Formy sprawowania władzy przez ksi ęcia Aleksandra I von Battenbergaksięcia Aleksandra I von Battenberga

Na pierwszego księcia Księstwa Bułgarii wybrano Aleksandra Józefa von Battenberga z dynastii Hessen-Darmstadt (1857–1893), syna polskiej hrabianki Julii Hauke (1825–1895)⁵⁸.

Bułgarscy historycy, Elena Statelova i Stoycho Grăncharov, piszą, że nowy książę przybył na ziemię bułgarską 24 czerwca 1879 roku i od razu dążył do utworzenia państwa scentralizowanego, o silnej władzy monarszej, z ograniczo-ną rolą parlamentu i minimalnymi swobodami obywatelskimi⁵⁹. Von Battenberg zadeklarował wierność konstytucji i ogłosił przywiązanie do Rosji i jej cara,

56 Методиев Веселин, Стоянов Лъчезар, 1987, Българските държавни институции, op.cit., s. 77–78, 268, 272, 274, 283.

57 W Rumelii Wschodniej poza Rosjanami służyli też oficerowie niemieccy, włoscy, francuscy.

W księstwie oficerowie zaciągali się na 2-letnie kontrakty w służbie czynnej i na 8 lat w rezerwie, zaś w Rumelii Wschodniej nie było armii sensu stricto, tylko forma milicji, do której zaciągano się na służbę czynną. Oficerowie w większości byli Rosjanami. Szerzej na ten temat: von Huhn A., 1886, Der Kampf der Bulgaren um ihre Nationaleinheit, wydanie w języku bułgarskim, op.cit., s. 51.

58 Córka generała broni armii Królestwa Polskiego Maurycego Bosak-Haukego (1775–1830).

59Стателова Елена, Грънчаров Стойчо, 1999, История на нова България, op.cit., t. 3, s. 18.

dążył do zmiany przepisów ustawy zasadniczej, by jak najbardziej przypominała ona rosyjskie propozycje Siergieja Łukjanowa.

Von Battenberg chciał rządzić krajem jak majętny car. Pierwszą pożyczkę w wysokości 44,5 miliona złotych lewów Bułgaria zaciągnęła w konsorcjum banków wiedeńskich (Wiener Bank-Verein Lenderbank) na kontynuację budo-wy linii kolejowej Ruse–Warna, drugą – w wysokości 25 tysięcy złotych lewów – na linię kolejową Jambol–Burgas, Pleven–Sofia, Bukareszt–granica serbska, po nich następne⁶⁰. Linie kolejowe zaczęto budować na terenach księstwa jesz-cze w imperium, a sygnatariusze traktatu berlińskiego i traktatu z San Stefano wyraźnie zobowiązywali Bułgarię do przejęcia dotychczasowych zobowiązań rządu osmańskiego w kwestii ich budowy i finansowania⁶¹.

Na bułgarskich granicach wprowadzano punkty kontrolne i ustanowiono drakońskie cła (poza Rumelią Wschodnią i Macedonią, gdzie przepływ ludzi, towarów i usług odbywał się bez skrępowania). Spowodowało to, że masa spo-łeczna poczuła się oszukana iluzjami, iż nowe rządy uczynią z kraju podatkowy raj. Wstrzymano komunikację między mieszkańcami księstwa a ich rodzinami w imperium. Utrudniano podejmowanie pracy w Wielkiej Porcie, podczas gdy księstwo ogarniał kryzys finansowy, polityczny i gospodarczy. Sandżak Sofij-ski, z dominującą zabudową wiejską, nie należał do najbogatszych w Wysokiej Porcie i strumień emigracji zarobkowej musiał się skierować w kierunkach in-nych niż dotychczasowe: Konstantynopol czy Thessalonika, w równie ubogie jak Księstwo Bułgarii regiony Serbii, Rumunii i Grecji.

3.4.1. Powołanie rządu i pierwszych instytucji medialnych

5/17 lipca 1879 roku książę Aleksander von Battenberg powołał w Księstwie Bułgarii pierwszy bułgarski rząd, na którego czele postawił jawnego zwolennika rządów carskiej Rosji w Bułgarii – Todora Burmova (Тодор Бурмов, 1834–

–1906).

Burmov, jako absolwent Akademii Duchownej w Kijowie (1857), to – po-dobnie jak książę Aleksander – gorący zwolennik idei zjednoczonej słowiańsz-czyzny pod patronatem rosyjskiego cara. Swoje poglądy uzewnętrzniał, działa-jąc aktywnie po 1860 roku w gazetach, takich jak: „Bălgarski knizhnitzi”

(„Български книжници”, 1858–1862), „Săvetnik” („Съветник”, 1863–1865) i „Wriemja” („Время”, 1862–1865), oraz w czasie okupacji Rumelii Wschod-niej przez wojska rosyjskie, gdy pełnił tam funkcję gubernatora plovdivskiego i jednocześnie gubernatora sofijskiego⁶².

Polityczną orientację Burmova i gazety „Săvetnik”, w której Burmov stale publikował, najdobitniej określiła unicka gazeta „Bălgariya” („България”, 1862), pisząc w 1862 roku, że jest to „ruski organ”, a jego redaktorzy są

60 Рангелов Рашо, 1993, Студии върху икономическа, op.cit., s. 13–14.

61 TB 1878, art. 10.

62 Burmov kierował rządem bułgarskim od 17 lipca do 6 grudnia 1879 roku (Стателова Елена, Грънчаров Стойчо, 1999, История на нова България, op.cit., t. 3, s. 18–19).

mi poddanymi i agentami”, „wojownikami o panslawizm”⁶³. Było w tym wiele racji. Swój stosunek do Bułgarów i Księstwa Bułgarskiego gazeta „Săvetnik”

wyrażała w częstych na swych łamach określeniach Bułgarii jako: Blyuwarija (na bazie wymiocina), Pljuvarija (na bazie plwocina), Latinija (łacinnica), Lzhebułgarija (łże-Bułgaria) i w wielu innych, które raczej nie powinny się ukazywać w oficjalnym organie przedstawicieli prawosławnego duchowieństwa w Wielkim Zgromadzeniu Narodowym.

Gazetę „Wriemia”, w której również udzielał się Burmov, można uznać za jeszcze bardziej negatywnie nastawioną do Bułgarii i Bułgarów, ponadto wyda-wano ją w języku rosyjskim.

3.4.1.1. Funkcje i zadania gazety „Dărzhaven Vestnik”

Jako premier, Todor Burmov stał się inicjatorem założenia gazety rządowej.

„Dărzhaven Vestnik” („Държавен вестник”, 1879, DV) po raz pierwszy ukazał się drukiem 28 lipca/9 sierpnia 1879 roku i pod niezmienionym tytułem obecny jest na rynku do dziś. Jest źródłem prawa w ujęciu informacyjnym. Dostarcza informacji na temat tego, co jest prawem obowiązującym w danym czasie i miejscu.

W pierwszym numerze DV opublikowano deklarację księcia Aleksandra o objęciu tronu, a także program rządu Burmova. 15/27 września 1879 roku w nr 7 opublikowano Pismo nr 2773 (Окръжно писмо nr 2773) Ministerstwa Wojny (Министерство на войната) zakazujące wydawania biuletynów i gazet oraz pisania do takowych przez żołnierzy i oficerów⁶⁴.

Od samego początku w DV ukazywały się rozporządzenia organizujące działalność państwa, zaproszenia na uroczystości, telegramy od i do różnych głów państwa oraz wszelkiego rodzaju teksty okolicznościowe, głównie wy-chwalające rosyjskiego cara. Nie brakowało też prasowych ataków na oponen-tów nowej władzy, polemik i politycznych sporów. Aktualnie publikowane są w nim ustawy, rozporządzenia, akty i przepisy prawne, dzięki czemu „Dărzhaven Vestnik” stał się archiwum aktów normatywnych.

Początkowo DV ukazywał się raz w tygodniu, ale zaledwie po kilku nume-rach gazeta przyjęła formę dziennika, który coraz bardziej rozrastał się

63 Cytaty podaję za: Боршуков Георги, 2003, История на българската журналистика, op.cit., s. 107.

64 Zakaz następnie potwierdzono w 1884 roku rozporządzeniem nr 92 ministra wojny, genera-ła-majora, księcia Kantakuzena (Генерал-майор, княз Кантакузен ?–?, DV nr 60, 5 sierpnia 1884). Rozporządzenie to zostało wydane już na mocy obowiązującego Prawa karnego za prze-stępstwa w druku, które Rada Ministrów, bez aprobaty parlamentu, wydała w grudniu 1883 roku.

O konieczności wprowadzenia prawa regulującego zasady druku szczególnie dla wojska dyskuto-wano od samego początku autonomii księstwa, gdy liczne oficjalne i półoficjalne biuletyny gene-rałów, oficerów, ministerstw i ministrów pojawiały się jak grzyby po deszczu. Zamieszczano w nich odezwy, sprzeczne z innymi rozporządzenia, rozkazy, polemiki, a nawet poezję. Wiele z nich publikowało informacje przeciwstawne, choć ukazywały się w ramach tego samego ministerstwa czy brygady.

ściowo. Dominowały w nim teksty, oficjalne i publicystyczne, w których wyra-żano poparcie dla despotycznych metod tłumienia rosyjskich buntów przez cara Aleksandra II Romanowa (1855–1881) i krytykowano rewolucyjne akcje w Rosji, zmierzające do obalenia caratu.

Umieszczano w nim też odpłatnie ogłoszenia handlowe, a także wyroki są-dów w sprawach handlowych i cywilnych. Gazetę sprzedawano w sprzedaży bezpośredniej oraz przez abonament.

Gazeta powstała na bazie pomysłu premiera Burmova, a jej redakcję od sa-mego początku podporządkowano Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (Мини-стерство на вътрещните дела, 1879–, MSW), powstałemu na bazie ukazu księcia nr 23 z 17/29 lipca 1879 roku i art. 161 Konstytucji Tărnovskiej⁶⁵, zaś regulacjom wewnętrznym w DV poświęcono specjalne rozporządzenie – regu-lamin (правилник), którego nie opublikowano⁶⁶.

W pierwszym okresie istnienia dziennika Burmov zapełniał jego łamy osobi-ście, ukazując niekiedy szeroko swoją ideologiczną zaciętość. Polemizował nie tylko z ludźmi, ale i z gazetami: z Petko Rachovem Slaveykovem – redaktorem gazety „Tzelokupna Bălgaryia” w Mowie nr 2242⁶⁷, z gazetą „Vitosha” („Вито-ша”) i innymi⁶⁸.

Ze względu na dobór tematów i prezentowane treści, gazeta DV coraz bar-dziej zaczynała przypominać organ prasowy Rosji w Bułgarii niż gazetę rządu bułgarskiego.

W Rumelii Wschodniej w roku 1882 wychodziła podobna do DV gazeta

„Obshtinski list” („Общински лист”, 1882–1885), pomyślana jako oficjalny organ władzy gubernatorskiej. „Obshtinski list” stał się źródłem prawa w ujęciu informacyjnym dla Rumelii Wschodniej. Na łamach gazety publikowano regu-lacje władz gubernatorskich w rubryce „Prawo obwodu” („Областен закон”), rozporządzenia i rozkazy gubernatora („Прикази⁶⁹ на главния управител”), rozporządzenia publiczno-administracyjne („Публично-администранивен пра-вилник”). Gazeta ukazywała się do 25 lipca 1885 roku. W sumie wyszło 85 numerów, z których zachowało się niewiele.

Obie oficjalne gazety – „Dărzhaven Vestnik” i „Obshtinski list” – poza pu-blikacjami aktów normatywnych oraz słowami polemiki i ataków politycznych, zamieszczały również reklamy, nekrologi oraz drobne ogłoszenia miejskie⁷⁰ (czasami reklamy wręcz krzyczały treścią i literą). Umieszczano je na łamach tuż przy oficjalnych dyrektywach władz i aktach normatywnych, które miały dać obywatelom przede wszystkim odpowiedź na pytania: kto, w jakich

65 Методиев Веселин, Стоянов Лъчезар, 1987, Българските държавни институции, op.cit., s. 155.

66Рангелов Рашо, 1993, Студии върху икономическа, op.cit., s. 18.

67Доклад nr 2242, DV nr 4, 18 sierpnia 1879.

68 DV nr 32, 5 marca 1880; Рангелов Рашо, 1993, Студии върху икономическа, op.cit., s. 17–19.

69 Z ros. „nakaz”.

70 CDA, dział 425, pudełko 1, t. 13.

kach, jak powinien postąpić i jakie są negatywne następstwa zachowania nie-zgodnego z wzorem powinnego zachowania.

3.4.1.2. Funkcje i zadania Drukarni Państwowej

Do publikacji druków państwowych powołano w 1880 roku Drukarnię Pań-stwową (Държавна печатница) na mocy specjalnego rozporządzenia Instrukcja z 2/14 września 1880 roku (Инструкция от 2 септември 1880 г.), które było dziełem gabinetu Petko Karavelova (Петко Каравелов, 1843–1903). Decyzję o jej wybudowaniu przyjęto w głosowaniu parlamentarnym. Na ten cel uwol-niono kredyt w wysokości 50 tysięcy franków z Bułgarskiego Banku Narodo-wego (Българска Народна Банка). Warto zaznaczyć, że poza urzędem premie-ra Rady Ministrów Kapremie-ravelov pełnił również obowiązki ministra finansów⁷¹.

Oficjalne otwarcie drukarni nastąpiło 25 stycznia/ 2 lutego 1881 roku. Ze względu na brak pomieszczeń, umieszczono ją – wraz z biblioteką – w meczecie Bujuk (Буюк-джамия), blisko pałacu książęcego, w budynku dzisiejszego Mu-zeum Archeologicznego, w samym centrum Sofii⁷².

Drukarnia Państwowa, która wciąż funkcjonuje⁷³, publikowała oficjalne biuletyny i druki instytucji państwowych, ale też szybko stała się przedmiotem pożądania partii politycznych. Funkcję dyrektoriatu dla DP pełniła Główna In-spekcja Ministerstwa Oświaty Narodowej (Министерство на народното про-свещение).

71 Maszyny drukarskie – 3 polskie i 2 amerykańskie – BBN kupił w Wiedniu na kredyt opro-centowany na 2% rocznie. Ponadto przekazał wyposażenie z „drukarni okupanta” w Sofii, przejętej przez władze księstwa, oraz Drukarni Słowiańskiej (Славянска печатница), w której BBN miał aktywa i którą wcześniej zakupiono na wydawanie gazety „Balkan” („Балкан”, 1875–1883), mają-cej na celu pobudzanie ducha narodowego na Bałkanach. Matryce literowe zakupiono od wiede ń-skiej firmy K. K. Hof Schriftgiesserei Poppelbaum, a w papier zaopatrywano się w Niemczech w firmie Koenig Bauer Kloster Oberzell w Norymberdze i w Wiedniu – w firmie bułgarskich emigrantów „Panitza i inni” (Паница и други). (Рапорт на Комисията извършила справка в делата и книжата на Държавната печатница до Министъра на народното просвещение, DV nr 54, 1884; Рангелов Рашо, 1993, Студии върху икономическа, op.cit., s. 26–29).

72 Do końca 1883 roku DP dysponowała 5 prasami i 2 maszynami prasowymi, z czego 1 paro-wą, wspomaganą 15 innymi, oraz 3 maszynami grawerskimi do liter cyrylickich i łacińskich. Bu-dowę nowego budynku drukarni rozpoczęto 14 czerwca 1885 roku, a ukończono ją w roku 1887.

Po jej uruchomieniu publikowała tam też władza gubernatorska Rumelii Wschodniej z Plovdiv.

73 18 marca 1950 roku rozporządzeniem nr 141 Prezydium Zgromadzenia Narodowego (Указ 141 на Президиума на Народното събрание z 18 marca 1950 roku) Drukarnia Państwowa (Dăr-zhavna Pechatnitza) otrzymała imię Georgiego Dimitrova, a po upadku komunizmu zmieniono jej nazwę na „Obrazovanie i nauka” („Образование и наука” ЕАД.).

Tabela 1 Instytucje medialne Bułgarii za czasów księcia Aleksandra I, 1878–1885,

do nieformalnego zjednoczenia z Rumelią Wschodnią

Nazwa Założyciel Miejsce Podległość Opublikowano Zmieniono Dla księstwa Bułgarii

Dla Księstwa Bułgarii i Rumelii Wschodniej Drukarnia

2 września 1880 18 marca

Komitet

Jak wynika z tabeli, pierwsza gazeta rządowa w księstwie Bułgarii („Dăr-zhaven Vestnik”) powstała z inicjatywy MSW, a w Rumelii Wschodniej na zlecenie Urzędu Gubernatora. Drukarnia Państwowa w Sofii, a także Komitet Druku obsługiwały obie bułgarskie autonomie.

3.4.2. Pierwsze próby zmiany systemu politycznego i medialnego księstwa

Nadzwyczajna prorosyjska nadgorliwość Aleksandra von Battenberga, jak również gabinetu Burmova, prezentowane na łamach oficjalnej gazety państwa oraz innych biuletynów państwowych, przysporzyły księciu wielu przeciwników w społeczeństwie, a jawnych wrogów w parlamencie i rządzie. Książę domagał się poparcia w sprawie wprowadzenia zmian w konstytucji, rozszerzających uprawnienia monarchy kosztem pozostałych władz państwa.

Po raz ostatni Aleksander von Battenberg zażądał zmiany konstytucji w styczniu 1881 roku i po raz kolejny spotkał się z odmową parlamentu. Wów-czas też bardzo szybko zaczęły rozgrywać się wydarzenia, zarówno wewnątrz,

jak i w otoczeniu międzynarodowym kraju, które doprowadziły do wprowadze-nia reżimu wojskowego i pierwszych regulacji w zakresie sfery medialnej.

W kwestiach zmiany zapisów konstytucji sprzeciw wyrażał zarówno pierw-szy bułgarski parlament, jak i konserwatywny, przywiązany do idei zrzeszenia wszystkich Słowian pod przywództwem rosyjskiego cara, gabinet Burmova.

W celu uzyskania poparcia dla swoich planów Aleksander von Battenberg za-czął zabiegać o względy antyrosyjsko nastawionych liberałów, reprezentantów drobnej i średniej burżuazji, a także w Austro-Węgrzech i Niemczech, powołu-jąc się na swoje niemieckie korzenie.

Jednakowego stosunku do konstytucji nie wykazywali również liberałowie, którzy podzielili się na dwa obozy: popierający księcia obóz kierowany przez Dragana Tzankova (Драган Цанков, 1828–1911) oraz nieprzejednany na czele z Petko Karavelovem i Petko Rachovem Slaveykovem, który jako deputowany pierwszego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego uczestniczył w opracowy-waniu statusu ograniczonego księstwa.

W wyborach przeprowadzonych na przełomie września i października 1879 roku, których kampania koncentrowała się na hasłach: „za” lub „przeciw” kon-stytucji, wygrali nieprzejednani liberałowie, którzy utworzyli gabinet pod kie-rownictwem Petko Karavelova zaangażowanego w rosyjski rewolucjonizm, podobnie jak jego starszy brat Lyuben.

2/16 grudnia 1879 roku konserwatyści przygotowali plan przewrotu, ale książę zalecił zastosowanie środków legalnych. Dragan Tzankov doprowadził do rozłamu wśród liberałów, odłączył się od nich i stanął na czele Partii Postę-powo-Liberalnej (Прогресивно-либералната партия), prorosyjskiej, ale pro-mującej prawo do niezawisłości narodowej dla księstwa i zjednoczenia ziem bułgarskich. Od 24 marca/7 kwietnia do 28 listopada/10 grudnia 1880 roku stał on na czele gabinetu, który kierował się zasadą negacji wszystkiego, co miało związek z Niemcami i Austro-Węgrami, ale popierał księcia o tyle, o ile on sam działał pod dyktat Rosji.

1/13 marca 1881 roku rosyjski car Aleksander II zginął w zamachu i bułgarski książę Aleksander pojechał na jego pogrzeb do Petersburga, zaś w kraju oficjalne gazety przeprowadziły hałaśliwą nagonkę prasową przeciwko liberałom--rewolucjonistom, narzucając opinii publicznej tezę, że kraj zarażono ideami ro-syjskiego rewolucjonizmu, a jego bułgarscy przywódcy rewolucyjni (czytaj: opo-zycja) są nihilistami. W miastach i na wsiach organizowano akcje i zebrania żałobne, na których zbierano podpisy pod listami protestacyjnymi przeciwko nihi-lizmowi. Bułgarski historyk, Ilcho Dimitrov, pisze, że w rządowych gazetach liberałów przedstawiano jako sojuszników morderców „cara wyzwoliciela”⁷⁴.

74 Szerzej na ten temat: Димитров Илчо, 1984, Кратка история на България, wydanie w ję-zyku polskim: 1986, Bułgaria. Zarys dziejów, tłum. Maria Więckowska, Adam Koseski, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 198.

3.4.2.1. Wprowadzenie reżimu wojskowego w Księstwie Bułgarii (1881–1885)

Po powrocie z Petersburga książę Battenberg z pomocą rosyjskiego generała szwedzkiego (fińskiego) pochodzenia, Johana Casimira Gustavovicha Ehrnro-otha (1833–1913) przygotował zamach stanu⁷⁵, konsultowany zapewne z przed-stawicielami wielkich mocarstw w Petersburgu przy okazji pogrzebu cara Alek-sandra II, choć nie znaleziono żadnego dokumentu, który jednoznacznie by o tym świadczył. Nie wiadomo też, czy plany księcia Bułgarii zyskały poparcie Rosji.

Faktem jest, że zaraz po powrocie do Sofii książę poinformował przedstawi-cieli wielkich mocarstw o planowanym przewrocie. W opublikowanym 27 kwietnia/9 maja 1881 roku Manifeście książęcym (Княжески манифест) Alek-sander I, czystym językiem bułgarskim, poinformował, że rozwiąże parlament, zwoła Wielkie Zgromadzenie Narodowe, a obowiązki premiera powierzy gene-rałowi Ehrnroothowi⁷⁶.

Książęcy manifest w tym wypadku pełnił ważniejszą rolę niż orędzie do na-rodu czy dokument programowy. Można go rozumieć jako normatywną dekla-rację monarchy.

Wypowiedziana w manifeście deklaracja zwołania Wielkiego Zgromadzenia Narodowego w pierwszym momencie wywołała w Sofii bardziej ciekawość niż polityczne zainteresowanie. Księcia nie traktowano poważnie. Tekst manifestu uznano za zagadkowy, a jego skutek prawny za nieznany. Ponadto ani liberało-wie Karavelova i Tzankova, ani też konserwatyści Burmova nie przewidywali bezpośredniej interwencji Rosji w sprawy księstwa, tym bardziej że Rosja sama musiała uporać się z własnymi problemami po śmierci cara Aleksandra II. Wie-rzono, że książę może zniszczyć zasady konstytucji, na którą przysięgał, ale nie podejrzewano, że może liczyć na pomoc oficerów „cara wyzwoliciela”.

Rosjanie byli przygotowani do zamachu. Plotki o zamiarach księcia krążyły po Rumelii Wschodniej, o czym może świadczyć tekst opublikowany w Plovdiv

75 Стателова Елена, Грънчаров Стойчо, 1999, История на нова България, op.cit., t. 3, s. 27.

76 „Bułgarzy! Dwa lata już minęły, od kiedy Bogu było po myśli dać w moje ręce losy Bułgarii poprzez jednogłośny wybór jej narodu (...). Wedle rady naszego Zbawcy i mojego wuja cara Alek-sandra II, ale nie bez wahania, zdecydowałem się pochylić głowę nad bożym zamysłem (...). Dziś ojczyzna nasza jest dyskredytowana od zewnątrz i znajduje się w wielkim nieładzie wewnętrznym.

To zachwiało w narodzie wiarę w prawo i spowodowało strach przed jutrem (...). Bułgarzy! Zło-żyłem przysięgę na Konstytucję. Dotrzymywałem jej i będę dotrzymywał do końca. Ale ta przysię-ga zmusza mnie, bym miał na względzie dobro całego księstwa (...). Dlatego zwołam Wielkie Zgromadzenie Narodowe (...), a swemu ministrowi wojny Ehrnroothowi powierzam stworzenie nowego ministerstwa. To ministerstwo będzie miało tymczasowy charakter i będzie rządzić, dopóki Wielkie Zgromadzenie Narodowe się nie zbierze” (Радев Симеон, 2004, Строителите на съвр-еменна България, ИК „Захарий Стоянов”, София, t. 3; Превратът и пълномощията – całość dostępna w: Българска виртуална библиотека, www.slovo.bg).

10/29 kwietnia 1881 roku w gazecie „Nezavisimost”, gdzie pisano: „Nie ośmieli się!”. Podobne odczucia miała też europejska dyplomacja⁷⁷.

27/9 maja kwietnia 1881 roku książę odwołał liberalny rząd i wyznaczył no-wy, na czele z ministrem wojny, generałem Ehrnroothem.

Tacy i inni Rosjanie chcą zmusić Bułgarów, tak jak zmusili Serbów, by przypomnieli sobie słowa starożytnego mędrca, który powiedział do pszczoły: „Nie chcę twego miodu, ani twego żądła”

– napisał Dragan Tzankov w liście otwartym do Michaiła Aleksandrowicza Hitrowo (Михаил Александрович Хитрово, 1837–1896)⁷⁸, rosyjskiego przed-stawiciela dyplomatycznego w Sofii⁷⁹.

1/13 lipca 1881 roku książę rozwiązał parlament⁸⁰ i wprowadził w kraju re-żim wojskowy. Wszystkie czynniki kształtujące system polityczny podporząd-kował władzy wojskowych. W kraju zawieszono normy prawno-konstytucyjne i instytucje, przez które opozycja mogłaby wyrażać swoje stanowiska. Dostęp do prasy oficjalnej stał się ściśle reglamentowany, a wobec prasy nieoficjalnej wprowadzono utrudnienia w zakresie obecności na rynku.

3.4.2.2. Adaptacja osmańskiego Prawa druku w Księstwie Bułgarii Zaadaptowane w 1881 roku osmańskie Prawo druku z 1864 roku legło u podstaw systemu medialnego Bułgarii oraz jak upiór towarzyszy mu do dziś i de facto na wiele dziesiątek lat zablokowało rozwój wolnych mediów w tym kraju.

Przez zwolenników porządku demokratyczno-konstytucyjnego zastosowanie osmańskich regulacji w 1881 roku zostało uznane za sprzeczne z prawem i go-dzące w podstawowe wolności obywatelskie, a nade wszystko nieważne na terytorium księstwa, gdzie oficjalnym językiem ustanowiono język bułgarski.

Zwolennicy regulacji osmańskich odpierali zarzuty, twierdząc, że konstytucja jest ustawą określającą status ograniczony księstwa i przepisy osmańskie nadal w nim obowiązują. Tę drugą opcję potwierdzono w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z 25 maja/6 czerwca 1881 roku⁸¹, rosyjskiego generała-majora

77 Ibidem.

78 Michaił Aleksandrowicz Hitrowo to rosyjski przedstawiciel dyplomatyczny na Bałkanach.

Od 1871 roku sprawował funkcję konsula generalnego w Konstantynopolu, przez 10 lat konsula w Bitoli (Macedonia), następnie w Belgradzie (Serbia), a w czasie wyzwolenia Bułgarii i w okresie reżimu pełnomocnictw przebywał w Sofii. W 1884 roku kierował ambasadą Rosji w Bukareszcie (Rumunia), a w latach 1892–1896 w Portugalii i Japonii. Znany jest jako poeta i przyjaciel rosyj-skiego pisarza Aleksieja Tołstoja (Алексей Толстой, 1882–1945) i zwolennik unii rosyjsko--japońskiej (Русская история в портрете, www.rulex.ru; Русский Биографический Словарь, op.cit.).

79 Telegram z 16 czerwca 1881 roku, podaję za: Гърдев Борислав, Компромисният демо-к-рат, www.liternet. bg.

80Стателова Елена, Грънчаров Стойчо, 1999, История на нова България, op.cit., t. 3, s. 27.

81 DV nr 16, 25 maja 1881, s. 276. Tekst orzeczenia w języku bułgarskim w: Свободата на печата в България 1879–1947. Документален сборник, op.cit., s. 16–17. Tam też zapytanie do

Porfirija Stamatowa (Порфирий Стаматов, 1840–1925). Piastował on ministe-rialną tekę niecałe dwa miesiące, od 19 maja 1881 do 13 lipca 1881 roku.

Prawo osmańskie przetłumaczono na język bułgarski i 30 maja/11 czerwca 1881 roku opublikowano w DV. Z tym samym dniem weszło w życie⁸².

Tłumaczenie tekstu oparto na wydanych po francusku przez Gregoire’a Ari-starchiego zbiorze praw osmańskich⁸³, a za autora adaptacji do rodzimych wa-runków należy uznać Konstantina Stoilova (Константин Стоилов, 1853–

–1901)⁸⁴. Kto te przepisy prawne, czy też poszczególne jednostki redakcyjne osmańskiego tekstu prawnego, przetłumaczył z francuskiego na bułgarski, nie wiadomo. Pewne jest jednak, że tłumaczenia dokonano z błędami⁸⁵.

Na bazie nowych/starych regulacji generał-major Porfirij Stamatow uznał w piśmie nr 2030 z 30 maja/11 czerwca 1881 roku (Окръжно nr 2030)⁸⁶, że przestępstwa popełniane przez druk powinny być rozpatrywane w sądach rejo-nowych, a w kwestii przestępstw z art. 12–21 oraz art. 24 i 26 dał wszelkie peł-nomocnictwa prokuratorom.

Minister zaznaczył, że przestępstwa prasowe mają być rozpatrywane „bez ociągania”, a przepis art. 79 Konstytucji Tarnowskiej, mówiący, że: „Druk jest wolny. Jakakolwiek cenzura jest niedopuszczalna, jak też jakiegokolwiek zasta-wu nie można żądać od pisarzy, wydawców i drukarzy. Jeśli pisarz jest znany i mieszka w Księstwie, wydawca, drukarz i roznosiciel nie będzie prześladowa-ny”⁸⁷, zinterpretował w sposób następujący:

Uważa się za odpowiedzialnych: pisarza, który jest znany i mieszka na terytorium Księstwa Bułgarii; a gdy ten nie jest znany – wydawcę; a gdy nie jest on znany – druka-rza; a gdy drukarz nie jest znany – roznosiciela, zgodnie z art. 79 Konstytucji⁸⁸.

Za największe przestępstwa, podlegające najwyższej karze, Ministerstwo Sprawiedliwości uznało druki wymierzone w Jego Wysokość Księcia (powołu-jąc się na art. 8 Konstytucji Tărnowskiej) i orzekło, że w takich wypadkach

Za największe przestępstwa, podlegające najwyższej karze, Ministerstwo Sprawiedliwości uznało druki wymierzone w Jego Wysokość Księcia (powołu-jąc się na art. 8 Konstytucji Tărnowskiej) i orzekło, że w takich wypadkach

W dokumencie Władza i media w Bułgarii (Stron 120-137)