej w celu wy-kluczenia chorób rozrostowych układu krwiotwórczego. Uciążliwym, ale rzadko występującym powikłaniem jest zespół mononukleozy przewle-kłej. Charakteryzuje się on różnorodnymi i niespecyficznymi objawami, jak: przewlekłe stany podgorączkowe, zapalenia płuc, wątroby, zapalenie bądź niewydolność nerek, objawy ze strony ośrodkowego układu nerwo-wego. Długo utrzymujący się zespół prowadzi do osłabienia i utrudnionej koncentracji, bólów głowy, nawracających wysypek, powiększenia wę-złów chłonnych i wątroby, spadku leukocytozy z obecnością form atypo-wych [1–2, 4, 9, 14].
Z analizy piśmiennictwa wynika, że zachorowania na mononukleozę nie mają związku z płcią [1, 9]. W krajach wysoko rozwiniętych najwięcej zachorowań przypada na wiek 15–24 lata. Natomiast w krajach ubogich, o złych warunkach higienicznych, najwięcej zakażeń wirusem EBV obser-wuje się między 2. a 4. rokiem życia. Są to najczęściej pierwotne zakażenia, które przebiegają łagodnie. W Polsce mononukleoza objęta jest ustawą o zwalczaniu chorób zakaźnych.
Pielęgnowanie to wyuczona, samodzielna, planowana praca pielę-gniarki, realizowana na rzecz osoby potrzebującej fachowej opieki. Oparta jest na podstawach teoretycznych oraz zasadach etycznych i moralnych [13]. Pielęgnowanie rozumiane jest jako pomaganie, towarzyszenie czło-wiekowi w zdrowiu, chorobie lub w niepełnosprawności. To również przygotowanie do kształtowania samoopieki. Polega na starannym, pro-fesjonalnym pomaganiu tym, którzy tej pomocy potrzebują w zmiennych stanach zdrowia [13].
Współczesne pielęgniarstwo nastawione jest na pielęgnowanie zindywi-dualizowane, czyli dostosowane do wymogów i oczekiwań podmiotu opie-ki oraz do warunków, w jaopie-kich ta opieka ma być realizowana. Człowiek będący podmiotem opieki wymaga indywidualnego podejścia w celu roz-poznania stanu bio-psycho-społecznego, duchowego oraz kulturowego.
Opieka pielęgniarska to działania podjęte przez pielęgniarkę w celu zaspokojenia potrzeb, których podopieczni nie są zdolni zaspokoić samo-dzielnie, bądź przekraczają one ich możliwości. Z pojęciem opiekować się wiąże się znaczenie: „zajmować się, uważać na kogoś, udzielać pomocy, troszczyć się, dbać, doglądać, czuwać, pocieszać, roztaczać ochronę, chro-nić kogoś, utrzymywać kogoś…” [8, 13].
Teoria Dorothei Orem obejmuje: teorię samoopieki, teorię deficytu sa-moopieki oraz teorię systemów pielęgnowania. Znajduje ona zastosowa-nie główzastosowa-nie w opiece nad dzieckiem i jego rodziną. We wczesnych etapach rozwojowych dominuje system całkowicie kompensacyjny [8, 13, 15].
Cel pracy
Celem pracy było opracowanie modelu opieki pielęgniarskiej nad dziec-kiem z mononukleozą zakaźną z wykorzystaniem teorii Dorothei Orem.
Materiał i metody
W pracy wykorzystano metodę studium przypadku, którego analiza pozwoliła na zebranie i uporządkowanie danych do opracowania modelu opieki pielęgniarskiej w oparciu o pielęgnowanie zindywidualizowane. Badanie miało charakter retrospektywny, w którym wykorzystano doku-mentacje historii choroby oraz wyniki obserwacji dziecka pod kątem dia-gnoz pielęgniarskich.