Forfaiting powstał w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej na przełomie lat dwu-dziestych i trzydwu-dziestych XX wieku. W Europie początki forfaitingu związane są ze Szwaj-carią, gdyż to szwajcarscy bankierzy po II wojnie światowej zaczęli rozwijać rynek tychże usług [Stecki 1994, s. 9].
53 W Polsce forfaiting pojawił się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, a pierwszy-mi bankapierwszy-mi, które włączyły do swojej oferty usługi forfaitingowe były: Bank Handlowy w Warszawie S.A., Polski Bank Rozwoju S.A., Bank Rozwoju Eksportu S.A., a także Bank Przemysłowo-Handlowy S.A [Weronis 2013, s. 238].
Słowo forfaiting wywodzi się z języka francuskiego od słowa a forfait, które tłumaczy się jako „z góry”, „ryczałt”, „oddanie”, „zrzeczenie się lub zaniechanie praw w stosunku do czegoś” [Blukacz 2013, s. 22].
Forfaiting jest instrumentem stosowanym w handlu międzynarodowym. Jest to for-ma obrotu wierzytelnościami, która for-ma zastosowanie wówczas, gdy importer i eksporter uzgadniają, że dokonanie zapłaty za towar nastąpi w odroczonym terminie [Brodowska--Szweczuk 2009, ss. 146–147]. Ryzyko instytucji forfaitingowych, będących często ban-kami, nie jest wielkie, bo weksel jest poręczony (awal) przez bank importera [Jaworski i in. 1996, s. 103]. Cechą forfaitingu jest to, że eksporter otrzymuje zdyskontowaną za-płatę od instytucji forfaitingowej z tytułu dostawy towarów przed terminem płatności weksla.
Podmiotami, które uczestniczą w operacji forfaitingowej są [Kreczmańska-Gigol 2010, s. 153]:
· forfaiter – jest to nabywca wierzytelności (wyspecjalizowana firma lub bank), który często nazywany jest instytucją forfaitingową, jednostką forfaitingową, bankiem for-faitingowym lub kupującym;
· forfaitysta (forfetysta) – jest to zbywca wierzytelności, nazywany również sprzedaw-cą, przedsiębiorsprzedaw-cą, posiadaczem weksla, dostawsprzedaw-cą, wykonawcą usług lub w obrocie zagranicznym – eksporterem;
· dłużnik – jest to podmiot do dokonania zapłaty, czyli zaspokojenia wierzyciela, nazy-wany także płatnikiem, nabywcą, odbiorcą dóbr lub importerem.
Forfaiting jest transakcją (rysunek 1), w której eksporter wysyła towar importerowi (1). Importer występuje o awalizację (poręczenie) weksla do swojego banku (2). Awalizo-wany weksel przesyła eksporterowi (3) jako zapłatę za towar. Następnie eksporter sprze-daje weksel instytucji forfaitingowej (4), za który otrzymuje zapłatę (5) w kwocie niższej niż wynosi wartość nominalna weksla. Instytucja forfaitingowa czeka do ustalonego terminu płatności weksla, a następnie przesyła go do banku importera (6) i w zamian otrzymuje zapłatę (7) w pełnej kwocie widniejącej na wekslu.
54
Rysunek 1. Schemat transakcji forfaitingowej
Importer Eksporter
Bank
importera forfaitingowa Instytucja
2 2 1 3 4 5 6 7 Źródło: [Dobosiewicz 2007, s. 124].
Istnieją różne rodzaje forfaitingu w zależności od danego kryterium. I tak wyróżnia się [Panfil 2004, ss. 77–78]:
· forfaiting właściwy i niewłaściwy – w ramach forfaitingu właściwego forfaiter przej-muje na siebie ryzyko niewypłacalności dłużnika. W przypadku forfaitingu niewłaści-wego forfaiter nie bierze na siebie tego ryzyka;
· forfaiting bezpośredni i pośredni – w przypadku forfaitingu bezpośredniego forfai-ter kupuje wierzytelność bezpośrednio od sprzedawcy towarów i usług. Gdy forfaiforfai-ter nabywa wierzytelność za pośrednictwem innej instytucji, występuje wówczas forfa-iting pośredni. Do umowy forfaforfa-itingu pośredniego dochodzi, gdy zagraniczna firma forfaitingowa korzysta w kraju eksportera z pośrednictwa działającego na jej rachunek lokalnego forfaitera;
· forfaiting ukryty i jawny – gdy dłużnik forfaitingowy powiadamiany jest o zmianie wierzyciela i o objęciu transakcji umową forfaitingu, wówczas jest to forfaiting jawny. Jeśli natomiast dłużnik nie jest informowany o zawarciu umowy forfaitingu, wtedy do-chodzi do forfaitingu ukrytego;
· forfaiting krajowy i międzynarodowy – gdy umowa zachodzi między podmiotami pochodzącymi z różnych krajów, to mowa o forfaitingu międzynarodowym. Jeśli stro-ny działają na terenie jednego kraju, występuje forfaiting krajowy.
Z transakcji forfaitingu można wskazać zalety dla eksportera, którymi są [Bielawska 2006, ss. 119–120]:
· natychmiastowa wypłata środków, · poprawa płynności,
· odciążenie bilansu eksportera od długoterminowych należności i konieczności ich zabezpieczania,
· uniknięcie ryzyka zmiany odsetek, · uniknięcie ryzyka kursu walutowego,
· uniknięcie ryzyka politycznego kraju importera. Artur Kuchciński
55 Natomiast wadą forfaitingu jest przede wszystkim wysoki koszt transakcji. Dlatego umowy forfaitingowe dotyczą około 0,5–1% wartości wszystkich obrotów, które są rea-lizowane w handlu światowym [Bielawska 2006, s. 120].
Forfaiting jest bardzo zbliżony do faktoringu. Faktoring jest krótkoterminową for-mą finansowania przedsiębiorstwa, polegającą na refinansowaniu udzielonych przez przedsiębiorstwo kredytów kupieckich przez wyspecjalizowaną instytucję zwaną fakto-rem [Śnieżek, Wiatr 2011, s. 264]. Można również stwierdzić, że jest to instrument, który umożliwia przyspieszenie rotacji wierzytelności dzięki ich zamianie na gotówkę [Bradley 1959, s. 118].
Obie te transakcje tj. forfaitingu i faktoringu wynikają ze stosunków umownych, a także dotyczą przekazania wierzytelności pieniężnych. W każdym przypadku chodzi o szybsze uzyskanie środków finansowych ze sprzedaży wyrobów lub wykonania usług i zmniejszenie ryzyka ich utraty [Stos 2009, s. 124]. Różnice pomiędzy forfaitingiem a fak-toringiem przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Różnice pomiędzy faktoringiem a forfaitingiem
Kryterium Forfaiting Faktoring
Okres finansowania od 6 miesięcy do 10 lat nie przekracza 180 dni
Przedmiot umowy z reguły tylko jedna, indywidu-alnie oznaczona wierzytelność pieniężna
może obejmować wszystkie należności określonego ro-dzaju lub powstałe w ramach realizacji kontraktów z określo-nymi kontrahentami
Usługi dodatkowe brak (wyjątek forfaiting rozsze-rzony) znajdują się w ofercie podsta-wowej Konieczność poinformowania
dłużnika o zawarciu umowy nie (szczególnie gdy zabezpie-czeniem kredytu są weksle) tak (wyjątek – faktoring tajny) Minimalna wielkość transakcji do 1 roku: 80–100 tys. USD,powyżej: 0,5–5 mln USD kilka tysięcy USD
Ryzyko wypłacalności dłużnika przejmuje instytucja forfaitin-gowa nie przechodzi na faktora (wyjątek – faktoring pełny) Finansowanie zbywcy
wierzy-telności
przy wysokich kwotach trans-akcji w celu rozłożenia ryzyka
tworzy się konsorcja faktor finansuje samodzielnie Refinansowanie kwoty
naby-wanej wierzytelności 100%
70–90% – resztę przeznacza się na finansowanie tzw. sumy zablokowanej
Zabezpieczenia
różne formy, np.: gwarancje rządowe, gwarancje bankowe, poręczenie lub awal banku dłużnika
rzadko
Umowy o tzw. linię kredytową (tu: factoringową lub
forfai-tingową) rzadko bardzo często Spłata należności przez
dłuż-nika jednorazowe lub w ratach jednorazowe Źródło: [Weronis 2013, ss. 247–248].
56