Podstawowym wskaźnikiem określającym samodzielność finansową, a prze-de wszystkim dochodową gmin, jest udział dochodów własnych w docho-dach ogółem. Z przeprowadzonej w latach 2010–2016 analizy samodziel-ności dochodowej gmin jednoznacznie wynika, że samodzielność ta jest ograniczona. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem nie przekroczył 50%, co oznacz,a że realizacja zadań uwarunkowana jest od środków finanso-wych transferowanych z budżetu państwa. Jak wynika z badań, udział transferów w postaci subwencji ogólnej i dotacji w całym analizowanym okresie przekraczał 50%, co zdecydowanie uzależnia działalność władz gminy od kondycji finansowej państwa i corocznych decyzji ustawodawcy.
62
Dagmara Hajdys
Wielkość dochodów własnych gmin uzależniona jest również od prowadzonej przez władze gminy polityki podatkowej. Istotne znaczenie dla jej kształtu ma realizacja upraw-nień wynikająca z władztwa podatkowego. Badania potwierdziły, że władze gminy ko-rzystają ze swoich uprawnień w stosunku do podatków lokalnych. Największe ubytki w dochodach zarówno własnych, jak i podatkowych, występują z tytułu obniżenia stawek podatkowych oraz zastosowania ulg i zwolnień. Zastosowanie tych upraw-nień najsilniej widać w podatku od nieruchomości. W przypadku pozostałych podat-ków ma znaczenie marginalne.
Przyjmując, że o samodzielności finansowej, w tym dochodowej, gmin decydują przede wszystkim dochody własne, to czy ich zmniejszenie z tytułu władztwa po-datkowego nie zagraża ich samodzielności? Odpowiedź na to pytanie nie jest pro-sta i jednoznaczna. Wymaga przeprowadzenia szerszych badań, uwzględniających typ gminy, uwarunkowania makroekonomiczne i przestrzenne. Należy zdawać sobie sprawę, że podatki służą nie tylko realizacji funkcji fiskalnej, ale także przekładają się na inne ważne funkcje realizowane przez gminy: redystrybucyjną i stymulacyj-ną, które służą kreowaniu kompromisu pomiędzy celami fiskalnymi, gospodarczymi i społecznymi
.
Bibliografia
Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W., Olesińska A. (2000), Prawo finansów publicznych, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności ,,Dom Organizatora”, Toruń.
Brzozowska K., Kogut-Jaworska M. (2016), Władztwo podatkowe w ocenie samodzielności dochodowej gmin w Polsce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Vol. L.1. Lublin. Dąbek D. (2001), Kompetencje prawotwórcze referendum lokalnego. Jednostka a działalność prawotwórcza samorządu terytorialnego [w:] E. Ury (red.) Jednostka wobec działań admini-stracji publicznej, Rzeszów.
Denek E. (red.) ( 2001), Samodzielność samorządu terytorialnego w Polsce, ZNAEP, Poznań, z. 7. Dolata S. (red.) (2002), Problemy finansowe w działalności samorządu terytorialnego, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
63 Dochody podatkowe gmin w Polsce jako wyznacznik samodzielności finansowej
Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. (2010), Metody analityczne w działalno-ści jednostek podsektora samorządowego, Difin, Warszawa.
Chojna-Duch E. (2000), Finanse publiczne i polskie prawo finansowe, zarys wykładu, Instytut Studiów Samorządowych, Warszawa.
Czarny A. (2015), Samodzielność dochodowa jednostek samorządu terytorialnego na przykła-dzie wybranych miast wojewódzkich, „Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinen-sis, Oeconomica”, Nr 317(78)1.
Feret E. (2013), Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego gwarancją sa-morządnego działania społeczności lokalnych [w:] W. Skrzydły, W. Szapowała, K. Eckhardta, P. Steciuka (red.), Prawo naszych sąsiadów, TOM I, Konstytucyjne podstawy budowania i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i na Ukrainie – dobre praktyki, Rzeszów – Przemyśl. Filipiak B., Dylewski M. (2016), Źródła dochodów własnych samorządu wojewódzkiego w świetle ich samodzielności dochodowej na przykładzie województwa zachodniopomor-skiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Lublin – Polonia Vol. l,1 Sectio H, Lublin, [online] http://dlibra.umcs.lublin.pl/Content/26976/czas9547_2016_50_1_31.pdf, dostęp” 20.09.2017).
Galiński P. (2011), Samodzielność dochodowa jednostek samorządu terytorialnego – sytuacja w Polsce, [online] http://www.samorzad.lex.pl/czytaj/-/artykul/samodzielnosc-dochodowa-jednostek-samorzadu-terytorialnego--sytuacja-w-polsce, dostęp: 25.11.2017).
Glumińska-Pawlic J. (2003), Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Studium prawno-finansowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. Grążawski M. (2001), Referendum lokalne jako forma realizacji prawa jednostki do udziału w sprawowaniu władzy publicznej [w:] E. Ury (red.) Jednostka wobec działań administracji pub-licznej, Rzeszów.
Jańczuk L. (2013), Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów admi-nistracji publicznej w Polsce, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Jastrzębska M. (2012), Finanse jednostek samorządu terytorialnego, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa.
64
Dagmara Hajdys
Kańduła S. (2003), Samodzielność finansowa samorządu gminnego w Polsce po 1993 roku, Wy-dawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
Kornberger-Sokołowska E. (2001), Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność fi-nansowa jednostek samorządu terytorialnego, Liber, Warszawa.
Kosek-Wojnar M. (2006), Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego w sferze wydat-ków, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni, nr 4.
Kulicki J. (2010), Zakres władztwa podatkowego w obecnym systemie prawnym w Polsce, „Ana-lizy BAS”, nr 16(41).
Łyszkiewicz M. (2013), Znaczenie samodzielności dochodowej, „Gazeta Samorządu i Admini-stracji”, Nr 7.
Nizard G. (1998), Samoopodatkowanie mieszkańców gminy, „Samorząd Terytorialny”, Nr 6. Oleńczuk-Paszel A. (2011), Samodzielność finansowa gminy a realizacja koncepcji zrównowa-żonego rozwoju na obszarach wiejskich, „Roczniki Naukowe”, t. XIII, Z. 1. Stowarzyszenie Eko-nomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Szczecin.
Patrzałek L. (2011), Dług podsektora samorządowego a samodzielność finansowa jednostki sa-morządu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 682, „Ekonomicz-ne Problemy Usług”, nr 76, Szczecin.
Piotrowska-Marczak K. (1997), Finanse lokalne w Polsce, PWN, Warszawa.
Rada Ministrów (2016), Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. Informacja o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa.
Surówka K. (2013), Samodzielność finansowa samorządu terytorialnego w Polsce. Teoria i prak-tyka, PWE, Warszawa.
Zawora J. (2010), Samodzielność finansowa samorządów gminnych Podkarpacia, „Ekonomika i organizacja gospodarki żywnościowej”, Zeszyty Naukowe SGGW, nr 81, Warszawa.
65 Dochody podatkowe gmin w Polsce jako wyznacznik samodzielności finansowej
Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2009, Nr 157, poz. 1240. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz. U. 2003, Nr 203, poz. 1966 z późn. zm.
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, Dz.U. z 1984 r., Nr 52, poz. 268 z późn. zm.
Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, Dz.U. z 1991 r., Nr 9, poz. 31 z późn. zm.
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym, Dz.U. z 2002 r., Nr 200, poz. 1682 z późn. zm.
Aneta Miszczak |
aneta.miszczak@interia.euUniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny