kujawsko-pomorskim w latach 2002–2015
Celem części empirycznej jest przede wszystkim analiza czynników makroekono-micznych wpływających na upadłości przedsiębiorstw w województwie kujawsko -pomorskim. W przeprowadzonym badaniu wykorzystany został zbiór danych rocznych zawierający 11 zmiennych w postaci szeregów czasowych charaktery-zujących gospodarkę ww. województwa. Dane dotyczyły okresu od 2002 do 2015 roku włącznie, a więc każdy szereg składał się z 14 obserwacji. Wszystkie dane ma-kroekonomiczne zostały zaczerpnięte ze źródeł Głównego Urzędu Statystycznego [www.stat.gov.pl].
Przed estymacją modeli dokonano analizy dynamiki zjawiska upadłości w Polsce za pomocą następujących mierników [Aczel 2000]:
• indeks jednopodstawowy informujący, jak zmieniły się poszczególne war-tości liczbowe w stosunku do roku bazowego przyjętego za podstawę po-równań:
100
0
0
/
= ⋅
y
y
I
t
t
gdzie:yt – wartość określonej zmiennej w badanym okresie, y0 – wartość określonej zmiennej w okresie bazowym.
194
Jarosław Krajewski, Andrzej Tokarski, Marek Matuszak
• indeks łańcuchowy informujący, jak zmieniały się poszczególne wartości liczbowe w stosunku do roku poprzedzającego rok stanowiący przedmiot analizy:
100
1 1 /= ⋅
− − t t t ty
y
I
gdzie: yt-1 – wartość określonej zmiennej w poprzednim okresie.
Za rok bazowy w indeksach jednopodstawowych przyjęty został rok 2002, czyli pierwsza spośród zebranych obserwacji liczbowych. Wyniki obliczeń prezentuje ze-stawienie tabelaryczne.
Tabela 2. Indeksy liczby upadłości w województwie kujawsko-pomorskim
Rok Liczba upadłości w województwie
kujawsko-pomorskim Indeksy łańcuchowe Indeksy jednopodstawowe
2002 108 2003 67 62,04 62,04 2004 53 76,12 47,22 2005 46 100,00 47,22 2006 27 52,94 25,00 2007 26 96,30 24,07 2008 20 76,92 18,52 2009 46 230,00 42,59 2010 38 82,61 35,19 2011 38 100,00 35,19 2012 43 113,16 39,81 2013 52 120,93 48,15 2014 54 96,15 46,30 2015 27 54,00 25,00
Źródło: opracowanie własne.
Analiza indeksów jednopodstawowych wskazuje, że w województwie kujawsko-pomorskim w odniesieniu do roku przyjętego za podstawę porównań miały miejsce tylko spadki liczby upadłości. Najniższa jej wartość osiągnięta została w roku 2008, co potwierdza poziom indeksu – mniej niż 19%.
195 Wpływ czynników makroekonomicznych na skalę i dynamikę upadłości przedsiębiorstw
Indeksy łańcuchowe z kolei wskazują, że niestety nie ma się do czynienia z jed-noznaczną tendencją spadkową. Analizując dane rok do roku można zauważyć, że w roku 2009 następuje wyraźne odbicie liczby upadłości w górę o 130% w stosunku do 2008 i jest to najwyższa wartość, jaką przyjmuje indeks łańcuchowy w okresie czasu stanowiącym przedmiot analizy. Kolejny, choć już mniejszy, wzrost miał miej-sce w latach 2012–2013, odpowiednio o nieco ponad 13 i 20%.
Po analizie wstępnej oszacowane zostały modele ekonometryczne. Jako zmien-na objaśniazmien-na wykorzystazmien-na w badaniu została liczba upadłości przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim w danym roku. Do zbioru potencjalnych zmiennych objaśniających zaliczono natomiast:
· liczbę przedsiębiorstw (zarejestrowanych w systemie REGON), · PKB (w mln zł),
· liczbę bezrobotnych, · stopę bezrobocia, · stopę inflacji,
· rentowność brutto przedsiębiorstw (jako współczynnik), · wydatki budżetu państwa (w mln zł),
· akumulację (w mln zł), · kurs euro (w zł/100 EUR), · kurs dolara (w zł/ 100 USD), · stopę procentową.
Dodatkowo rozważono również trend w postaci zmiennej czasowej jako element reprezentujący ogólne tendencje występujące w analizowanej zmiennej.
Opierając się na powyższych danych, za pomocą klasycznej metody naj-mniejszych kwadratów oszacowano odpowiednie modele przyczynowo-skutkowe [Maddala 2006], opisujące skalę upadłości przedsiębiorstw w woje-wództwie kujawsko-pomorskim. Do redukcji zbioru zmiennych pierwotnych wykorzystano procedurę eliminacji nieistotnych statystycznie zmiennych a po-steriori [Kufel 2011].
Wybrane i zaprezentowane w tabelach zostały modele wyłącznie ze zmien-nymi statystycznie istotnie wpływającymi na kształtowanie się liczby upadłości w województwie kujawsko-pomorskim w badanym okresie. Wszystkie przedsta-wione modele charakteryzują się dobrym dopasowaniem do danych empirycz-nych. Współczynniki determinacji R-kwadrat przyjmują wartości przekraczające 73%. Uwzględnione w nich zmienne niezależne są statystycznie istotne na pozio-mie nieprzekraczającym 10%. W modelach nie występuje zjawisko autokorelacji składnika losowego, a reszty mają rozkład normalny [Maddala 2006]. Dodatkowo
196
Jarosław Krajewski, Andrzej Tokarski, Marek Matuszak
przedstawione poniżej rysunki potwierdzają wysokie dopasowanie modeli do rzeczywistych obserwacji liczby upadłości.
Tabela 3. Pierwszy model upadłości za lata 2002–2015 dla województwa kujawsko-pomorskiego
Zmienna Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p
const -437,5480000 107,0130 -4,0890 0,0035 PKB 0,0129749 0,0033 3,8780 0,0047 Wydatki budżetu -0,0000001 0,0000 -2,0460 0,0750 EUR100 0,4576280 0,0851 5,3780 0,0007 Stopa procentowa -15,7277000 6,6027 -2,3820 0,0444 time -43,8478000 11,4446 -3,8310 0,0050
Wsp. determ. R-kwadrat 0,8556 Skorygowany R-kwadrat 0,7654 Autokorel.reszt - rho -0,3142 Stat. Durbina-Watsona 2,4222 Źródło: opracowanie własne.
Z oszacowanego modelu upadłości przedsiębiorstw 1 wynikają następujące za-leżności:
f) wzrost wojewódzkiego PKB o 100 mln zł powodować będzie wzrost liczby upadłości o 1,3;
g) wydatki budżetu, choć statystycznie istotne, charakteryzują się praktycznie ze-rowym wpływem na liczbę upadłości w województwie kujawsko-pomorskim; h) wzrost kursu euro o 10 PLN / 100 EUR spowoduje wzrost liczby upadłości o blisko 5 szt.;
i) wzrost stopy procentowej o jednostkę skutkował natomiast będzie spadkiem liczby upadłości o niemal 16;
j) średni spadek liczby upadłości z roku na rok w badanym okresie wyniósł niecałe 44.
197 Wpływ czynników makroekonomicznych na skalę i dynamikę upadłości przedsiębiorstw
Rysunek 1. Empiryczne i wyrównane wartości liczby upadłości przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim uzyskane na podstawie modelu 1
Źródło: opracowanie własne.
Drugi model został oszacowany z uwagi na czynnik wykazujący się niewielkim realnym wpływem na zmienna zależną – wydatki budżetu. Model 2 uzyskano wery-fikując istotność parametrów na granicznym poziomie istotności wynoszącym 5%. Tabela 4. Drugi model upadłości za lata 2002–2015 dla województwa
kujawsko-pomorskiego
Zmienna Współczynnik Błąd stand. t-Studenta wartość p
const −308,215 111,994 −2,752 0,0204
PKBmln 0,0064 0,0025 2,557 0,0285
EUR100 0,419 0,0967 4,333 0,0015
time −21,633 7,8249 −2,765 0,02
Wsp. determ. R-kwadrat 0,7352 Skorygowany R-kwadrat 0,6558 Autokorel.reszt - rho1 −0,1613 Stat. Durbina-Watsona 2,0473 Źródło: opracowanie własne.
Z oszacowanego modelu upadłości przedsiębiorstw 2 wynikają następujące za-leżności:
a) wzrost wojewódzkiego PKB o 1 mld powodować będzie wzrost liczby upad-łości o 6,4;
b) wzrost kursu euro o 10 PLN / 100 EUR spowoduje wzrost liczby upadłości o ponad 4; c) średni spadek liczby upadłości z roku na rok w badanym okresie wyniósł nie-całe 22.
198
Jarosław Krajewski, Andrzej Tokarski, Marek Matuszak
Rysunek 2. Empiryczne i wyrównane wartości liczby upadłości przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim uzyskane na podstawie modelu 1 uzyskane na podstawie modelu 2.
Źródło: opracowanie własne.
Zakończenie
Upadłość podmiotu gospodarczego, tzn. przedsiębiorstwa a także osoby fizycznej (tzw. upadłość konsumencka) potocznie określana również jako bankructwo czy plajta, sta-nowi nieodłączną cechę i zarazem niezmiernie ważną instytucję gospodarki rynkowej.
[Matuszak, Tokarski 2016a]. Istota upadłości podmiotu gospodarczego polega na tym,
że w przypadku niewypłacalności dłużnika lub sytuacji, gdy wartość zobowiązań prze-kracza wartość jego majątku, następuje sądowy proces dochodzenia przez wierzycieli swych roszczeń ze wszystkich składników majątku dłużnika. Zasadniczym celem insty-tucji upadłości jest eliminowanie z rynku niesprawnych podmiotów gospodarczych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i płynności obrotu gospodarczego, a także, zgod-nie „z teorią ekonomii”, przenoszezgod-nie aktywów gospodarczych z zgod-niedostateczzgod-nie efek-tywnych do bardziej efekefek-tywnych zastosowań. Z racji rozlicznych i ważkich konsekwen-cji, które są następstwem upadłości, sposób zaprojektowania i działania tej instytucji wywiera istotny wpływ zarówno na zachowania podmiotów w skali mikro, jak i w skali makroekonomicznej, co w konsekwencji znajduje swój wyraz w zakresie i wielkości po-jawiających się następstw pozytywnych i negatywnych.
Oszacowane parametry modeli wykazały, że liczba upadłości w województwie kujawsko-pomorskim jest silnie determinowana przez szereg parametrów ekonomicz-nych gospodarki. W wyniku estymacji modeli i zastosowania eliminacji zmienekonomicz-nych a posteriori otrzymano modele ze zmiennymi statystycznie istotnie wpływającymi
199 Wpływ czynników makroekonomicznych na skalę i dynamikę upadłości przedsiębiorstw
na liczbę upadłości w województwie kujawsko-pomorskim w badanym okresie. Dla poziomu istotności 0,1 (10%) uzyskano z wspomnianej procedury zależność liczby upadłości z PKB, wydatkami budżetu, kursem euro, stopą procentową oraz zmienną czasową (time). Natomiast po przejściu na wyższy poziom istotności tj. 0,05 (5%) wśród zmiennych istotnie wpływających na rozważaną zmienną zależną pozostały tylko 3 to jest PKB, kurs euro oraz zmienna czasowa.
Przeprowadzona analiza z pewnością nie uwzględnia wszystkich aspektów tak złożonego problemu, jakim jest zjawisko upadłości przedsiębiorstw. Wskazano w niej czynniki makroekonomiczne, mające istotny wpływ zarówno na skalę, jak i dynamikę liczby składanych wniosków upadłościowych w województwie kujawsko-pomorskim.
Bibliografia
Aczel A.D. (2000), Statystyka w zarządzaniu, PWN, Warszawa.
Altman E.I. (1971), Corporate bankruptcy in America. Lexington, MA, Heath Lexington Books. Altman E.I. (1983), Why businesses fail, “J. Bus. Strat.”, 3, ss. 15–21.
Appenzeller D. (2004), Ekonometryczna analiza czynników kształtujących skalę i dynamikę upadłości w Polsce [w:] D. Appenzeller, Upadłość przedsiębiorstw w Polsce w latach 1990-2003. Teoria i praktyka., AE Poznań, Poznań.
Appenzeller D. (1998), Mikro i makroekonomiczne przyczyny upadłości przedsiębiorstw w Pol-sce, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 3–4.
Babiarz-Mikulska K., Czapracka A., Morawska S. (2012), Ocena efektywności procedur upad-łościowych wobec przedsiębiorców. Aspekty prawne, ekonomiczne i organizacyjne, Difin, Warszawa.
Bieniasz A., Gołasz Z. (2014), Makroekonomiczne uwarunkowania upadłości przedsiębiorstw w Polsce, „Journal of Agribusiness and Rural Development”, 4 (34).
Dec P. (2016), Demografia przedsiębiorstw – analiza ilościowa upadłości w Polsce i na świecie, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw”, nr 1.