Oko człowieka ma za zadanie odwzorowanie ostrego obrazu otocze-nia na siatkówce, a następnie przekazanie go do ośrodków wzrokowych w mózgu. Działa jak precyzyjna kamera z układem optycznym, który ogniskuje obraz na siatkówce [2].
Prawidłowy stan refrakcyjny oka to emmetropia (oko miarowe), w któ-rym przy rozluźnionej akomodacji wpadające do oka równoległe promie-* Instytut Pielęgniarstwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opo-lu.
Rola i zadania pielęgniarki w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu wad wzroku u dzieci 131 nie światła ogniskują się ostro na siatkówce. Osoba z okiem miarowym będzie miała dobrą ostrość wzroku do dali (odległość badania do 6 m), jak i do bliży (odległość badania do 40 cm). Stan kiedy przy rozluźnionej akomodacji równoległe promienie światła nie ogniskują się ostro na siat-kówce nazywamy ametropią, do której zaliczamy: nadwzroczność, krót-kowzroczność i niezborność (astygmatyzm) [3].
Nadwzroczność – hyperopia to wada wzroku, w której obraz
przed-miotu ogniskowany jest za siatkówką. Jest ona głównie rezultatem dzie-dzicznych skłonności. Nadwzroczność może być kompensowana dzięki akomodacji, która szczególnie u dzieci i osób młodych jest bardzo silna, co bardzo często powoduje nadwzroczność ukrytą. Jeżeli nadwzroczność u dziecka jest niewielka, najczęściej nie skutkuje objawami przemęczenia, natomiast moc powyżej +4,00 D powoduje utrudnione widzenie z bliska, a wyższe wartości nadwzroczności przyczyniają się do pogorszenia wi-dzenia zarówno do dali, jak i do bliży. W sytuacji gdy oko jest zmuszone do nadmiernego wysiłku akomodacyjnego, ciągły skurcz mięśni prowadzi do ich zmęczenia, co objawia się bólami głowy i uczuciem „zmęczonych oczu”, szczególnie przy pisaniu i czytaniu. Ciągła kompensacja niesko-rygowanej nadwzroczności przez akomodację prowadzi do niedomogi akomodacyjnej, może też powodować zeza zbieżnego akomodacyjnego i zaburzać widzenie obuoczne. Bardzo ważne jest, aby dziecko zaczęło nosić okulary przed 6. rokiem życia, aby nie dopuścić do rozwoju amblio-pii (powstaje w następstwie zeza, a polega na osłabieniu ostrości widze-nia w jednym oku). Postępowanie lecznicze polega wtedy na zasławidze-nianiu zdrowego oka, aby wymusić patrzenie „leniwym okiem” [4].
Krótkowzroczność – pochodzi od greckiego słowa myopia, co oznacza
„mrużyć”. Jest to wada wzroku, w której obraz przedmiotu ogniskowany jest przed siatkówką [5]. Wiele czynników ma wpływ na rozwój miopii, ale jej patomechanizm powstawania i rozwoju nie został jednoznacznie po-twierdzony. Uważa się, że czynniki genetyczne predysponują do rozwoju krótkowzroczności. Z przeprowadzonych badań wynika, że jeśli oboje ro-dzice są krótkowidzami, to ryzyko wystąpienia tej wady wzroku u dzieci wzrasta 4–7-krotnie. Drugim istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju krótkowzroczności jest długotrwała i częsta praca z bliska (pisa-nie, czytanie), ma na to wpływ postęp cywilizacyjny, ponieważ związany jest ze wzmożoną edukacją i wydłużeniem czasu, kiedy oczy akomodu-ją. Stąd często mamy do czynienia z pojawieniem się krótkowzroczności w wieku szkolnym. Podczas czytania, pomimo udziału akomodacji, obraz nieznacznie ogniskuje się poza siatkówką, co może powodować kompen-sacyjny wzrost gałki ocznej, a to z kolei prowadzi do postępującej krót-kowzroczności. Częstość występowania miopii wykazuje znaczne
zróżni-cowanie geograficzne. Obecnie największy rozwój obserwuje się w miej-skich regionach Azji, szczególnie w Chinach i Singapurze. Na ten wzrost mogą mieć wpływ czynniki etniczne, jest to związane z charakterystyczną budową szpary powiekowej, ale też wysokie uprzemysłowienie, a co za tym idzie zwiększona potrzeba wykwalifikowanej i wykształconej kadry, która wymaga intensywnego kształcenia, czyli większej ilości czasu po-święconego na pracę z bliskiej odległości. W tych krajach występowanie krótkowzroczności sięga od 41 do 80% populacji osób dorosłych. W USA i Europie częstość występowania miopii waha się między 25 a 42%, nato-miast w Afryce jest to od 10 do 20% [6].
Obserwacje naukowców z uniwersytetu w Singapurze dostarczają in-formacji, że dzieci karmione piersią są o 50% mniej narażone na rozwój miopii w porównaniu z dziećmi karmionymi pokarmem sztucznym. Tłu-maczy się ten związek ochronnym wpływem na oczy kwasu dokozahek-saenowego (DHA – kwas tłuszczowy omega-3), który obecny jest w mat-czynym pokarmie, a odgrywa ważną rolę w rozwoju układu nerwowego i wzroku u dziecka [6]. Obecnie zaleca się stosowanie w żywieniu nowo-rodków urodzonych przedwcześnie mieszanek wzbogaconych w długo-łańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które mają korzystny wpływ na dojrzewanie narządu wzroku i rozwój neurologiczny [7].
Do głównych objawów krótkowzroczności należy osłabienie ostrości wzroku do dali, mrużenie oczu i marszczenie twarzy w celu zwężenia szpary powiekowej, a to może powodować ból głowy czy podrażnienie powiek. W małej i średniej wadzie ostrość do bliży będzie dobra, a w wy-sokiej krótkowzroczności odległość do pracy z bliska będzie się zmniejsza-ła. Ponadto, ciągłe napięcie mięśni do pracy w bliży powoduje niedomogę mięśniową, uczucie zmęczenia i zeza rozbieżnego [8].
Wiele niepokoju budzi fakt, że u coraz większej liczby dzieci (szczegól-nie w wieku szkolnym) występuje krótkowzroczność, która stanowi ważny problem społeczny i ekonomiczny. Obecnie na świecie żyje 1,6 mld ludzi, u których zdiagnozowano miopię, a przewiduje się, że do 2020 r. będzie to 2,5 mld. Badania dowodzą, że tylko 40% przypadków krótkowzroczności jest skorygowana, a naukowcy są zgodni, że brak korekcji lub jej nieprawi-dłowy dobór ma największy wpływ na narastanie miopii [9].
Astygmatyzm – istota wady polega na tym, że dla różnych południków
gałki ocznej promienie światła skupiają się w różnej odległości od siatków-ki. Astygmatyzm spowodowany jest najczęściej niesferycznym kształtem centralnej części rogówki. Astygmatyzm głównie jest wadą wrodzoną lub może występować po urazach i operacjach jako wada nabyta [10].
Do głównych objawów astygmatyzmu zalicza się nieprawidłowe wi-dzenie do dali (astygmatyzm krótkowzroczny) i do bliży (astygmatyzm nadwzroczny), mylne odczytywanie cyfr z tablicy, zmęczenie oczu
pod-Rola i zadania pielęgniarki w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu wad wzroku u dzieci 133 czas pracy w odległości bliskiej, zamazywanie się obrazu oraz bóle głowy. Ponadto mogą występować nawracające zapalenia spojówek i brzegów powiek [11].
Częstość występowania astygmatyzmu i jego wielkości największe wartości przyjmują w pierwszych dwóch latach życia dziecka. Po tym okresie u większości dzieci astygmatyzm stopniowo ustępuje do osiągnię-cia przez nie 4. roku żyosiągnię-cia. Do czynników, które mogą predysponować do pojawienia się astygmatyzmu należy zaliczyć wcześniactwo i płodowy zespół alkoholowy. Nieskorygowany astygmatyzm może być przyczyną obniżającej się ostrości widzenia, a to z kolei może negatywnie wpływać na rozwój dziecka i jego wyniki w szkole [12].
Przy każdej z wyżej wymienionych wad wzroku bardzo ważne jest, aby dziecko zaczęło nosić okulary przed 6. rokiem życia, by nie dopuścić do rozwoju niedowidzenia (ambliopii), która polega na obniżeniu ostrości wzroku [13].