Podstawowe poj ęcia – przegląd

1.1.1. System

Najprostsze definicje, które zawierają określenia systemu, głoszą, iż jest to

„zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach”¹.

Termin „system” wywodzi się od greckiego słowa sistema (σύστημα), ozna-czającego obiekt, rzecz lub pojęcia złożone², w których można wyróżnić jakieś powiązanie, ujęcie w szeregu, zestawieniu, zestawie (sistochia, σύστοιχία)³.

W nauce o polityce podstawową kategorią teoretyczną jest pojęcie systemu politycznego⁴, a w nauce o mediach coraz częściej spotyka się kategorię syste-mu medialnego⁵, która jest pojęciem bardzo szerokim.

Na ogół system medialny ujmuje się jako podsystem społeczny⁶ czy pod-system w pod-systemie organizacyjnym państwa⁷, a nad wyraz często mówi się o mediach w kategoriach systemu w ogóle, bowiem stanowią one złożoną sieć powiązań między nadawcą, przekazem i odbiorcą, między środkami masowego

1 Pogorzelski Witold, 2002, O filozofii badań systemowych, Scholar, Warszawa, s. 18.

2 Kambureli Teresa, Kamburelis Thanasis, 2004, Podręczny słownik grecko-polski, Wiedza Powszechna, Warszawa.

3Την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, el.wikipedia.org/wiki/Εγκυκλοπαίδεια

4 Szmulik Bogumił, Żmigrodzki, Marek (red.), 2004, Wprowadzenie do nauki o państwie i po-lityce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 360.

5 Golka Bartłomiej, 2001, System medialny Francji, Elipsa, Warszawa; Golka Bartłomiej, 2007, System medialny Stanów Zjednoczonych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa;

Konarska Katarzyna, 2007, System mediów elektronicznych w Wielkiej Brytanii, Adam Marszałek, Toruń; Pokorna-Ignatowicz Katarzyna, 2003, Telewizja w systemie politycznym i medialnym PRL, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków; Bladocha Bronisław, 2003, Wolność słowa w systemie medialnym Wielkiej Brytanii, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń;

Dobek-Ostrowska Bogusława (red.), 2002, Transformacja systemów medialnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

6 Goban-Klas Tomasz, 2005, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 110–125; Mrozowski Maciej, 2001, Media masowe, władza, rozrywka i biznes, Aspra-JR, Warszawa, s. 117–123.

7 Mrozowski Maciej, 2001, Media masowe, władza, rozrywka i biznes, op.cit., s. 123.

komunikowania a środowiskiem gospodarczym, politycznym czy społecznym, między władzą a społeczeństwem.

W literaturze politologicznej nie ma zgodności w definiowaniu pojęcia

„system polityczny”, podobnie jak w środowisku badaczy mediów – terminu

„system medialny”. Wynika to z faktu, iż pojęć tych używa się w różnych aspektach, a poszczególni autorzy wyodrębniają w „systemie” odmienne katego-rie, nadając im pierwszoplanowe znaczenie. Zmiana ta może wynikać również z faktu, że obecnie znacznie szerzej niż kiedyś używa się słowa „polityka”, jak też słowa „media”.

O ile w pierwszym przypadku można twierdzić, że kategoria systemu poli-tycznego będzie się odnosić do tego, co jest związane z polityką, o tyle w przy-padku mediów, nawet tak skrótowego rozumowania, nie można kategoryzować.

Kategoria „media” może dotyczyć nowych technologii telekomunikacyjnych (Internet, telefonia komórkowa, łącze satelitarne), środków masowego przekazu (prasa, radio, telewizja), jak też budownictwa (gaz, prąd, bieżąca woda, ściek), energetyki (paliwo, promieniowanie, substancja lub jej stan), sztuki czy malar-stwa. Każdą z tych dziedzin można rozumieć w kategoriach systemu, bowiem są to obiekty i rzeczy złożone, wykazujące jakieś wzajemne powiązanie, a że po-wiązań tych jest coraz więcej, również zakres definicyjny systemu ulega znacz-nemu rozszerzeniu. Terminem „media” można określić również pieniądz, a także politykę.

Ludwig von Bertalanffy (1901–1972), amerykański biolog i filozof austriac-kiego pochodzenia, twórca ogólnej teorii systemów, rozpatrywał systemy nie-zależnie od ich rodzaju, charakteru elementów składowych oraz relacji między nimi. Twierdził, że system to zbiór elementów będących we wzajemnych rela-cjach, „powiązanych ze sobą i otoczeniem”⁸. Każda kategoria systemowa sta-nowi fundament do kolejnych konstrukcji ujęcia systemowego, a klasyfikację można przeprowadzić na różnych poziomach systemu, w zależności od podej-ścia do rozpatrywanych struktur⁹. Cechy elementów i relacje między nimi są uwarunkowane ich przynależnością do systemu.

Taką definicję systemu przyjmuje również Witold Pogorzelski, akcentując, że elementy w zbiorze, które nazwiemy systemem, muszą „pozostawać ze sobą we wzajemnych relacjach”¹⁰. Marek Ziółkowski zwraca uwagę, że „system nigdy nie tkwi w próżni; własności otoczenia oddziałują na system i zarazem ulegają zmianie pod wpływem działania danego systemu”¹¹.

8 von Bertalanffy Ludwig, 1968, General System Theory. Foundations, Development, Applica-tions, Octavo, New York, wydanie w języku polskim: 1984, Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, tłum. Ewa Woydyłło-Woźniak, PWN, Warszawa, s. 37.

9 Ibidem, s. 48, 68.

10 Pogorzelski Witold, 2002, O filozofii badań systemowych, op.cit., s. 18.

11 Ziółkowski Marek, 2006, Teorie systemu i funkcjonalizm, w: Jasińska-Kania Aleksandra, Nijakowski Lech M., Szacki Jerzy, Ziółkowski Marek, Współczesne teorie socjologiczne, Wydaw-nictwo Naukowe Scholar, Warszawa, t. 1, s. 363.

1.1.2. System polityczny

Konstanty Adam Wojtaszczyk podaje podstawową definicję sytemu poli-tycznego, określając, iż jest to „ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestni-czących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół gene-ralnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między nimi”¹².

W ujęciu badawczym systemu politycznego, w zależności od metodologii, dominują trzy, pięć lub tylko dwie podstawowe kategorie. Pierwsze trzy dotyczą ujęcia instytucjonalnego, strukturalno-funkcjonalnego i systemowego, a kolejne dwie wyodrębniają z pierwszej kategorii aspekty normatywne i instytucjonalne oraz komunikacyjny.

Ujęcie instytucjonalne sprowadza system polityczny do całokształtu instytu-cji politycznych oraz relainstytu-cji zachodzących między nimi, a także do zasad dzia-łania systemów normatywnych, na podstawie których funkcjonują. W ujęciu tym system polityczny obejmowałby ogół osób, grup i organizacji, w ich wza-jemnych powiązaniach i współdziałaniu, podmiotów posiadających dominujący wpływ na wypracowanie, wprowadzenie w życie i interpretacje norm regulują-cych życie wewnętrzne danego społeczeństwa.

James Danziger w ujęciu instytucjonalnym (political institutions) wyróżnia struktury instytucji w systemie politycznym (structures of the political institu-tions) oraz ich rozmieszczenie (institutional arrangements). Ponadto proponuje rozpatrywanie aspektu instytucjonalnego w ujęciu systemu jako takiego (systems in general) i w kategoriach jego efektywności, ekonomiki, zachowań oraz roz-woju. Ujęcie w aspekcie behawioralnym Danziger proponuje rozpatrywać w kategorii przekonań politycznych (political beliefs), kultury politycznej (poli-tical culture), politycznej ideologii (poli(poli-tical ideology) i politycznego zaanga-żowania (political actions)¹³.

Ujęcie strukturalno-funkcjonalne traktuje system polityczny jako proces po-lityczny zachodzący w ramach poszczególnych wspólnot, takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw i tak dalej. Strukturalne ele-menty systemu politycznego to zapełniające go role, działania, wzajemne od-działywanie, sposoby i wzorce zachowania jednostek oraz innych podmiotów stosunków społecznych.

Max Weber pisze, że zachowania społeczne w procesie politycznym, doko-nujące się w ramach poszczególnych wspólnot, mogą wyznaczać pewne oby-czaje tych wspólnot i te same zachowania mogą budować pewien ład społeczny na bazie konwencjonalnych reguł. W ten sposób, idąc dalej za Maxem Webe-rem, można mówić o pewnym porządku społecznym usankcjonowanym

12 Wojtaszczyk Konstanty Adam, 2004, Systemy polityczne, w: Szmulik Bogumił, Żmigrodzki Marek (red.), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 360.

13 Danziger James N., 2003, Understanding the Political World: A Comparative Introduction to Political Science, wydanie piąte, Longman, New York, s. 25–38, 114–119.

nym bądź niepisanym prawem normującym zachowania polityczne, gospodar-cze, kulturalne. Normy te mogą być koherentne z określonym porządkiem go-spodarczym, instytucjonalnym i w ogóle politycznym, ale też takie relacje mię-dzy nimi występować nie muszą. Weber pisze:

Działający mogą przypisać pewnemu porządkowi prawomocne obowiązywanie za sprawą: tradycji (obowiązywania tego, co zawsze było), afektywnej wiary (obowiązywa-nia nowego objawia(obowiązywa-nia lub wzorca), wartościowo-racjonalnej wiary (obowiązywania te-go, co wywiedziono jako absolutnie ważne) oraz pozytywnego ustanowienia, uchodzące-go za legalne, przy czym legalność ta może być uznawana za prawomocną w rezultacie:

porozumienia zainteresowanych stron bądź narzucenia i podporządkowania¹⁴.

Ujęcie systemowe w badaniach politycznych rozpatruje także interakcje między systemem politycznym a jego otoczeniem.

David Easton pisze, że ujęcie systemowe sprowadza się do badania trzech etapów oddziaływania na system: poprzez wejście, przetworzenie i wyjście, gdzie wejścia i wyjścia są sprzężonymi zwrotnie relacjami między systemem a jego otoczeniem, zaś przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu¹⁵. Im większe jest parcie (nacisk wymierzony) na system, tym większe następują w nim przetworzenia. Easton zaznacza jednak, że głównym problemem w bada-niach nad systemami politycznymi jest ogólny brak całościowej teorii systemu¹⁶. Zwraca uwagę, że w literaturze anglosaskiej dominują dwa podejścia do badań nad systemem politycznym: strukturalne (instytucjonalne) i behawioralno--funkcjonalne¹⁷.

Przemysław Deszczyński i Krzysztof Gołata wyróżniają pięć podejść doty-czących przeprowadzania badań nad systemami politycznymi. Po pierwsze, systemy można badać w ujęciu instytucjonalnym, w którym główny nacisk kła-dzie się na wyodrębnienie instytucji wchodzących w skład systemu polityczne-go. Drugie podejście: instytucjonalno-funkcjonalne, odnosi się do funkcjonalno-ści instytucji w stosunku do podstawowych celów systemu politycznego. Trze-cie podejście: normatywne, obejmuje normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego. Czwarte: komunikacyjne, dotyczy obiegu informacji pomiędzy poszczególnymi elementami systemu, a piąte: funkcjonalne, skupia się, przede wszystkim, na funkcjonalnych aspek-tach systemu politycznego¹⁸.

Andrzej Antoszewski proponuje skupienie uwagi badacza głównie na struk-turach instytucjonalnych systemu politycznego i norm regulujących stosunki

14 Weber Max, 1972, Wirtschaft und Gesellschaft, wydanie w języku polskim: 2002, Gospo-darka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. Dorota Lachowska, Biblioteka Socjo-logiczna, PWN, Warszawa, s. 27.

15 Easton David, 1965, Systems Analysis of Political Life, Wiley, New York, s. 15, e-book:

www.questia.com

16 Ibidem, s. 13.

17 Ibidem, s. 15

18 Deszczyński Przemysław, Gołata Krzysztof, 2003, Demokratyczne systemy polityczne, Wy-dawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań, s. 9.

między nimi, a także na zakresie ich kompetencji i zależności. Antoszewski zaleca poddanie analizie procesu przetwarzania impulsów politycznych i spo-łecznych oraz ich transformację odnośnie do konkretnych działań politycz-nych¹⁹.

To drugie podejście tworzy model badań zbliżony do opisanego wyżej ujęcia systemowego Davida Eastona. Rozpatruje interakcje między systemem poli-tycznym a jego otoczeniem, które sprowadzają się do trzech etapów wzajemne-go oddziaływania systemu i otoczenia: wejścia do systemu elementów z jego otoczenia, przetworzenia ich w systemie i ich wyjścia z systemu²⁰.

System polityczny to system interakcji, poprzez które wprowadza się w obieg społeczny i polityczny autorytatywne wartości, podejmuje wiążące decyzje i realizuje je, co, w interpretacji Teresy Sasińskiej-Klas, oznacza, że system można traktować jako otwarty, samoregulujący się i samoidentyfikujący mechanizm zachowań społecznych i politycznych²¹. Sasińska-Klas pisze, że w procesie interakcji socjalizacja polityczna pełni znaczącą rolę w umożliwianiu trwania systemu politycznego i w ogólnym ujęciu tej teorii można interpretować socjalizację jako mechanizm reakcji, poprzez który system polityczny zmaga się z presją, jaka jest na niego wywierana ze strony różnych czynników²².

W badaniach nad systemem politycznym Konstanty Adam Wojtaszczyk wy-różnia cztery podsystemy systemu politycznego: instytucjonalny, funkcjonalny, regulacyjny i komunikacyjny²³. Wojtaszczyk pisze, że podsystem instytucjonal-ny obejmuje struktury organizacyjne państwa (aparat państwa, partie polityczne, zinstytucjonalizowane grupy interesu) i spełnia rolę inicjującą w stosunku do pozostałych podsystemów oraz całego systemu politycznego, w rozstrzygającym stopniu określa jego treść, podstawowe kierunki działalności, charakter obowią-zujących norm²⁴.

Warto dodać, że na tle powyższych teorii należy uwzględnić różne funkcje realizowane w obrębie podsystemu instytucjonalnego (programujące, norma-tywne, integrujące, operatywne, kontrolne i administrujące), które aparat pań-stwa, instytucje polityczne czy zinstytucjonalizowane grupy interesu pełnią w systemie politycznym.

Ralph Goldman przyjmuje, że podsystem funkcjonalny składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu

19 Por.: Antoszewski Andrzej, 2000, System polityczny, w: Antoszewski Andrzej, Herbut Ry-szard (red.), Leksykon politologii, Atla 2, Wrocław, s. 583–585; Antoszewski Andrzej, 1996, Sys-tem polityczny jako kategoria analizy politologicznej, w: Sobkowiak Leszek, Jabłoński Andrzej W.

(red.), Kategorie analizy politologicznej. Studia z teorii polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, t. 1, s. 59–74; Deszczyński Przemysław, Gołata Krzysztof, 2003, De-mokratyczne systemy polityczne, op.cit., s. 9–10.

20 Easton David, 1965, Systems Analysis of Political Life, op.cit., s. 49.

21 Sasińska-Klas Teresa, 1992, Socjalizacja polityczna, Teorie, badania, ustalenia, nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 46.

22 Ibidem, s. 47.

23 Wojtaszczyk Konstanty Adam, 2004, Systemy polityczne, op.cit., s. 361.

24 Ibidem.

nalnego oraz przez system polityczny w całości, przy czym przez funkcję sys-temu politycznego Goldman rozumie każde działanie, które przyczynia się do zachowania systemu w długotrwałym okresie, to znaczy zmierzające zarówno do podtrzymania istniejącego stanu, jak i do dalszego jego rozwoju²⁵.

W podsystemie funkcjonalnym można wyróżnić między innymi: sterowanie procesami politycznymi według reguł przyjętych w danym systemie politycz-nym (funkcja regulacyjna); rozwiązywanie konfliktów (funkcja mediacyjna);

przyjmowanie działań usprawniających funkcjonowanie systemu i instytucji w celu poszerzenia bazy funkcjonowania systemu (funkcja adaptacyjna) oraz wprowadzanie nowych reguł i mechanizmów działania (funkcja innowacyjna).

Regulacje, podsystem normatywny, obejmują zespół norm, za których po-średnictwem są regulowane stosunki społeczno-polityczne i obejmuje on w swej złożoności, przede wszystkim, normy prawne (konstytucję, ustawy, akta orga-nów wykonawczych, orzeczenia sądowe), normy pozaprawne (autonomiczne), występujące w aktach, statutach, regulaminach, zarządzeniach, dyrektywach przyjmowanych przez organy i instytucje niepaństwowe (partie polityczne, gru-py interesu, instytucje opinii publicznej) oraz reguły nienormatywne, do których można zaliczyć narodowe i polityczne tradycje, kulturę polityczną, świadomość narodową, praktykę prawną i polityczną, jak też idee prawne i doktryny sądowe.

Podsystem komunikacyjny obejmuje ogół związków i stosunków istnieją-cych między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjo-nalnego (między partiami politycznymi, parlamentem a rządem), które mogą wspierać system, naruszać jego podstawy, dążyć do obalenia systemu (działania antysystemowe) albo być wobec niego bierne (indyferentne)²⁶.

1.1.2.1. Media w systemie politycznym

System polityczny stale oddziałuje na swoje otoczenie (ekonomiczne, spo-łeczne, polityczne), ale też otoczenie oddziałuje na funkcjonowanie systemu.

Szczególny nacisk otoczenia na system jest widoczny w okresach wzmożonej aktywności politycznej (wybory, ale też demonstracje), a nacisk systemu na otoczenie zwykle wiąże się z kryzysem politycznym, z legitymizacją władzy przejętej bez legitymacji (zamachy stanu, rewolucje).

W każdym z tych podsystemów można usytuować media jako środki maso-wego komunikowania, środki kształtowania opinii publicznej, narzędzie socjali-zacji politycznej czy instrument kształtowania kultury politycznej obywateli.

Media nazwiemy środkami komunikowania masowego, ponieważ odbiorca mediów jest zbiorowy, czyli jest nim publiczność rozumiana jako zbiorowość pełniąca w procesie komunikacyjnym rolę odbiorcy. Może być ona pojmowana

25 Goldman Ralph M., 1972, Contemporary Perspectives on Politics, Van Nostrand Reinhold, wydanie drugie, New York, s. 276.

26 Wojtaszczyk Konstanty Adam, 2004, Systemy polityczne, op.cit., s. 360–362.

jako zbiór indywidualnych odbiorców bądź jako pewna całość – grupa społecz-na czy społecz-naród, grupy etniczne bądź narodowe²⁷.

W systemie politycznym media masowe mogą być politycznym środkiem komunikowania, a publiczność pełniąca w procesie komunikacyjnym rolę od-biorcy może podlegać politycznej socjalizacji, czyli odbieraniu nadawanych przez media wartości, zwyczajów i sposobów postępowania występujących i oczekiwanych w świecie polityki²⁸.

Teresa Sasińska-Klas pisze, że każdy system wymaga od obywateli wiedzy i akceptacji zwyczajów, norm i ról, które występują w otoczeniu społecznym, a celem tych zabiegów jest osiąganie postaw lojalnych wobec systemu i jego instytucji²⁹.

Sasińska-Klas zauważa, że jedną z cech określających trwałość systemu jest jego wytrzymałość na niepokoje i perturbacje uwidaczniające się w zachowa-niach naruszających równowagę i trwałość systemu³⁰. W takim podejściu ba-dawczym, jak pisze Sasińska-Klas, interesująca wydaje się analiza tej sfery działań – podejmowanych przez społeczeństwo oraz określone instytucje danego systemu społeczno-politycznego – które zmierzają do utrzymania go, lub tych działań, które prowadzą do zmian³¹.

Z jednej strony media same mogą wytwarzać wzorce pożądanych przez sys-tem polityczny zachowań obywateli, ale z drugiej – instytucje systemu mogą wymuszać na mediach kształtowanie takich wzorców.

Media są częścią zarówno systemu politycznego, jak i jego otoczenia, a w wielu wypadkach – jako całość – znajdują się jednocześnie w systemie po-litycznym (media państwowe i instytucje medialne będące częścią instytucji politycznych i organów państwa), jak również w jego otoczeniu (media prywat-ne, publiczne).

Media są częścią podsystemu instytucjonalnego w obrębie systemu politycz-nego (instytucje medialne będące częścią organów państwa, prasa partyjna), w którym mogą pełnić funkcje komunikacyjne, mediacyjne, ale też równie do-brze – nadzoru i kontroli, regulacji stosunków społeczno-politycznych, propa-gandy, mogą też sterować procesami społecznymi i politycznymi.

Media należą do podsystemu normatywnego, gdyż określa się wobec nich zespół norm, za których pośrednictwem jest regulowana lub

27 Za Tomaszem Gobanem-Klasem przyjęto, że: 1) publiczność to całość społeczna, 2) pu-bliczność ma swoją makrostrukturę (kręgi odbiorcze) i mikrostrukturę (jednostki i małe grupy), 3) wśród publiczności istnieje podział ról komunikacyjnych, 4) obieg informacji odbywa się nie tylko wewnątrz grup, ale także między grupami, 5) w obrębie publiczności wyodrębniają się ze-społy uczestników szczególnie aktywnych, którzy sami bądź tworzą grupy, bądź pośrednio starają się nawiązać kontakt z nadawcą przekazywanych treści, 6) proces odbioru objęty jest kontrolą społeczną (Goban-Klas Tomasz, 1968, Audytorium a publiczność. Analiza wzajemnych relacji,

„Studia Socjologiczne” nr 2, s. 99).

28 Sasińska-Klas Teresa, 1992, Socjalizacja polityczna, op.cit., s. 9.

29 Ibidem, s. 10.

30 Ibidem.

31 Ibidem.

nalizowana działalność mediów w systemie. Normy i regulacje prawne dotyczą-ce funkcjonowania mediów (prasy, wolności słowa i rozpowszechniania infor-macji i idei) odnajdziemy w konstytucji, ustawach (np. w Polsce ustawy Prawo prasowe, Prawo radiofonii i telewizji), aktach organów wykonawczych (rozpo-rządzenia) i orzeczeniach sądowych.

Regulacje dotyczące mediów znajdziemy również w normach pozapraw-nych, na przykład w statutach określających działalność radia i telewizji pu-blicznej, regulaminach dotyczących funkcjonowania agencji prasowych, przyj-mowanych przez organy i instytucje niepaństwowe.

Media podlegają regułom nienormatywnym, a nawet nakreślają ich granice.

Są one nośnikiem kultywacji narodowych i politycznych tradycji, krzewicielem kultury społecznej i politycznej, wyznaczają granice między prawdą i fałszem, dobrem i złem.

W ujęciu normatywnym interesująca wydaje się analiza tej sfery działań in-stytucji władzy politycznej w stosunku do systemu medialnego jako części sys-temu politycznego w zakresie doktryny wolności mediów oraz uwarunkowań normatywnych i instytucjonalnych tej wolności, wyrosłych na gruncie histo-rycznego rozwoju państwa. Doktryna wolności mediów jest elementem doktry-ny politycznej.

Spójnej definicji terminu „doktryna wolności mediów”, jako połączenia wy-razów o ściśle określonym znaczeniu naukowym, nie ma, podobnie jak brak spójnej definicji terminu „doktryna polityczna”. Często termin „doktryna poli-tyczna” występuje obok terminu „ideologia polityczna”, a nierzadko te dwa pojęcia są traktowane w literaturze zamiennie.

Według wykładni włoskiego teoretyka polityki Giovanniego Sartoriego (ur.

1924) oraz Franciszka Ryszki (1924–1998), polskiego historyka idei politycz-nych i prawpolitycz-nych, filozofa polityki oraz historyka państwa i prawa, ideologia polityczna to system poglądów zorientowanych na działanie polityczne, który może takie działanie uzasadniać³² oraz do niego mobilizować³³.

Doktrynę polityczną natomiast, bazując na wykładni polskich naukowców, takich jak Franciszek Ryszka, Andrzej Sylwestrzak (ur. 1942) i Lech Dubel, specjalistów w zakresie historii doktryn politycznych i prawnych oraz nauk politycznych, można określić jako historycznie uwarunkowany zbiór poglądów, idei i teorii³⁴ określających kierunki i cele działań politycznych, wyraźnie ozna-czonych w czasie i przestrzeni³⁵, zmierzających do wywarcia realnego wpływu

32 Ryszka Franciszek, 1984, Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne, PWN, Warszawa, s. 189.

33 Sartori Giovanni, 1962, Democratic Theory, Wayne State University Press, Detroit, wydanie w języku polskim: 1998, Teoria demokracji, tłum. Piotr Amsterdamski, Daniel Grinberg, PWN, Warszawa, s. 611.

34 Sylwestrzak Andrzej, 2002, Historia doktryn politycznych i prawnych, wydanie piąte, rozsze-rzone, LexisNexis, Warszawa 2006, s. 16.

35 Ryszka Franciszek, 1984, Nauka o polityce, op.cit., s. 196.

na zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz wskazujących stojące przed państwem i prawem cele³⁶.

Na podstawie powyższych definicji doktrynę medialną możemy rozumieć jako zbiór poglądów określających kierunki i cele działań państwa, dotyczących realnego wpływu na sferę medialną w aspekcie zasad jej organizacji i funkcjo-nowania, wyraźnie oznaczonych w czasie i przestrzeni, mogących posiadać his-toryczne, technologiczne, polityczne, gospodarcze, kulturowe i językowe uwa-runkowania.

Za podstawowe instrumenty realizacji interesów politycznych rządzących w stosunku do sfery medialnej można przyjąć, zgodnie z metodologią nauk politycznych, realizację postanowień istniejących norm prawnych dotyczące sfery medialnej oraz polityczne koncepcje i decyzje podejmowane w stosunku do instytucji medialnych, na podstawie istniejącego prawa lub przekraczające sankcjonowanie prawnych regulacji normatywnych³⁷. I w pierwszym, i drugim przypadku polityka i prawo, jako rozkaz suwerennej władzy państwowej

Za podstawowe instrumenty realizacji interesów politycznych rządzących w stosunku do sfery medialnej można przyjąć, zgodnie z metodologią nauk politycznych, realizację postanowień istniejących norm prawnych dotyczące sfery medialnej oraz polityczne koncepcje i decyzje podejmowane w stosunku do instytucji medialnych, na podstawie istniejącego prawa lub przekraczające sankcjonowanie prawnych regulacji normatywnych³⁷. I w pierwszym, i drugim przypadku polityka i prawo, jako rozkaz suwerennej władzy państwowej

W dokumencie Władza i media w Bułgarii (Stron 25-60)