Rozwiązaniem problemu braku płynności mogłoby być zaprzestanie działalności ko-mercyjnej przez banki zrzeszające i ograniczenie się w obowiązkach do lokowania wolnych środków banków spółdzielczych. Taki wybór skutkowałby jednak drastycz-nym obniżeniem rentowności banku zrzeszającego, co przełożyłoby się na mniejszą rentowność lokat, które banki spółdzielcze zakładają w banku zrzeszającym, a na-stępnie na zmniejszenie efektywności całego sektora spółdzielczego. Co więcej, ban-ki spółdzielcze nie miałyby możliwości korzystania z pomocy banków zrzeszających poprzez korzystanie z linii kredytowej, zobowiązań podporządkowanych lub restruk-turyzacji w przypadku złej kondycji finansowej.
Rozwiązanie tego problemu wiązało się z utworzeniem systemu ochrony insty-tucjonalnej Institutional Protection Scheme (IPS) bądź zrzeszenia zintegrowanego.
170
Przemysław Regnowski
Utworzenie zrzeszenia zintegrowanego brało pod uwagę zrzeszenie BPS, jednak ostatecznie oba zrzeszenia, czyli BPS i SGB, postanowiły utworzyć IPS. Komisja Nad-zoru Finansowego zatwierdziła IPS dla SGB w listopadzie 2015 r., a dla BPS w grudniu 2015 r. [IPS – nowy system...]. Na uwagę zasługuje też fakt, że choć w rozporządzeniu CRR [Rozporządzenie Dz. U. UE L 176 z 27.06.2013 r.] dla zrzeszenia zintegrowanego przedstawiono mniejsze wymagania, to jednocześnie zmniejszono wymiar jego ko-rzyści. Ponadto KNF wprowadziła istotne ograniczenia i dodatkowe obowiązki dla zrzeszenia zintegrowanego w ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Nowe struktury zrzeszeń bazują na funda-mentalnej regule zobowiązującej banki spółdzielcze do gwarantowania spłat zobo-wiązań w obrębie całego IPS.
Trzeba też wskazać, że system ochrony instytucjonalnej może być kierowany przez bank zrzeszający albo osobny podmiot, mający formę spółki akcyjnej bądź spółdzielni, którego właścicielami są tylko uczestnicy systemu. Modyfikacje or-ganizacyjne są związane z istotnymi kosztami, które banki spółdzielcze muszą ponieść, aby utworzyć właściwy fundusz pomocowy, a także utrzymać nową jed-nostkę zarządzającą IPS [Kwaśniak 2012]. Jej zadaniem jest gwarantowanie zobo-wiązań uczestników systemu oraz ustanawianie efektywnych procedur zarządza-nia ryzykiem płynności, a także wypłacalności w zrzeszeniu. Ponadto gwarantuje skuteczne sposoby kontroli oraz wpływu na banki spółdzielcze, skupiając się na wykrywaniu działań niezgodnych z prawem bądź umową systemu ochrony. Organ zarządzający IPS jest odpowiedzialny także, za przeprowadzanie audytu. Członko-wie grupy BPS, dnia 30 września 2015 roku na Nadzwyczajnym Walnym Zgroma-dzeniu Banku, zdecydowali się na tzw. model zewnętrzny zrzeszenia z jednostką zarządzającą IPS w formie Spółdzielni Osób Prawnych. Co więcej, powstała jed-nostka zarządzająca w grupie BPS, która ma znacznie większe uprawnienie do do-kładniejszej kontroli działalności banków spółdzielczych, co powinno przełożyć się na wyższe bezpieczeństwo sektora. W instytucjonalnym systemie ochrony został utworzony fundusz pomocowy, na rzecz którego wpływają składki uczestników sy-stemu, a jego istotą jest zagwarantowanie wypłacalności wszystkich uczestników. Do podstawowych kosztów, które będą ponosili Uczestnicy Systemu Ochrony zali-cza się składkę roczną oraz opłatę na Fundusz Zabezpiezali-czający, który stanowi fun-dusz pomocowy w rozumieniu ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających. Podstawą wymiaru składki rocznej jest wartość sumy bilansowej uczestnika IPS pomniejszonej o jego wartość kapitałów TIER I. Uzyskaną wartość mnoży się przez współczynnik 0,028%. Konstrukcja ta premiuje banki o wyższej wartości kapitałów TIER I, ponieważ rodzą one mniejsze
171 Sytuacja finansowa polskich banków spółdzielczych w kontekście wprowadzenia pakietu CRR/CRD IV
ryzyko dla Systemu Ochrony. Mając na względzie także konieczność ponoszenia stałych kosztów ustalono minimalną wartość składki rocznej na 15 000 zł. Opłata na fundusz zabezpieczający jest równa iloczynowi sumy opłaty ostrożnościowej oraz połowie opłaty rocznej, które wpłacane były na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) i wskaźnika korygującego. Wskaźnik korygujący wyliczany jest w oparciu o ocenę ryzyka generowanego przez poszczególnych członków sy-stemu. Grup ryzyka jest pięć, a współczynniki wynoszą 1; 1,1; 1,2; 1,3; 1,4 [Dz. U. z 2014 r., poz. 1866 z późn. zm.]. Uczestnicy, którzy generują najmniejsze ryzyko będą uiszczali najmniejszą opłatę ze współczynnikiem korekty wynoszącym 1. Uczestnicy generujący największe ryzyko będą stosowali współczynnik korekty równy 1,4. Ponadto, członkowie spółdzielni zmuszeni są do poniesienia jednorazo-wej opłaty wynoszącej 3 000 zł i deklaracji minimum 1 udziału w wysokości 1 000 zł [Syntetyczny opis...]. Wpłacając odpowiednie kwoty na rzecz IPS, obliczane w opar-ciu o stawki dla BFG, banki zrzeszone są zwolnione z dokonywania równowartości tych opłat dla Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.
Przystąpienie do nowego systemu wiązało się z koniecznością spełnienia po-szczególnych warunków wejścia. Niezbędne jest również przestrzeganie wymo-gów odnoszących się do płynności czy adekwatności kapitałowej – ich skuteczne spełnienie zapewni stabilność oraz bezpieczeństwo systemu. Banki, które zrezyg-nują z przystąpienia do IPS muszą liczyć się z konsekwencją w postaci wygasze-nia umowy zrzeszewygasze-nia w BPS i zmuszone będą funkcjonować samodzielnie bądź utworzyć nowe zrzeszenie. Wygaszenie umowy nastąpi w terminie 36 miesięcy od daty zawiązania systemu ochrony. W obrębie IPS utrzymanie odpowiedniego po-ziomu wskaźnika LCR jest wymagane w skonsolidowany sposób, przez co wzajem-ne zobowiązania podmiotów wewnątrz grupy nie są brawzajem-ne pod uwagę. Ponadto możliwe jest obniżenie wagi ryzyka aktywów ważonych ryzykiem dla wzajemnych ekspozycji do 0%, z wyłączeniem ekspozycji kapitałowych, i używanie korzyści w obrębie łagodniejszego traktowania wypływów środków z instytucji finanso-wych. Korzyścią dla całego zrzeszenia zapewne będzie także zwiększona kontrola banków spółdzielczych, a także możliwość reagowania poprzez IPS, co przełoży się na mniejsze straty wynikające z niepoprawnego zarządzania. Na chwilę obecną, tj. styczeń 2017, do IPS działającym przy Banku Polskiej Spółdzielczości przystąpiło 287 banków spółdzielczych [Lista banków...]. Należy jednak zaznaczyć, iż regulacyj-ne miary płynności są uzupełnieniem, a nie alternatywą miar adekwatności kapita-łowej [Koleśnik 2014, s. 89].
172
Przemysław Regnowski